CinselliK, sevgi ve aşkin diyalektiĞİ Çetin veysal özet

Çetin VEYSAL

71

Günümüz  ilişkilerinin  neredeyse  tümü bedensel  haza  dayalıyken, 

olması  gereken, bu  bedensel  hazın  doğal  ve  insansala  uygun  süreçlerle 

yeniden  bütünleştirilmesidir. Yani  tensel  olan  tinselliği,  tinsel  olan  da 

tenselliği  içermelidir.  Ancak  böylelikle  hakiki  tinsel-tensel  birliği 

kurulabilir. Demek  ki,  toplum  dışı,  insansallık  dışı  ve  doğa  dışı 

araçlaştırıcı  cinsellik  ya  da  tenselliğin  emeğin  özgürleşmesine  dayanan 

bilincin  içerildiği  amacı  gerçekleştiren  sevgi  ve  aşkla  aşılması 

olanaklıdır.  Bu  tutumun  gerçekleşmesi  de,  sahiplenici,  mülk  edinici, 

özgürlüksüz  ve  yabancılaşmış  kapitalist  ilişkilerin  bertaraf  edilmesi  ile 

görünüşe gelebilir. 

SONNOTLAR

                                                

i

CSA  konusunun  tarihsel  ve  entelektüel  arka  planına  eğilmenin,  soruna  giriş 

bağlamında değerlendirilmesinde, Platon’un soruna bakış açısını ortaya koyarak 

üzerinde  düşünmek,  onun  düşüncelerini  göz  önünde  bulundurarak 

olumsuzlamak  ya da olumlamak önemlidir. Bu bağlamdan bakıldığında Platon, 

cinsellik, aşk ve sevginin birbirine karıştırılmaması gerektiğini, diyaloglarındaki 

tartışmacıların  konuya  farklı  yaklaşımlar  sunmalarında  dile  getirir.  Platon, 

Eros’un  niteliğinin  ortaya  çıkarılması  bağlamında  konuyu tartışırken,  cinsellik, 

sevgi ve aşkı da birbirinden ayırmaktadır. Platon, Eros’un diğer tanrılar yanında 

daha  az  övülmesinin  doğru  olmadığını  ifade  eden  Eryksimakhos’un,  Eros’u 

diğer tanrılardan daha çok övmek gerektiğini belirttiğini aktarır. Aşk üzerine ilk 

sözü alan Phaidros: İlk önce Kaos vardı. Kaos’tan Gaia (geniş göğüslü Yer) ve 

sonra da Eros ortaya  çıktı. Kaos ve  Gaia ile  birlikte  ortaya  çıktığı için  en  eski 

tanrılardandır der Eros için. Phaidros’a göre Eros’un niteliği, çirkin bir davranışa 

bağlı  utanma  duygusu  ile  güzel  davranışta  rekabet  duygusudur.  Bu  durum, 

sevenin  sevdiği  insan  karşısında  en  açık  biçimiyle  ortaya  çıktığını  belirtir. 

Phaidros, aşıkın tanrıya sevgiliden daha yakın olduğunu vurgulaması önemlidir. 

Pausanias  ise;  iki  aşk  türünden  birinin  “Göksel”  tanrıça  diğerinin  “Popüler” 

tanrıça  olduğunu  belirtir.  “Göksel”  tanrıça  (Üranüs’ün  kızı),  iyiyi  sevmeye 

götüren aşktır.  Sevgilisine  bilgi,  erdem  ve doğruyu  götürür. Göksel Aphrodite, 

güçlü  ve  akıllı  olanı  sever.  Genç  ya  da  yaşlı  olmak  söz  konusu  değildir. 

Başarıdan  onur,  başarısızlıktan  utanç  duyar.  Dostluğu  geliştirmeye,  güzeli 

bulmaya  yönelir.  “Popüler”  -Pandemos- tanrıça  (Zeus  ile  Dione’nin  kızı), 

sıradan insanların aşkını dile getirir. Popüler Aphrodite olarak rastgele davranır. 

İyi  ya  da  kötüyle  ilişkileri  rastlantısaldır.  Bedeni  seven  avamdandır. 

Eryksimakhos  biri  sağlıklı  diğeri  hasta  iki  tanrıdan  (Eros’tan)  söz  eder.  Ona 

göre,  gönül  vermeye  layık  insanlara  gönül  vermek,  sefihlere  ise  gönül 

vermemek  gerekmektedir. Her  şey gibi aşk da  saflığa uygun olmalıdır.  Her iki 

aşkın birlik oluşturduklarını ancak bereket, sağlık ve güzellik getirir. Demek ki 

Eros’un  uygulanışı  güzelse  güzel,  değilse  çirkindir.  Aristophanes’e  göre  Aşk,

---

Cinsellik, Sevgi ve Aşkın Diyalektiği

72

                                                                                                          

Tanrılar  arasında  insanlara  endost  olan,  en  büyük  mutluluğun  devasını  sunan 

Tanrıdır.    Ona  göre, insanlar  çok  önceleri  üç  cinsiyetliydiler.  Şekilleri  dairesel 

ve  birbirlerine  bitişik  ve  dairesel  bir  yapıları  vardı.  Hiçbir  şeye  gereksinimleri 

yoktu  ve  mutluydular.  Kibirlerinden  Tanrılara  savaş  açtılar.  Tanrılar  da  onları 

dişi  erkek  olarak  ayırdılar  ve ikiye  böldüler.  Böylece  her  biri  öteki  yarısını 

aramaya koyulacak  ve  Tanrılarla uğraşamayacaklardı. Öyle de  oldu. Her biri o 

günden  sonra  öteki  yarısının  peşine  düştü.  İşte  bu  bütünün  arzulanmasına  aşk 

denmektedir.  Agathon  ise,  aşkın  en  genç,  güzel,  barış sağlayan  ve  mutluluk 

veren  Tanrı  olduğunu  belirtir.  Aşk  çiçeklenen  her  şeydedir.  Aşk  ne  bir 

haksızlığa  yol  açar  ne  de  haksızlığa  katlanır.  Aşk  ölçülüdür,  adildir.  Cesaret 

konusunda  Ares  bile  onunla  yarışamaz.  Çünkü  Ares’i  alt  eden  Aphrodite’nin 

aşkıdır.  Böylesine  cesur  olanı  alt  eden  herkesten  cesurdur.  Bütün  canlıların 

yaratılmasını  aşk  sağlar.  Büyük  kurtarıcıdır  o,  çünkü  uysallık  ve  iyiliği,  lüks, 

zerafet,  şehvet,  tutku,  arzu  hep  onun  çocuklarıdır.  Sokrates,  Aşk  hakkında 

bildiklerini Diotima adlı bir kadından öğrendiğini ifade ederek başlar sözlerine. 

Aşk  bir  Tanrı  değil,  Daimon  karakterli  ölümlü  ve  ölümsüz  arası  bir  varlıktır 

Diotima’ya göre. Aşk’ın Aphrodite’nin  yoldaşı  olmasının nedeni, Aşk’ın Penia 

(Yoksulluk) ile Poros’un (Metis’in -Bilgelik, basiret- oğlu Çare) çocuğudur. Her 

zaman  için  yoksul,  kaba,  katı,  evsiz  ve  yalınayaktır.  Ne  bilgili  ne  de  bilgisiz 

olmayan felsefe yapar ve ikisi arasında olan Aşktır. Aşk güzelin aşkıdır. Aşk’ın 

filozof  olması  zorunludur  ve  o  filozof  olduğuna  göre  de,  bilgin  ile cahil 

arasındadır. Bu Daimon’un doğası gereği böyledir. O, güzel ve iyi şeyleri sever, 

onlara  sahip  olmak  ister.  Çünkü  insanın  mutlu  olma  amacına  bu  şekilde 

erişilebilir.  Bu  mutluluk,  iyi  ve  güzele  ulaşma,  aslında  en  yüce  iyiyi 

amaçlamaktadır. Genel olarak bakıldığında, iyi olan’ı, mutluluk’u hedef alan her 

türlü  arzu,  bütün  insanlar  için,  her  şeye  kaadir  Aşk,  vefasız  Aşk’  tır.  Ama, 

bazıları türlü şekillerde kaptırırlar kendilerini ona: para hırsı, beden egzersizleri 

hırsı,  bilgi  edinme  hırsı  gibi;  ve  de  hiçbiri,  bunun  aşk  demek  olduğunu,  âşık 

olduğunu  aklından  bile  geçirmez.  Aşk’ın  belirli  şeklinin  yolundan  giden  ve 

sonuna  kadar  o  yola  bağlı  kalan  bazı  başkaları  ise,  bütün  için  kullanılan  adı 

benimserler:  aşk,  âşık  olmak,  âşık.  Hatta,  bu  konuda  bir  teori  bile  var,  dedi 

Diotima.  Bu  teoriye  göre  âşık  olmak,  insanın,  kendi  öbür  yarısına  kavuşmaya 

çalışmasıdır.  Ama  benim  teorime  göre,  dostum,  sevilen  şey  eğer  şu  ya  da  bu 

şekilde  iyi  değilse,  ne  yarım’ın  ne  de  bütün’  ün  aşkı  Aşktır.  Çünkü,  insanlar, 

kendi ayaklarını, ellerini bile kestirmeye razı olurlar. Çünkü, insanın, kendisine 

ait  olan  bir  şeye  körükörüne  bağlanacağını  sanmıyorum;  meğer  ki,  bize  özgü, 

bize  ait  olan  şey  iyi,  bize  ait  olmayan  şey  ise  kötü  olsun.  Çünkü,  insanlar  iyi 

olandan  başka  hiçbir  şeyi  sevmezler.  Bütün  insanlar  bedence  ve  ruhça 

doğurgandırlar.  Belli  bir  yaşa  geldiğimizde  doğamız  doğurmak  arzusu  duyar, 

ama çirkinlik içinde  doğuramaz,  bunu ancak  güzellik  içinde  yapabilir.  Erkekle 

kadının  birleşmesi,  bir  doğurmadır  ve  tanrısal  bir  şey  vardır  bu  işte.  Nitekim, 

yaşayan ölümlüler için bu bir ölümsüzlüktür: yani doğurganlık ve nesil üretme. 

Ne var  ki, bu,  uyumsuzluk içinde  meydana  gelemez ve  de çirkinlikle her türlü 

tanrısallık arasında uyumsuzluk vardır. Oysa, güzel, tanrısallıkla uyuşur. Demek 

ki,  nesil  üretmede  Güzellik,  hem  Moria’dır,  hem  de  Eileithyia.  Böylece, 

doğurgan  varlık  güzele  yaklaştığında  bir  sevinç  duyar  ve  bu  hazzın  etkisiyle 

genişler ve doğurur, nesil üretir. Buna karşılık, çirkine yaklaştığında, o, kasvetli 

---

Çetin VEYSAL

73

                                                                                                          

ve üzüntülü bir hal alır, daralır, başka yöne döner, kendi içine kapanır, üreyecek 

yerde  meyvesini  kendi  içinde  taşımayı  sürdürür,  acı  çeker.  Bu  nedenledir  ki, 

usareyle  şişmiş  doğurgan  varlık  şiddetle  güzelliğe  doğru  atılır,  çünkü  bu 

güzelliğe  sahip  olan,  doğumun  büyük  sancılarından  kurtulmuş  demektir. 

Gerçekte,  Aşk,  senin  sandığın  gibi,  güzelin  aşkı  değildir,  sevgili  Sokrates  diye 

ekledi Diotima. Güzel içinde doğurmak ve nesil üretmek Aşkıdır. Nesil üretme 

ise ölümlü varlık için ölümsüzlük aracılığıyla gerçekleşebilir. Aşk iyi ile birlikte 

gider  ve  Aşk  ölümsüzlüğün  aşkıdır.  Bu  aşkın  ve  arzunun  sebebi,  tahrike  yol 

açmasıdır.  Varlığın  ebedileşmesi,  tüm  canlı  doğanın  temel  amacıdır.  Çocuk 

yapmak,  bütün  gelecek zamanlar için  mutluluk elde etmek olarak anlaşılır. Bir 

de  ruhsal  üretme  vardır:  Bu  üretme,  ruhun  üretmesi  gereken  düşünce  ve  form 

güzelliğine  yöneliktir.  Düşüncenin  en  yüce  ve  güzel  üretimi,  sitelere  ve 

yönetilenlere bir düzen veren düşüncedir.  Bu ise basiret ve adalettir. Beden sel 

üretme  gücünde  olduğu  gibi  ruhsal  üretimde  de aranan  güzeldir.  Her  ikisinin 

birliği ayrıca güzellik yaratır. Düşünce üretme gücü, düşünce güzelliğine yatkın 

ve yetenekli birini gördüğünde hemen ona yönelerek üretime geçer. Bu varlıklar 

arasında  güzel  ve  ölümsüzlüğü  kesin  çocuklar  doğar.  Herhangi  bir  bedendeki 

güzelliği  yaşadığında  güzellik  taşıyan  başka  bedenlerin  de  benzer  olduklarını 

görür  ve  her  güzele  yönelir.  Böylelikle  genel  olarak  güzeli  amaçlar.  Onun için 

tek bir güzel kalmaz. Bedenler değil artık onu güzellik ilgilendirmektedir. Ruhu 

güzel  olan  her  kimse  artık  onun  ilgisini  ve  sevgisini  kazanabilir.  Böylece 

gençlerin  daha  iyi  yetişmelerini  sağlayacak  söylemler  doğurmaya  başlar  ve 

zorunlu olarak güzelliği eylemlerde,  yasalarda  görmeye  yönelir  ve onun daima 

kendi  kendisinin  benzeri  olduğunu  keşfeder.  Dolayısıyle,  beden  güzelliğinin 

önemsenmesi  gereken  bir  şey  olmadığı  hükmüne  varır.  Bundan  sonra  insan 

davranışlarından  bilimlere  yönelerek,  bunların  güzelliğini  görmeye  çalışır. 

Gözleri güzelin uçsuz bucaksız sahasına çevrilmiştir. Buradan güzel söylemler, 

bilgi  aşkının  cesur  hamlelerinden  doğan  düşünceler  üretmeye  başlar.  Böylece 

tek bir bilime yönelir. Aşk yolunda yetişen insan, güzel şeyleri art arda gelişleri 

ve doğru sıralanışları içinde temaşa ettikten sonra, aşkın en yüksek mertebesine 

ulaşır  ve  birdenbire  doğası  itibariyle  harikulade  bir  güzellikle  karşılaşır.  Bu 

ebedi  ve  ezeli  güzelliktir  (transandent).  Bu  mutlaktır.  Formu  biriciktir.  Bütün 

diğer  güzellikler  ondan  pay  alır,  ona  katılır  ama  oluş  ve  bozuluşları  onda  bir 

değişiklik  yaratmaz. Aşkın doğru  yolunda yürümek: tek bir  güzel bedenden iki 

güzel bedene, iki güzel bedenden tüm güzel bedenlere, bütün güzel bedenlerden 

güzel eylemlere, güzel eylemlerden güzel bilimlere ve oradan da tek bir bilime 

ve  güzelin  biliminden  başka  bir  şey  olmayan  bilime  doğru  basamak  basamak 

yükselerek,  sonunda  bizzat  güzelin  kendisini  bilmektir.  İnsan  ancak  o  zaman 

simülasyona bağlanmaktan uzaklaşarak hakiki erdeme veya hakikatin kendisine 

bağlanmıştır. Platon, Symposion (Şölen), çev. Cenap Karakaya, (İstanbul:Sosyal 

Yay., 2000), s. 16-84 / 177a-212c. 

Phaidros eserinde Platon (Phaidros, Çev: Hamdi Akverdi, İstanbul: MEB. Yay. 

1997),  doğru  ve  yanlış  ya  da  iyi  ve  kötü  ruhun  yaklaşımları  bağlamında 

cinsellik,  sevgi  ve  aşk  ilişkilerini  değerlendirirken,  bedensel  hazlar  ve  tinsel 

değerleri birbirinden ayırır. Özellikle söz konusu konunun doğru, iyi ve erdemle 

ilgili yanlarını anlattığı 251c ile 258b arasındaki bölümde aşağıdaki değinmelere 

dikkat çeker: Erdemle dolu bir ruh, genç bir çocuğun güzelliğine baktığı zaman, 

---

Cinsellik, Sevgi ve Aşkın Diyalektiği

74

                                                                                                          

bu  güzellik  parçalar  şeklinde  ona  akar  ki  bu  akışa  istek  adı  verilir.  Ruh 

yöneldiğiyle dolunca sevinç duymaktadır. Fakat sevgiliden ayrı düşmesi de onu 

içine kapar. Yani güzelin güzelliğine kapılır, ona yaklaştıkça sevinç uzaklaştıkça 

hüzün ve acı duyar. Her şeyini feda etmeye, ebeveyn ve tüm zenginliklerini ve 

değerlerinde  harcayacağı  bu  duyguyu  aşk  olarak  yorumlamaktadır  Platon 

(1997:251d-252b). Kanatlı aşk ve  kanatsız aşktan söz eden  Platon (1997:252b-

253d),  aşka  tutulanın  Zeus’u  izlemesi  durumunda,  kanatlı tanrının  yükünü 

taşıyabileceğini;  Ares’e  hizmet  edenin  ise  “aşka  tutulup  da  sevdiklerinden 

hakaret  gördüklerini  sandılar  mı,  hem  kendilerini  hem  de  sevdiklerini 

öldürmeye”  kalkarlar”.  Zeus’un  ardından  gidecekler,  sevecekleri  kişide  Zeus 

ruhu  bulunmasını  isteyeceklerinden,  sevdiklerini  yüceltir  ve  bilgiye  önem 

vermesine  dikkat  ederek,  bilgeliklerini  artırma  yoluna  giderler.  Böylelikle 

Tanrılıktan  pay  almaya  yönelirler.  Tanrıya  kendilerini  vermek  yoluyla  onu 

kendilerinde  kurarlar  ve  böylece  onu  içlerinde  bulurlar.  Tanrılıktan  pay  almak 

amacıyla tanrıya  yaklaşmaya  çabalarlar. Böylece sevgilinin  de benzer düşünce, 

eylem  ve  yönelimde  olmasını  gerçekleştirirler.  Onların  kıskançlıkları  yok  olur 

ve sevgiye hizmet etmek sevgiliye hizmettir artık. Tüm düşünme ve eylemlerde 

Tanrıya  benzemek  amacıyla  ona  yönelmek  asıl  amaçtır  o  halde.  Haz  değil  de 

akıl ve değerle dolu anlamlı yan ağır basarak ilişkiye egemen olursa, hakikat ya 

da  doğruya  yönelmiş,  tersi  yoldalarsa  da  aşksız,  ölümlü  (gelip  geçici)  bir 

bilgelikle  soysuzlaşmış  ve  halkın  meziyet  diye  övdüğü  adilik  yaratır  ve 

karanlıklara  sürüklenen  bir  ruha  dönüşürler  (yorum  dışı  bilgiler  için  bkz.,

Phaidros, Çev: Hamdi Akverdi, İstanbul: MEB. Yay. 1997).

Platon,  Devlet, çev. Sebahattin  Eyüboğlu,  M.  Ali  Cimcoz,  (İstanbul:Remzi 

Kitabevi.,  1995),  III,  403a-c  ve  VI,  489b-d,  490a-c)  ve Phaidon adlı 

çalışmalarında,

Platon, 

Phaidon 

(Şölen),

çev. 

Ahmet 

Cevizci, 

(İstanbul:Gündoğan Yay., 1995a), 82a-c ve 83a, değinmeler şeklinde bu konuyu 

işlemiştir.  Platon  Lysis  adlı  diyalogunda  Platon, Lysis,  çev:  Sabahattin 

Eyüboğlu, (İstanbul: MEB. Yay. 1989), 212b-c’den 223b’ye değin seven sevilen 

ilişkilerini  ele  alınır.  Asıl  dost  iyinin  kendisidir  düşüncesi  öne  çıkar,  burada 

sevgi  bağlamı  dost  ve  dostluktur.  Platon’un  Symposion’daki  düşüncelerinin 

farklı  ama  basitleşmiş  ve  benzer  yaklaşımları  için  Ksenephon’un  Şölen 

diyaloğuna, Ksenephon., Şölen – Sokrates’in Savunması, (Çev. Hayrullah Örs), 

(İstanbul:Remzi Kitabevi, 1962), s. 58-89’a bakılabilir. 

---

Çetin VEYSAL

75

                                                                                                          

KAYNAKÇA

ADORNO, T.W, Minima Moralia, çev. Orhan Koçak, Ahmet Doğukan, 

İstanbul: Metis Yayınları, 2000:176-177 

ADORNO,  T.W,  Minima  Moralia, Gesammelte  Schriften,  Band  4, 

Darmstadt:WBG, 1997:195-196.

BOOCHİN,  Murray,  Özgürlüğün  Ekolojisi,  çev.  Alev  Türker, 

İstanbul:Ayrıntı Yay., 1994

FEARN,  Nicolas,  Zeno  ve  Kaplumbağa, çev.  Murat  Sağlam, 

İstanbul:Güncel Yay.,2003, 

KILIÇ, Yavuz, Hannah Arendt, 1990’den Günümüze Büyük Düşünürler, 

Cilt 1 içinde (Dizi Editör: Çetin Veysal), İstanbul:Etik Yay., 2009, 

s. 572, 573.

KSENEPHON,  Şölen  – Sokrates’in  Savunması,  çev.  Hayrullah  Örs, 

İstanbul:Remzi Kitabevi, 1962 

MARCUSE,  Herbert,  Eros  ve  Uygarlık,  çev.  Aziz  Yardımlı,  İstanbul, 

İdea Yayınları, 1995

MARX,  Karl,  Kutsal  Aile  (Ya  da  Eleştirel  Eleştirinin  Eleştirisi),  çev. 

Kenan Somer, Ankara: Sol Yay., 1976

MAY, Rollo, Aşk ve İrade, çev. Judit Namer, İstanbul: Okuyan Us Yay., 

2008

NICHOLSON, Reynold A, İslam Sufileri, çev. Mehmet Dağ vd., Ankara: 

Kültür Bakanlığı Yayınları, No: 262, 1978

OSHO, (Bhagwan Shree Rajneesh), Tantra, Spiritüellik ve Cinsellik, çev. 

Niran Elçi, İstanbul: Omega Yay., 2002

PLATON,  Devlet, çev.  Sebahattin  Eyüboğlu,  M.  Ali  Cimcoz, 

İstanbul:Remzi Kitabevi., 1995

PLATON,  Phaidon, çev.  Ahmet  Cevizci,  İstanbul:Gündoğan  Yay., 

1995a

PLATON,  Symposion  (Şölen), çev.  Cenap  Karakaya,  İstanbul:Sosyal 

Yay., 2000

PLATON, Lysis, çev: Sabahattin Eyüboğlu, İstanbul: MEB. Yay. 1989

PLATON, Phaidros, çev: Hamdi Akverdi, İstanbul: MEB. Yay. 1997

SCHOPENHAUER,  A,  Aşkın  Metafiziği,  çev.  Hüseyin  Şahin, 

İstanbul:Jüpiter Yay., 1993

RITTER,  Joachim  &  GRÜNDER,  Karlfried,    Historisches  Wörterbuch 

der  Philosophie,  Band  5  L-M,    Schwabe&Co  AG.  Verlag, 

Basel/Stuttgart, 1980, 290-327

TİMUÇİN, Afşar, Aşkın Diyalektiği, Ankara: Bulut Yayınları, 2003, 

VEYSAL,  Çetin,  Cinsellik  ve  Felsefesi,  Felsefe  Ansiklopedisi  içinde 

(Editör: Ahmet Cevizci), Ankara:Babil Yay., 2005

VEYSAL,  Çetin,  Sevgi  ve  Cinsellik  Üzerine,  Felsefelogos  içinde, 

İstanbul:Bulut Yay., sayı 7, 1999/2, s. 125-146

---

Cinsellik, Sevgi ve Aşkın Diyalektiği

76

                                                                                                          

ZELDİN,  Theodore,  İnsanlığın  Mahrem  Tarihi,  çev.  Elif  Özsayar, 

İstanbul: Ayrıntı Yay., 2000

ZERZAN, John, Gelecekteki İlkel, çev. Cemal Atila, İstanbul:Kaos Yay., 

2000

http://nedir.ontoloji.com/maşuk/