Cəlal Abdullayev
Yüklə 1,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
203 qiymətləndirmişdir. Biz isə əsərin dramaturji mətnini bir daha nəzərdən keçirərək və tamaşasına baxaraq belə qənaətə gəlirik ki, bu heç də həqiqi dəyər qiymətini ala bilməmişdir. Bizim qəti qənaətimiz isə belədir ki, bu əsərdə dramaturq daha güclü, daha əzəmətli xarakterlər, daha dərin, daha barışmaz konflikt və ya münaqişə xətləri yaratmağa nail ola bilmişdir. Əsərin epiqrafı yerində az qala pyesin həqiqi adı kimi səslənən bu sözlər nə qədər də mənalıdır: «Doğruya zaval yoxdur, çəksələr min divana». Göründüyü kimi, burada müəllifin niyyət və məqsədi, əsərin əsas mahiyyəti çox ustalıqla ümu- miləşdirilmişdir. Yəni pak, təmiz, saf olan adamlar nə qədər təpgilərə, basqılara məruz qalsalar da, nə qədər iftira və böhtanlara uğrasalar da, öz həyatları baha- sına cismən də olmasa, mənən qalib gəlib öz istədik- lərinə yetişə bilirlər. Əsərdə siyirilmiş qılınc kimi, pislərin, natəmizlərin, neqativliyin qənimi kimi tama- şaçıların nəzərində uca məqamlarda dayanan, düzlü- yün, dürüstlüyün yolunda Səməndər quşuna çevrilən Fərhad Kamilov kimi qəhrəmanın yaradılması ədibin böyük kəşfi və qələbəsi kimi təsir bağışlayır. Bu maraqlı obrazın verilməsində müəllif həyat həqiqətinə daha çox yaxınlaşa bilmişdir. Fərhad Kamilovu heç nə öz yolundan çəkindirə bilmir: nə yağlı vədlər, nə pul, nə rüşvət, nə də hədə-qorxu. Dramaturq iki paralel dramatik xətt vasitəsilə bir neçə gəncin yadda qalan portretini cıza bilmişdir. Bunlardan biri tamamilə mənfiliklərdən, fənalıqlardan yoğrulmuş, hər sözü, hərəkəti süni təsir bağışlayan, məhəbbəti, eşqi, sevgini də öz pis və bədxah 204 niyyətlərinə asanlıqla qurban verməyə çalışan və tez- tez Kantın transendental fəlsəfəsindən məhəbbət kateqoriyasına dair sitatlar gətirən Əmin Bəxtiyarova qarşı həqiqi sevgi, həqiqətən namuslu, vicdanlı iki gənc insanın saf və səmimi məhəbbət xəttini ustalıqla yaratmışdır. Bu xəttin təmsilçiləri Cəlal Qaşqay və za- vod direktoru Kərim Rəhimlinin qızı Rəfiqə xanımdır. Bir qədər sadəlövh adam olan və hər yaltağın sözünə asanlıqla inanan Kərim Rəhimlinin nəzərində Cəlal Qaşqayla müqayisədə Əmin Bəxtiyarov kimi yaxşı insan yoxdur. Ona görə də o, qızı Rəfiqənin yalnız onunla xoşbəxt ola biləcəyinə bütün varlığı ilə inanır. Zahirən o qədər də gözəl olmayan, xüsusilə sifəti yanandan sonra daha da kifirləşən Cəlal Qaşqayı özünə kürəkən kimi heç cürə görmək istəmir. Hətta belə bir şey onun heç ağlına da gəlmir. Halbuki Cəlal Qaşqay özünün daxili zənginliyi, iç dünyası ilə seçilir. O, daxilən, mənən gözəldir, alicənab, mərd bir insan- dır. Rəfiqə də onu məhz bu xüsusiyyətlərinə görə se- vir. Rəfiqənin atası da qızının bu həqiqi seçimini yal- nız sonralar, necə deyərlər, dramın kələfinin açılma- sından sonra, hadisələrin finalına yaxın anlamağa baş- layır ki, bu da istər- istəməz «daldan atılan daş topuğa dəyər» aforizmindəki mənanı xatırladır. Bütün bədii yaradıcılığı boyu qurub-yaradan, bə- zən səhvlər buraxan qaynar gəncləri sevən və onların bir- birindən gözəl və hərtərəfli obrazlarını yaratmağa çalışdığı kimi, yaradıcı gəncliyin də, yəni ədəbi gəncliyin də yaradıcılığına xüsusi diqqət yetirən ya- zıçı ömrü uzunu bu yoldan çəkinməmişdir. Məsələn, öz həcmi və problemlərinin zənginliyi ilə epopeya 205 təsiri bağışlayan «Səhər» romanında böyük obrazlar silsiləsi yaratmışdır. Bunların arasında gəncliyin nümayəndələri də yetərincədir: Xanlar, Rəşid, Süsən, Mahmud, Bayram və b. Ədibin digər əsərlərində də biz bu cəhətə sıx- sıx rast gəlirik. Onun «Daşqın», «Tərlan», «Kin», «Fəryad», «Komissar», «Ürək», «Yeraltı çaylar dənizə axır», «Cavanşir», «Şeyx Şamil», «Nizami», «Abşeron», «Qara daşlar» və s. əsərlərinin hər birində istənilən qədər məharətlə yaradılmış insan xarakterləri ilə qarşılaşa bilərik. Elə «Abşeron» və «Qara daşlar» dilogiyasında nə qədər maraqlı surətlər silsiləsi yaratmışdır: Tahir, Cəmil, Mehman, Səməndər, Səməd, Lətifə, Dadaşlı, Lalə, Qüdrət, Şişmayı və b. Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, böyük xalq yazı- çısı həm də ədəbi gəncliyin böyük dostu idi. O, gənc qələm sahiblərinin yaradıcılığını həmişə yaxından iz- ləmiş, onların uğurlarına sevinmiş, nöqsanlarına ürək yanğısı ilə heyfsilənmişdir. O, ədəbi gəncliyin demək olar ki, hamısının, onların əsərlərinin bədii formasın- dan, janrından, şeirlə, yaxud nəsrlə yazılmasından asılı olmayaraq, qələmlərindən çıxanların hamısını oxumağa, mütaliə etməyə vaxt tapmış, onların hər biri barədə öz ürək sözlərini söyləmiş, tələbkar və prinsipial məsləhətlərini əsirgəməmişdir. İndi, həmin müəlliflərin hər birinin püxtələşdiyi, bəzilərinin hətta klassikləşdiyi bir zamanda keçmişə nəzər salsaq, dərhal aydın olur ki, həmin bu məşhurlaşmış şair, yazıçı, publisist və dramaturqlardan hər biri bu ədəbi döyüşlər cəngavərinin xeyir-duasını, qayğısını, kömə- yini yaxından hiss etmişdir. 206 Ümumiyyətlə, Mehdi Hüseyn təpədən dırnağa kimi böyük sənət və ədəbiyyat fədaisi idi. Ədəbiyyatın ümumi mənafeyi, inkişafı, uğurları onu həmişə məşğul etmişdir. O, hər hansı qərəzli tənqidlə barışa bilmir, ona öz münasibətini təcili surətdə bildirməyi, haqqı nahaqdan ayırmağı qüdrətli bir söz sərrafı kimi çox sevirdi. O, bədii ədəbiyyatın bir çox prinsipial və taleyüklü problemlərinin həllində öncül mövqedə duraraq öz kəskin və birmənalı fikir və mülahizələrini elmi-nəzəri cəhətdən dəmir məntiqlə əsaslı şəkildə həm mətbuat vasitəsilə, həm də məruzə və çıxışlarında ardıcıl surətdə ali məclislərin yüksək və uca tribunasından cəsarətlə bəyan edirdi. Təsadüfi deyildir ki, ədəbiyyat üçün yanan bu ürək elə onun uğrunda da – iş üstündə döyünmədən qaldı. Mehdi Hüseyn həm də fəal, görkəmli dövlət xadimi kimi böyük şöhrət qazanmışdı. O, dəfələrlə beynəlxalq simpozium və müşavirələrdə təkcə Azər- baycanı yox, ümumiyyətlə o zamankı Sovetlər ölkə- sini ləyaqətlə təmsil etmişdir. İndi biz onu yenə mü- zəffər bir əsgər kimi ədəbiyyatımızın, ümumiyyətlə ədəbi-bədii, ictimai-fəlsəfi fikir tariximizin ön atəş xəttində görürük. 2008 Yüklə 1,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|