1
Hövzənin ölçüləri ilə bağlı hesablamalar fərqlidir: Azərbaycan tərəfinin verdiyi məlumata əsasən, hövzənin ümumi sahəsi 12,080 km
2
və çayın uzunluğu 413 km-dir.
2
AWC, İnteqrə edilmiş çay hövzə planlaşdırması: Alazani suayrıcı, ABŞ-ın Beynəlxalq İnkişaf Agentliyi üçün texniki hesabat, Cənubi Qafqazda Su İdarəçiliyi layihəsi. (Tbilisi, Alazani
Suayrıcı Konsorsiumu, 2002-ci il).
3
AWC,İnteqrə edilmiş çay hövzə planlaşdırması: Alazani suayrıcı, əvvəlki qeyddəki kimi; Azərbaycanın Ekologiya və Təbii SərvətlərNazirliyi tərəfindən verilən informasiya.
4
AWC, İnteqrə edilmiş çay hövzə planlaşdırması: Alazani suayrıcı, 2-ci qeyddəki kimi.
5
Peter Ronkak və Anatoli Piçuqin. Pilot (sınaq) kimi seçilən çay hövzələrində birgə sahə araşdırmalarına dair icmal hesabat. Kür çayı hövzəsi üçün transsərhəd çay idarəçiliyi, III
mərhələ - Ermənistan, Gürcüstan, Azərbaycan (EPTISA Servicios de Ingenieria S.L., 2013)
6
UNECE, Transsərhəd çayların, göllərin və yeraltı suların ikinci dəyərləndirməsi (Nyu York və Cenevrə, Birləşmiş Millətlər Təşkilatı, 2011-ci il).
7
Dünyadakı elektrostansiyalar. MDB – digər ölkələrdə hidroelektrostansiyalara dair məlumat bazası. http://www.industcards.com/hydro-cis.htm
8
AzərEnerji, 2013-cü il. Enerji hasilatı, elektrostansiyalar. http://www.azerenerji.gov.az/
9
Regional İnkişaf və İnfrastruktur Nazirliyi, Gürcüstan. Kaxeti Regional İnkişaf Strategiyası. (Tbilisi, 2013-cü il).
10
Azərbaycanın hakimiyyət orqanları tərəfindən verilən informasiya, 2015-ci il.
11
Gürcüstanın Energetika Nazirliyi, 2014-cü il. Gürcüstanda potensial hidroelektrostansiya sahələri. http://hpp.minenergy.gov.ge/; UNIDO, 2013-cü il. Dünyada kiçik
hidroenergetikanın inkişaf etdirilməsinə dair hesabat.www.smallhydroworld.org; Qriqol Lazriev və Marita Arabidze. Gürcüstanın elektrik enerjisi sistemi üçün ilkin çirkləndirmə
əmsalı (Tbilisi, Gürcüstanın Ekologiya və Təbii Ehtiyatların Mühafizəsi Nazirliyi, 2008-ci il). http://moe.gov.ge/files/Klimatis%20Cvlileba/Grid_Emission_Factor_Georgia.pdf; ESCO,
2014-cü il. Elektrik enerjisi bazarının operatoru. Available from: www.esco.ge/index.php?article_id=18&clang=1
12
Platts, 2012. Dünyada elektrostansiyalara dair məlumat bazası.www.platts.com/products/worldelectricpowerplantsdatabase.
Yer və sahəsi. Alazani / Qanıx hövzəsi Kür hövzəsinin yarım
hövzəsidir. Alazani / Qanıx çayı öz mənbəyini Gürcüstanda Böyük
Qafqaz dağlarından götürür vəcənub-şərq istiqamətində Alazani
yamacı boyu (dağlararası dərə ilə) Azərbaycana doğru axır və
Mingəçevir Su Anbarına tökülür. 59 faizi Gürcüstan ərazisinə
və 41 faizi Azərbaycan ərazisinə düşməklə Alazani / Qanıx
hövzəsiümumilikdə11,717 km
2
sahəni əhatə edir. Gürcüstanda
Alazani və Azərbaycanda Qanıx kimi tanınan bu çayın ümumi
uzunluğu 391 km-dir və bunun 282 km-i Gürcüstan və Azərbaycan
arasında sərhədi təşkil edir.
1
Landşaft və iqlim. Yuxarı hövzə dəniz səviyyəsindən 2,600-2,800
m. yüksəklikdə dağ landşaftı ilə xarakterizə olunur. Aşağı hövzədə
çay ilə əhatə olunan girintili-çıxıntılı subasar sahə kənd təsərrüfatı
torpaqlarından, üstünlük təşkil edən enliyarpaq meşədən, habelə
çol, kolluq və yarım-səhradan ibarətdir.
2
Hövzə quru subtropik və
kontinental iqlim arasındakı keçid ərazidə yerləşir. O, nisbətən
qurudur – yağıntının miqdarı Gürcüstan tərəfdə 300-500 mm.
arasında, Azərbaycan tərəfdə isə 440-1,240 mm arasında dəyişir.
3
İllik orta temperatur 9 - 14oC arasında dəyişir, bəzən -20oC-dən
aşağı və ya 40oC-dən yuxarı olur.
Su ehtiyatları. Hövzədə zəngin su ehtiyatları
4
vardır və onların
ümumi keyfiyyəti yaxşıdır.
5
Alazani / Qanıx çayının orta axın
həcmi təxminən 110 m
3
/s təşkil edir, o, Mingəçevir Su Anbarına
tökülür. Alazan / Ağrıçay susaxlayan təbəqəsi (hövzənin böyük
hissəsini tutan məhdud artezian transsərhəd susaxlayan təbəqə)
Cənubi Qafqazda ən böyük yeraltı su ehtiyatıdır. Alazan / Ağrıçay
susaxlayan təbəqəsindən yeraltı sular suvarma qurğularını (80-85
faiz), içməli su şəbəkələrini (10-15 faiz) və sənayeni (3-5 faiz) su
ilə təchiz etmək üçün istifadə olunur.
6
Kür çayında Alazani / Qanıx
çayının axıb töküldüyü Mingəçevir Su Anbarında saxlanılan sudan
təxminən 1 milyon hektarərazini suvarmaq
7
və Azərbaycanda
quraşdırılmış ümumi hidroenerji potensialının 39 faizini təşkil edən
418MVt hidroelektrostansiyanı enerji ilətəmin etmək üçün istifadə
olunur.
8
Ehtiyatlara əsaslanan iqtisadi tədbirlər. Kənd təsərrüfatı hövzənin
iqtisadiyyatında mühüm rol oynayır: kənd təsərrüfatı torpaqları
hövzənin ümumi torpaq sahəsinin 47 faizini təşkil dir. Gürcüstanın
şumluq torpaqlarının 38 faizini və üzüm bağlarının 65-70 faizini
təşkil edən Kaxeti rayonunda kənd təsərrüfatı sektorunda işçi
qüvvənin 82 faizi çalışır.
9
Azərbaycanda Şəki-Zaqatala rayonunda
mineral su və alkoqolsuz içkilər, meyvə, tərəvəz, qoz-fındıq, tütün,
gündəlik məhsullar üçün hövzənin ehtiyatlarından istifadə olunur.
10
Hövzənin morfologiyası hidroenerji hasilatı üçün imkanlar yaradır:
hövzənin hər iki tərəfində kiçik və orta ölçülü hidroelektrostansiyalar
ümumilikdə 38 MVt gücə malikdir,
11
700 MVt-dan yuxarı böyük
potensial isə hələ də istismar olunmamış qalır
12
(1-ci şəkil).
Hövzə, həmçinin, özünün təbii gözəlliyi sayəsində turistləri cəlb
edir (Gürcüstanın Kaxeti rayonu özünün qoruqlarına, yerli qida
məhsullarına və şərabına görə məşhurdur). 2-cü Şəkildə hövzədə
insan fəaliyyətinin bölgüsü göstərilir.
1-CI Ş KIL
Quraşdırılmış v planlaşdırılan hidroelektrostansiyaların gücü
Ümumi hidroenerji potensialının faiz nisb ti
2004-cü il d k
2014-cü il d k
Planlaşdırılan
İstifad olunmamış
potensial
76%
12%
2%
10%
HÖVZƏYƏ ÜMUMI BAXIŞ
5-CI FƏSIL: ALAZANI / QANIX ÇAYININ HÖVZƏSI |
2