Cəlal Abdullayev
Yüklə 1,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
199 müxtəlif mövzularda və zamanlarda yazdığı «Şair» «Şeyx Şamil», «Fətəli xan», «İntizar» (Əsər İlyas Əfəndiyevlə birlikdə yazılmışdır), «Nizami», «Şöhrət», «Cavanşir», «Alov», «Bayram inqilab əsgəridir» («Səhər» romanının motivləri əsasında yazılmışdır) və başqaları populyarlıq qazanmışdır. Ədibin ədəbi-tənqidi görüşlərini də konkret şəkildə bir-birindən son dərəcə güclü olan monoqrafik səciyyəli, konseptual, sanballı məqalələri ilə səciyyələndirmək, illüstrasiya etmək mümkündür. Bunlara misal olaraq aşağıdakı elmi-nəzəri, ədəbi- estetik əsərləri göstərmək olar: «Ədəbi düşüncələr», «Ədəbi qeydlər», «Bir ay və bir gün», «Səadət və məhəbbət müğənnisi», «Nizaminin eşq fəlsəfəsi», «Füzuli haqqında», «M.F.Axundov haqqında», Sabir haqqında yazdığı «Sabir-novator», Mirzə Cəlil haqqında incə, mənalı və sarkastik, öldürücü gülüş barədə, müharibənin odlu-alovlu illərində xalq bayatılarının nəşrinə yazdığı konseptual müqəddimə, «Ədəbi məktublar», «Böyük aşıq» və s. Mehdi Hüseynin şəxsiyyəti, əsərləri barədə ən yaxşı, ən tərifli söz deyənlərin deyimlərinin hər birində çox böyük həqiqətin səslənməsi böyük yazıçının Azərbaycanın sərhədlərindən uzaqlarda da müəyyən ədəbi şöhrət qazanmasına inkaredilməz dəlil və sübutlar kimi səslənir. Məsələn, Böyük fransız yazıçısı Lui Araqon onu xalqlar dostluğunun tərənnümçüsü adlandırır. Türkmənistanın xalq yazıçısı Berdi Kerbabayev yazır: «...Onun bir çox dil- lərə tərcümə edilmiş «Səhər» epopeyası, ümumittifaq 200 şöhrəti qazanmış «Abşeron» əsəri, habelə başqa əsərləri ədəbiyyat xəzinəsində həmişə qalacaqdır». Özbəkistanın xalq yazıçısı Ş.Rəşidov isə belə demişdir: «Mehdi Hüseynin istedadı ümumxalq məhəbbəti qazanmışdır. Bu məhəbbət əziz Mehdi üçün ən böyük abidədir». Öz qələm dostları olan Azərbaycan yazıçı, şair, mühəndis, tənqidçi və tərcüməçilərinin də onun haqqında bir-birindən dəyərli və səmimi fikir və mülahizələri də qeyd olunmalıdır. Ədibin qələm dostu Səməd Vurğun «Abşeron» romanı haqqında demişdir: «Abşeron» romanı yalnız Azərbaycan ədəbiyyatında deyil, habelə bütün sovet ədəbiyyatında əhəmiyyətli bir əsərdir.» Moskva Dövlət Universitetinin kafedra müdiri, həmyerlimiz, gözəl tərcüməçi və alim Əziz Şərif ədibin «Nizami» adlı dram əsəri haqqında bu sözləri söyləmişdir: «Nizami»ni məhəbbət adlanan böyük insan hissinə həsr edilmiş lirik-dramatik poema adlandırmaqda haqlı olardıq, çünki əsərin hər bir səhifəsi sarsıdıcı qüvvəyə malik olan incə və dərin məhəbbət duyğusu ilə yoğurulmuşdur. Görkəmli neftçi, Sosialist Əməyi Qəhrəmanı, ədibin neft və neft adamlarının həyatından bəhs edən romanlarının diqqətli oxucusu və sərrafi Akif Cəfərov da öz ürək sözlərini səmimi şəkildə ifadə edərək öz təəssüratlarını bu cür bildirmişdir: «Abşeronu, onun dalğalı Xəzərini, cəsur fəhlələrini yaddaqalan, rəngarəng bədii lövhələrlə qələmə almaq istedadı mərhum yazıçımız Mehdi Hüseynin «Abşeron», «Qara daşlar» romanlarını, «Rəqiblər» hekayəsini və 201 digər əsərlərini biz neftçilərə sevdirən əsas məziy- yətdir». Bütün bunlar sübut edir ki, Hüseyn fenomeni çox geniş bir coğrafi ərazidə tanınmış, özünə ad-san qazandırmışdır. Onun elmi-nəzəri axtarışları bədii yaradıcılığını heç də həmişə üstələyə bilmirdi; bəlkə də onu tamamlayır, elmi-nəzəri əsaslarını daha da şərtləndirirdi. Ondakı bu müxtəlifliyin birliyini, vəhdətini şərtləndirən başlıca amil, bizcə ədibin zəngin mütaliə bacarığı, intellektual səviyyəsi ilə ölçülməlidir. Qətiyyətlə deməliyik ki, bizim yazıçı- larımızdan heç biri Mehdi Hüseyn qədər oxumağa, öyrənməyə, mütaliəyə təşnəlik etməmişdir; xüsusilə tarixi onun qədər öyrənən, tədqiq edən ikinci şəxs çətin ki, tapılsın. Mehdi Hüseynin hekayə və romanlarında, eləcə də dramatik əsərlərində əsas istiqamət, başlıca üslub realizmə əsaslanır. Ədibin özü də həmişə bu məram və məqsədə arxalanırdı. O, həyat həqiqətlərinin təbii, realist boyalarla əks etdirilməsinin nəinki tərəfdarı, bəlkə də təbliğatçısı idi. O, bədii əsərlərində həmin tələblərə artıqlaması ilə əməl edirdi. Məsələn, məşhur «Abşeron» romanını yazarkən Sovet rejiminin kəskin zamanlarında belə realizmə sədaqəti ilə seçilirdi. O zamanlar istehsalatda baş verən təhlükəli qəzalar, ölüm-itim məsələləri, insan tələfatı barəsində adicə söz demək belə qəti qadağan idi, xüsusilə, belə halların böyük tirajlarla çap olunan romanlarda bədii şəkildə ifadəsi müəllif üçün olduqca təhlükəli idi. Lakin Mehdi Hüseyn müharibədən sonra yazdığı həmin «Abşeron» romanında Mehman adlı bir 202 neftçinin iş başında, bilavasitə istehsal zamanı həlak olmasını gizlətməmişdi. Eləcə də, «Qara daşlar»da neqativ halların heç birini unutmayan yazıçı onların hamısını tam çılpaqlığı ilə təsvir etmiş, hətta respublikanın hakimi- mütləqi 1- ci katibin özünü belə cəsarətlə tənqid edib, onu necə deyərlər, rüsvayçılıq dirəyinə bağlamışdır. Ədibin xüsusilə, «Yeraltı çaylar dənizə axır» romanında 37-ci illərdə baş vermiş qanlı Stalin repressiyaları, xalqımızın düçar olduğu qeyri- insani təqib və təzyiqlər konkret bədii obrazlarla, qanlı hadisə və əhvalatlar tam çılpaqlığı ilə, necə deyərlər, az qala bütün dürüstlüyü ilə, bəlkə də naturalistcəsinə öz bədii əksini tapmışdır. Qeyd etmək lazımdır ki, eyni təsvir üsullarına digər əsərlərində də ayrıca önəm vermişdir. Məsələn, ədibin «Alov» dra- mında: saxtakarlıq, yalan, xalq malını mənimsəyən adamlar haqqında ittihamnamə kimi səslənən hüquq- mühafizə orqanlarının hökmləri daha kəsərli olmuş- dur. Yazıldığı dövrə görə çox aktual və müasir səpgidə qələmə alınmış bu əsərin ədibin dramaturji yaradıcılığında müəyyən mənada ədəbi hadisəyə çevrilməsi müəllifin bir dramaturq kimi həm fikri- nəzəri baxımdan, həm də sənətkarlıq cəhətdən inkişaf dinamikasını sübut edən yeni bir amil kimi ədəbi ictimaiyyətin diqqətini özünə cəlb edə bildi. Təsadüfi deyildir ki, məşhur teatr tənqidçisi Cəfər Cəfərov həmin illərdə əsərin geniş filoloji təhlilini verərkən bəzi vacib cəhətləri qeyd etmişdi. Xüsusi müqavimət gücünə malik olan tənqidçi, hər halda «Alov»da bir sıra müsbət xüsusiyyətlər görərək onları dəyərincə Yüklə 1,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|