Conference committees conference chairs c

IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

 

 

1678

 

Qafqaz University                                                                                         29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan 

istehsalat ocaqları, əmək alətləri və s. tapılmışdır. Məsud ibn Namdar XII əsrdə Beyləqanda dəmirçi, 

bənna, dulusçu, toxucu kimi sənətkarların yaşadığını yazmışdır. Beyləqanda zərgərlik də digər sənət 

sahələrindən  heç  də  geri  qalmırdı.  Belə  ki,  zərgərlər  qızılın  emalına  mürəkkəb  texniki  üsullar- 

məftilçəkmə, dənə düzmə, cilalanmanın təkilləşdirilməsi və s. kimi tədbiq edirdilər.  

Beyləqandan aşkar olunmuş numizmatik materiallar şəhərin orta əsr ticarət əlaqələrinin inkişafını 

göstərir. Bizans imperatoru Anastasinin mis pulu, Sasani şahı II Xosrovun gümüş pulu və s. tapılması 

sənətkarlıq  və  ticarətin,  əmtəə-pul  münasibətlərindən  xəbər  verir.  Burada  ayrıca  sənətkar 

məhəllələrinin  formalaşdığı  da  məlumdur.  Ticarətin  inkişafı  isə    Beyləqanın  bilavasitə  Azərbaycanı 

cənub ölkələri ilə birləşdirən Bərdə-Ərdəbil ticarət yolunun üzərində yerləşməsi ilə əlaqəlidir. IX-XI 

əsrlərdə Beyləqan şəhəri beynəlxalq ticarətdə əhəmiyyətli yer tuturdu.  

Çox  böyük  elmi  əhəmiyyət  kəsb  edən  qazıntılardan  biri  də  Böyük  şəhərin  şimal-qərb  qala 

darvazalarında aparılan qazıntılar olmuşdur. Bu qazıntılarda əsas məqsəd şəhərin heç olmasa bir qala 

darvazasını  aşkara  çıxarıb  tədqiq  etməkdən  ibarət  olmuşdur.  Burada  şəhərin  şimal-qərb  qala 

darvazalarının müxtəlif dövrlərə aid izləri aşkara çıxarılaraq, onun tam stratiqrafiyası əldə edilmişdir. 

VI sahədə aparılan qazıntılar nəticəsində məlum olmuşdur ki, ilk orta əsrlərdən başlanmış XIII əsrin 

20-ci  illərinə  qədər  şəhərin  şimal  qərb  qala  darvazaları  burada  yerləşmişdir.  XIII  əsrin  əvvəllərində 

monqol  dağıntılarına  məruz  qalmış  qala  darvazalarının  izləri  aşkara  çıxarılmışdır.  Bu  Azərbaycanın 

orta əsr şəhərlərində arxeoloji qazıntılar zamanı ilk dəfə aşkara çıxarılmış qala darvazası qalıqları idi.  

Beyləqan  orta  əsr  şəhəri  XI-XIII  əsrlərdə  özünün  çiçəklənmə  dövrünü  keçirir.  Lakin  tarixdən 

məlum  olduğu  kimi  monqolların  Azərbaycana  yürüşü  zamanı  şəhər  tamamilə  dağıdılmışdır. 

Həmdullah Qəzvini qeyd edir ki, 1340-cı ildə Beyləqan xarabalıq içində idi. Sonradan şəhərin bərpası 

üçün bütün cəhdlər boşa çıxdı. Bundan sonrakı dövrdə Beyləqan bir daha inkişaf etmək baxımından 

digər şəhərlərdən geri qaldı. Aparılan arxeoloji tədqiqatlar VI-XIII əsrlərdə Beyləqanın Mil düzündə 

mühüm sənətkarlıq və ticarət mərkəzi kimi mövcud olmuş bir şəhər olduğunu sübuta yetirmişdir.  

 

 

ERKƏN ORTA ƏSRLƏRDƏ QARABAĞ ƏRAZİSİNDƏ  

DULUSÇULUĞ SƏNƏTİ 

 

Z.N. QƏHRƏMANOVA 

Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti 

[e-mail] 

AZƏRBAYCAN 

 

Azərbaycan  tarixinin  mühüm  məsələlərindən  biri  də  sənətkarlığın  öyrənilməsidir.  Onun  tədqiqi 

cəmiyyətin  inkişafının  müxtəlif  pillələrində  məhsuldar  qüvvələrinin  və  istehsal  münasibətlərinin 

vəziyyətini müəyyənləşdirməkdə böyük əhəmiyyətə malikdir. Ən qədim köklərə malik və ən kütləvi 

sənət  sahələrindən  biri  olan  dulusçuluğun  bu  məsələlərin  təhlilində  köməyi  daha  böyükdür.  Bu 

cəhətdən  ilk  orta  əsrlər  dövründə  dulusçuluğun  vəziyyətinin  öyrənilməsi  daha  maraqlı  nəticələr 

çıxarmağa imkan verir. Məqalədə orta əsrlərdə Qarabağda  dulusçuluğun vəziyyəti nəzərdən keçirilir, 

həmin  dövr  dulusçuluq  məmulatının  təsnifatı  verilir.  dulusçuluq  məmulatının  istehsalından  bəhs 

edilərkən dövrün tarixi şəraiti, regionların arxeoloji materialları da araşdırılır. 

Azərbaycan  xalqı  əsrlər  boyu  bəşər  mədəniyyəti  xəzinəsinə  çoxsaylı  nadir  sənət  inciləri  bəxş 

edib.  Bütün  bunlar  isə  əlbəttə  ki,  xalqın  çoxəsrlik  tarixi  ənənələri  üzərində  yaranıb.  Belə  bir  cəhəti 

xüsusi olaraq qeyd etməyə dəyər ki, erkən sivilizasiyanın beşiyi olan Azərbaycan yerləşdiyi geosiyasi 

məkanla  bağlı,  həm  də,  mədəniyyətləri  transformasiya  edən  bir  məmləkət  olub.  [1,  227  .] 

Azərbaycanda  zəngin  gil  yataqlarının  olması  dulusçuluğun  minilliklər  boyu  var  olmasını  təmin 

etmişdir[2, 72-81.] 

 Dulusçuluq  dedikdə,  gildən  hazırlanan  məmulatlar  nəzərdə  tutulur.  A.Mustafayev  gil  məmulatı 

istehsalını dulusçuluq, kərpickəsmə, suvaqçılıq və kaşıçılıq kimi sahələrə bölür[3,440 s]. Gil qabların 

formaları və onların üzərindəki bəzəklər həmin dövrdə yaşamış xalqların məişətini öyrənmək üçün ən 

dəqiq  vasitələrdəndir.  Ən  qədim  zamanlardan  insanların  təsərrüfat  həyatında  müəyyən  rol  oynamış 

bəsit üsullarla hazırlanmış gil qablar uzun bir inkişaf yolu keçərək müasir dövrə kimi gəlib çatmışdır. 

---

IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

 

 

1679

 

Qafqaz University                                                                                         29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan 

Gildən hazırlanan məmulatlar su daşımaq üçün( səhəng, cürdək, bardaq, kuzə, küp), su saxlamaq üçün 

qablar( sürahı, qurqur, dolça, parç, tayqulp), yuyunmaq üçün ( aftafa, lüləyin, fəşir), mətbəx qabları 

(çölmək,  qazança,  küvəc,  piti  dopuları, çilovsüsən,  həlimdan), çörəkbişirmə  vasitələri (  kürə, təndir, 

sac, manqal) çoxluğu ilə fərqlənir. [2,səh 72-81]   

    Dulusçuluq  sənətinin  tarixən  təşəkkül  tapdığı  və  inkişaf  etdiyi  ərazilərdən  biri  olan  Qarabağ 

ərazisi  olmuşdur.  1965-ci  ildən  R.  B.  Göyüşov  tərəfindən  tədqiq  edilən  Dağlıq  Qarabağın  Sığnaq 

yaşayış yeri, Çarabert qalası və Amaras şəhər yerindən də, başqa arxeoloji materiallarla yanaşı, ilk orta 

əsrlərə  aid  yağdanlar,  dopular,  küplər,  qazanlar,  xeyrələr  və  s.  aşkar  edilmişdir.  Buranın  gil  qabları 

Azərbaycanın digər ilk orta əsrlərə aid abidələrindən tapılmış qablarla eyniyyət təşkil edir [4,səh186. ] 

       İlk  orta  əsr  abidələri  sırasına  son  zamanlar  Q.  M.  Əhmədov  tərəfindən  tədqiq  olunmuş 

Muğan  düzü  abidələri  daxil  olmuşdur.  Arxeoloji  cəhətdən  zəif  öyrənilmiş  Muğan  düzündə  İçəri 

Ağdam,  Çöl  Ağdam,  Şəhriyar,  Qala  yeri  adlı ilk  orta  əsr  yaşayış  yerləri aşkar  edilmişdir. Təzəkənd 

yaşayış  yerində  1957-ci  ildə  kiçik  bir  kəşfiyyat  qazıntısı  aparılmış,  Şəhriyar  və  Çöl  Ağdam  şəhər 

yerlərində  isə  1968-ci  ildə  xeyli  yerüstü  material  toplanmışdır.  Həmin  abidələrdən  kasa  qırıqları, 

səhəng və küp qulpları, qazan ağzının qırığı və s. məişət qabları tapılmışdır. Belə qablar əsasən kobud 

və çox bəsit olurdu.,  ilk orta əsr abidələrindən əldə edilmiş gil məmulatlar  Dağlıq Qarabağın Amaras 

şəhərində daha çox rast gəlilinr. [6,səh74. ] 

Azərbaycanın  ilk  orta  əsr  dulus  məmulatını  formasına  və  daşıdığı  məqsədə  görə  bölmək  daha 

məqsədəuyğundur.  Bu cəhətdən gil məmulatını:  

1) məişətdə və təsərrüfatda işlənən qablara; 

2) zoomorf və antropomorf qablara;   

3) uşaq oyuncaqlarına ayırmaq olar. 

    Bəhs etdiyimiz dövrə aid dulus məmulatı içərisində miqdarına və müxtəlifliyinə görə məişət və 

təsərrüfat qabları üstünlük təşkil edir. Məişət qablarına bardaqlar, sərniclər, çıraqlar, küplər, dolçalar, 

kuzələr, şamdanlar, bərnilər, dopular, camlar, su qabları, çaynikvarı qablar və qapaqlar daxildir. [ 5,  

8-9 ] 

  Qaraköpəktəpə  arxeoloji  abidəsindən  Sasani  və  Eldənizlərin  hakimiyyəti  dövrünə  aid  çoxlu 

sayda müxtəlif rənglərlə boyanmış dolça nümunələrinə rast gəlinir.[7, s. 49].Yedditəpə yaşayış yerində 

qəbir abidəsində aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı  erkən orta əsrlər dövrünə aid müxtəlif formalı gil 

dopu  qab  nümunələrinə  rast  gəlinmişdir.[  8,  32]  Belə  dopulara    Qarabağ  bölgəsinin  Amaras    və 

Şəhriyar  yaşayış  yerlərindən  aşkar  edilmişdir.  Qarabağ  bölgəsində  Ana  şəhər  yaşayış  yerində  və 

Çaraberd qalasında xeyrə tipli qablar tapılmışdır.  

        Nəhayət  arxeoloji  tədqiqatlara,  araşdırmalara    əsasən  belə  bir  nəticəyə  gəlirik  ki,  Qarabağ 

ərazisi  erkən  orta  əsrlərdə  sənətkarlığın  xüsussilə  dulusçuluğun  inkişaf  etdiyi  ərazilərdən  biri 

olmuşdur. 

 

 

AZƏRBAYCAN DÖVLƏT RAYON ELEKTRIK STANSIYASININ 

TARIXI HAQQINDA 

 

Vüsalə MÖVLAYEVA  

Mingəçevir Dövlət Universiteti 

AZƏRBAYCAN 

 

     

Məlumdur  ki,  Mingəçevir    respublikamızın  enerjiyə  olan  tələbatının  böyük  hissəsini  təmin 

edən  şəhərlərdən  biridir.  Mingəçevirdə  enerji  hasilatı  Mingəçevir  Su  Elektrik  Stansiyası  və 

Azərbaycan  Dövlət  Rayon  Elektrik  Stansiyası tərəfindən  həyata  keçirilir.  Qeyd  edək  ki,  Mingəçevir 

SES 1954-cü ildə tikilib istifadəyə verildikdən sonra respublikada elektrik stansiyalarının tikintisində 

böyük  fasilə  yaranmışdır.  Əslində  Mingəçevir  SES  tikilib  istifadəyə  verildikdən  sonra  respublikada 

Mingəçevir ərazisində yeni  İstilik Elektrik Stansiyasının tikilməsi barədə Azərbaycan SSRİ Nazirlər 

Sovetinin  3 fevral 1958-ci il tarixli qərarı qəbul edilsə də bu qərar 10 ildən artıq bir müddət ərzində  

kağız üzərində qaldı.  Yalnız ötən əsrin 70-ci illərində respublikanın enerji təchizatının gücləndirilməsi 

istiqamətində həyata keçirilən layihələr zamanı bu qərar özünü reallaşdıra bildi. Bu tikintiyə konkret 

---