Cavid və Cabbarlı. Müxtəlifliyin vəhdəti
Yüklə 0,85 Mb.
|
9 məsuliyyətini dərk edərək bu şərəfli yükü böyük mütəfəkkirlərimizlə bölüşmək qərarına gəldik. *** Müəllif bunu da qeyd etməyi lazım bilir ki, o, ixtisası etibarilə bir ədəbiyyatşünas olmadığından, qarşısına Cavid, yaxud Cabbarlı yaradı-cılığını təfərrüatı ilə, bütün “qayda-qanunu” ilə tədqiq etmək məqsədi qoymamışdır. Müqayisəli təhlil də, ayrı-ayrılıqda təhlil də müəllifin ən çox təsirləndiyi bəzi klassik nümunələr əsasında aparılmış və əsərlərin məzmun və formasından daha çox, ideyaların təhlili ön plana çəkilmişdir. Digər tərəfdən, Cavid və Cabarlı yaradıcılığının öyrənilməsinə həsr olunmuş tədqiqat işləri, ədəbi-tənqidi məqalələr və kitablar da, tamamilə mümkündür ki, diqqətdən kənarda qalmış, onlara elmi tədqiqatın tələblərinə uyğun surətdə pozitiv və ya tənqidi münasibət bildirilməmişdir. Mən ancaq Cavidin «İblis» pyesi haqqında tədqiqat işi sayıla biləcək bir əsər yazmışam. İndi təqdim olunan kitabdakı məqalələr isə əsasən fəlsəfi esse səciyyəsi daşıyır və mövzu, zaman və məkan konkretliyindən uzaqdır. Əlbəttə, hər hansı ədəbiyyatçı belə bir sərbəstliyə, yəqin, yol verməzdi. Kənar şəxs, bir fəlsəfə tədqiqatçısı üçün isə, güman edirəm ki, bu, bağışlana biləcək bir qəbahətdir. İxtisasımın vurğulanması belə təəssürat yarada bilər ki, mən Cavid və Cabbarlının ilk dəfə olaraq yeni rakursda,
10 fəlsəfi müstəvidə nəzərdən keçirildiyini diqqətə çartdırıram. Məhz belə səhv təsəvvür yaranmasın deyə, xüsusi olaraq qeyd etmək istəyirəm ki, həqiqi ədəbi tənqid heç vaxt fəlsəfi baxış dairəsindən kənarda təsəvvür oluna bilməz. Ona görə də, Cavidin də, Cabbarlının da tədqiqatçıları ixtisas etibarı ilə ədəbiyyatşünas olsalar da, istər-istəməz bu sənətkarların yaradıcılığında zəngin olan fəlsəfi ideyaların təhlilinə də müraciət etməli olmuşlar. Və bu sırada mən bir tədqiqatçını xüsusi fərqləndirmək istərdim. Bu, rəsmi ixtisasına görə ədəbiyyatçı olsa da, təfəkkür tərzinə görə filosof olan Yaşar Qarayevdir. O, həm Cavidin, həm də Cabbarlının poetik-dramaturci yaradıcılıq dünyasına, bu dünyanın ən dərin qatlarına bəlkə də hamıdan çox baş vurmuş, bu sahədə müstəsna uğurlar qazanmışdır. Neçə minillik tarixi olan rəsmi fəlsəfənin bütün qayda-qanunları ilə təhlil aparıb gəldiyim qənaətlər son nəticədə çox vaxt Yaşar Qarayevin tənqidçi-filosof qələminin məhsulu ilə üst-üstə düşür. Bir fərqlə ki, keçdiyimiz yollar əsasən eyni olsa da, istiqamətlər müxtəlifdir. Mən fəlsəfədən ədəbiyyata gəlirəm, Yaşar müəllim ədəbiyyatdan fəlsəfəyə. Bizim yaradıcılıq yo- lundakı görüşümüz bir növ Cavid və Cabbarlının görüşünü xatırladır (Bax: bu kitabın birinci fəsli). Elə fərq də daha çox metodlarda üzə çıxır. Yaşar Qarayev bütün incəliyi ilə bildiyi ədəbi-bədii materialları ümumiləşdirməklə (induktiv
11 metodla) ədəbi-elmi konsepsiya yaradır, mən ideyadan təsirlənərək esse yazıram və onu sonradan seçdiyim detallarla konkretləşdirməyə çalışıram. Girişdə məhz Yaşar Qarayevi yada salmağıma gəlincə, nə yaxşı ki, mən onun bu kitaba yazdığı ön sözə həssaslıqla yanaşa bildim. «Cavid və Cabbarlı»ya ön söz olaraq Yaşar Qarayev «Bədii seyrə işıq fəlsəfədən düşür» adlı gözəl məqalə yazmışdır. Və burada kitaba münasibətdən daha çox, oradakı ideyaları daha da inkişaf etdirmək təşəbbüsü gördüm. Özü də bu təşəbbüs çox uğurlu alınmışdır. Ancaq Yaşar müəllimə məxsus bir təvazökarlıqla «buradakı fikirlərin bir qismini mən artıq demişəm», – yox, «bu fikirləri belə də demək olar» formasında bir sətiraltı məna sezdim. Və götürüb Yaşar müəllimin dörd il öncə mənə bağışladığı «Tarix: yaxından və uzaqdan» kitabındakı müvafiq məqalələri diqqətlə oxudum. Və mənə daha yaxın olan fikirləri seçib hansı formadasa bu kitaba daxil etmək qərarına gəldim. Gənc tədqiqatçı Hacı Azər Əbilovun da «Hüsni-xuda şairi» kitabında çox uğurla söylədiyi bir sıra fikirləri bura əlavə etməyi lazım bildim. Maraqlıdır ki, Hacı Azər də Cavid üslubunda düşünür. Yəni məkan, zaman və mövzu konkretliyinin hüdudlarını tez-tez keçir, geniş fikir fəzasında çox sərbəst manevr edir. Onun hətta publisistikasında da bir poeziya vardır. Bu yaxınlarda Yüklə 0,85 Mb. Dostları ilə paylaş:
|