Carl gustav jung

126

ANALİTİK PSİKOLOJİ

bir yana,  bu değişkenliğin  nedeni, temel davranışa özel karakterini veren, 

düşünme  veya  duyma  gibi,  bilinçli  işlevlerin  birinin  üstün  gelmesidir. 

Temel  davranış  tipinin  tam  ters  davranışlarda  bulunmasının  nedeni, 

insana  nice  acı  verse  de,  doğasının  dizginlerini  serbest  bırakmayacağını 

öğretmesidir  belki  de.  Öyle  vakalar  vardır  ki,  örneğin  nevrotiklerde, 

kişiliğinin  bölünmesinden  dolayı,  insan,  karşısında  bilinçli  bir  davranış 

mı,  bilinçsiz  bir  davranış  mı  bulunduğunu  kesinlikle  bilemez;  çünkü 

insan,  karşısında  bazan  ön  planda  birinin  yansını,  bazen  öteki  yarısını 

bulur,  bu  da aklını  allakbullak  eder.  Bu  yüzden,  nevrotik  kişiliklerle  bir­

likte yaşamak ömür törpüsüdür.

Yukarda  sözünü  ettiğim  kitapta,  sekiz  gruba  ayırdığım  geniş  tip 

ayrılıklarının  fiilen  varoluşu,  birbiriyle  çatışan  iki  nevroz  kuramını,  bir 

tip-karşıtlığı  gibi  görmeme neden  oldu, Bu buluş,  karşıtlığın üstüne çıkıp 

ve sadece birine değil, ikisine birden eşit hayat hakkı tanıyacak bir kuram 

geliştirmeme  yol  açtı.  Bunun  için  sözünü  ettiğim  kuramların her ikisinin 

de  eleştirisini  yapmak gerek.  Her iki  kuram  da yüksek  ideal,  kahramansı 

davranışlar, duygu soyluluğu, derin  inançlar, acı olmasına acı ama bu gibi 

şeylere  uygulandığında,  sıradan  bir  gerçeğe  indirgenmiş  oluyor.  Bunlar 

hiçbir zaman  böyle uygulanmamalıdır, çünkü  her iki kuram da,  hastalıklı 

ve zararlı olan şeyi  kesip atacak,  neşteri keskin  ve acımasız cerrahın  elin­

in altında  uygun  tedavi  aletleri  olabilir.  Nietzsche’nin  insanlığın ruhunda 

kanser tümörleri gibi  gördüğü (gerçekte de kimi zaman böyledir) idealleri 

yıkıcı eleştirisinin nedeni  buydu.  İyi bir hekimin, insan ruhunu gerçekten 

tanıyan  bir hekimin  elinde,  Nietzsche’nin deyimi  ile  «ince farkları»  ayırt 

edebilen bir hekimin elinde — her iki kuram da ruhun gerçekten hasta ye­

rine  uygulandı  mı—  iyi  gelen  ilaçlardandır,  dozu  bireye göre ayarlaması 

koşuluyla  bunların  büyük  yararı  olur,  ancak  ölçüyü  kaçıran  bir  elde, 

zararlı  ve  tehlikeli  olabilirler.  Bunlar  nazik  yöntemlerdir,  tıpkı  başka 

eleştiriler  gibi,  yok  edilmesi,  ortadan  kaldırılması,  ya  da  indirgenmesi 

gereken bir şey olduğunda,  iyi sonuç verirler, ancak inşa edilmesi gereken 

bir şey olduğunda zarar vermekten  başka işe yaramazlar.

Hekimin becerikli  ve nazik ellerine bırakıldığında, her iki kuram da, 

tıpkı zehirli ilaçlar gibi, kötü sonuç doğurmaz; çünkü, bu dağlayıcı ilaçlan 

uygulamak  için,  insan  ruhunu  alabildiğine  iyi  tanımak  gerekir.  İnsan,

---

DAVRANIŞ TİPİ SORUNU

127

değerli,  korumaya  değer  şeyi  hastalıklı  ve  yararsız  şeyden  ayırt  etmeyi 

bilmelidir,  bu en  güç  işlerden  biridir.  Psikoloji bilgisi  taslayan  sorumsuz 

bir  hekimin,  dar görüşlü,  sözde-bilimsel  bir önyargıyı  nasıl  sergilediğini 

anlamak  için  Möbius’un  Nietzsche  hakkındaki  yazısına,  ya da daha iyisi 

«İsa Olayı» yazısına bakmak yeter.

Bu nevroz kuramları evrensel kuramlar değildir, mevzi uygulanacak 

dağlayıcı  ilaçlar  gibidir.  Yıkıcı  ve  indirgeyici  kuramlardır.  Bu  kuramlar,

her  şeye  «Siz  .......... ’den  ibaretsiniz”  demektedir.  Hastaya,  arazlarının

şundan bundan ileri geldiğini, şundan bundan ibaret olduğunu açıklamak­

tadır.  Belli  bir  vakada,  böyle  bir  indirgemenin  yanlış  olduğunu  ileri 

sürmek doğru  olmaz,  ancak,  hasta  ruh  kadar,  sağlıklı  bir ruhun  da genel 

bir  açıklaması  çerçevesi  içinde,  indirgeme  kuramı  kendi  başına 

olanaksızdır.  Çünkü  insan  ruhu,  ister  hasta,  ister  sağlıklı  olsun,  sadece 

indirgeme ile açıklanamaz.  Eros’un  her zaman,  her yerde  varolduğu,  ikti­

dar  arzusunun  ruhun  her  yerinde,  yüce  doruklarında,  dipsiz  derinlik­

lerinde mevcut bulunduğu,  ancak ruhun ne sadece  bunlardan  biri, ne öte­

kisi,  ne  de  her  ikisi  olduğu  bir  gerçektir.  Ruhun  bunlan  aynı  zamanda 

neye döndürdüğü, neye döndüreceğidir. Bir insanın nasıl oluştuğunu bile­

cek olursak,  onun ancak yarısını  anlamış oluruz.  Hepsi  bu  kadarla bitmiş 

olaydı,  ha  şimdi  yaşıyor,  ha  yıllar  önce  ölmüş,  farketmezdi.  Canlı  bir 

kimse  olarak  anlaşılmamaktadır,  çünkü  yaşam  sadece  dünden  ibaret 

değildir, bugünü düne indirgeyerek de açıklanamaz. Yaşamın bir de yarını 

vardır,  bugün,  dünün  ne  olduğu  konusundaki  bilginize  yarının 

başlangıcını  da  ekleyebilirsek  eğer  anlaşılabilir.  Bu,  yaşamın  bütün 

psikolojik ifadeleri  için, hatta psikolojik arazlar için de geçerlidir. Nevroz 

arazları, ister «çocuk cinselliği» olsun, ister çocuktaki iktidar istemi olsun, 

sadece  çok  eskiye  dayanan  nedenlerin  sonuçları  değildir,  aynı  zamanda 

yaşamın yeni  bir sentezine  yönelik girişimlerdir de  —  ancak,  bu cümle­

den olmak  üzere,  başarısız girişimler olduğunu  da söylemek gerek!  Öyle 

veya böyle,  değer  ve  anlam  taşıyan  girişimlerdir.  İç  ve dış doğanın  hava 

koşullarının kötü  gidişi yüzünden filizlenemeden kalan tohumlardır.

Okuyucu soracaktır elbette:  nedir şu  nevroz denen  şey, insanlığın şu 

yararsız,  baş  belâsının  anlamı  nedir  diye.  Nevrotik  olmak  ne  işe  yarar, 

diyeceklerdir. İnsanların yararlı sabır erdemini geliştirmeleri için, Rabbin

---

128

ANALİTİK PSİKOLOJİ

yarattığı tıpkı sinekler ve zararlı  böcekler ne işe yarıyorsa, nevroz da o işe 

yarar. Doğa bilimleri açısından bu düşünce budalaca görünse de, psikolo­

ji  açısından  «zararlı  böcekler»  yerine  «sinir  arazlarını  koymak  yerinde 

olur  belki.  Budalaca,  sıradan  düşüncelerle  alay  etmeye  pek  yanaşmayan 

Nietzsche bile, hastalığına çok şey borçlu olduğunu defalarca söylemiştir. 

Bütün  yararını  ve  hikmeti  vücudunu  nevroza  borçlu  nice  insan  tanıdım; 

nevroz  bu  kimselerin  yaşamda  yapacakları  çılgınlıkları  önlemiş,  onları 

değerli  potansiyellerini  geliştirecek  olan  bir  yaşam  tarzım  seçmelerine 

zorlamıştır.  Eğer  nevroz,  demir  pençesi  ile  onları  oldukları  yerde  tut­

mamış olaydı, bu potansiyel  boğulup kalmış olurdu.  Öyle insanlar vardır 

ki,  yaşamlarının  bütün  anlamı,  gerçek  önemleri  bilinçdışındadır;  bilinçli 

zihinleri,  aldatmadan  ve yanılgıdan  ibarettir.  Başkalarında ters  bir durum 

vardır,  onlar  için  nevrozun  anlamı  başkadır.  Bu  son  seçenek  tam  bir 

indirgeme  yöntemi,  uygulanması  uygun  yöntemdir.  Bu  noktada,  okur, 

nevrozun  bazı  vakalarda  böyle  bir  anlamı  olabileceğini,  ancak  normal 

günlük  vakalarda  bu  denli  geniş  kapsamlı  bir  amaçlılığı  olmayacağını 

düşünebilir. Histerik endişe halleriyle birlikte görülen yukarda sözü edilen 

astım vakasının ne değeri olabilir ki? Doğrusu,  değerin bu vakada nerede 

olduğu  belli  değil,  özellikle  de  vaka  kuramsal  indirgeme  açısından  yani 

bireysel  gelişimin  Gölgesinde  ele  alındığında.  İncelediğimiz  iki  kuramın 

ortak  noktası,  insanın Gölgesine  ait  her şeyi  acımadan  ortaya çıkarması­

dır.  Patojenik  unsurun  neden  ibaret  olduğunu  açıklayan  kuramlar,  daha 

doğrusu  varsayımlar  var. Bunlar, dolayısıyla insanın olumlu değerleri  ile 

değil, kendilerini tedirgin edercesine görünür kıldıkları olumsuz değerler­

le  ilgili.  «Değer»  denen  şey,  enerjinin  sergilenmesi  için  bir  olanaktır. 

Negatif bir değerin  de  enerji  sergilenmesi  için  bir olanak  olduğuna göre 

—ki bu, nevrotik enerjinin bildiğimiz belirtilerinde açıkça görülebilir—  o 

da  düpedüz  bir  «değer»,  ancak  enerjinin  yararsız  ve  zararlı  belirtilerini 

olanaklı  yapan  bir  değer.  Enerji,  kendi  başına  ne  iyidir,  ne  kötü,  ne 

yararlıdır,  ne  zararlı,  nötürdür,  çünkü  niteliği  enerjinin  alacağı  biçime 

bağlıdır.  Enerjiye niteliğini  veren  şey  biçimidir.  Öte yandan, enerjisiz bir 

biçim  de  nötürdür.  Dolayısıyla,  gerçek  bir  değerin  yaratılması  için  hem 

enerjiye,  hem  de  biçime  gerek  vardır.  Nevrozda  psişik  enerji  yok  değil, 

ancak aşağı düzeyde,  işe yaramayacak bir biçimde. İki  indirgeyici  kuram,

---