D ə d ə qorqudara ş d ı rmalar ı • Folklor, Mifologiya və Etnoqrafiya • Onomastika, Dialektologiya və Etimologiya

128
DƏDƏ QORQUD ARAŞDIRMALARI
külək  söyüd  ağaclarının  boynunun  qucaqlayıb  yeni  göyərmiş  yar-
paqların dodaqlarından öpür, onu nazlandırır, təbiətin ipək köynəyi-
nin ruh oxşayıcı xışıltısını küçələrə dağıdırdı” [4 , 12]. Bu cümlədə 
təbiət təsviri müəllifin qələmə aldığı hadisələrlə üzvi surətdə bağlı-
dır.
Müəllif bəzən bu və ya başqa surətin psixologiyasını açıqlayan 
zaman təbiət təsvirlərindən istifadə edir və uyğun təşbehlər işlədir. 
Mahrunun  küskün  vəziyyətinin  “iyul  günəşindən  solan  qızılgülün 
yarpağına” bənzədilməsi bu qəbildəndir.
Əsərdə qədim Təbrizin həssas, dəqiq, eyni zamanda bədii təsviri 
yazıçının  sənətkarıq məharətindən xəbər verir. Yazıçı kənardan can-
sıxıcı divarlarla, cəmiyyətdən ayrılmış evlərin içərisində başqa aləm 
hökm sürdüyünü göstərmək üçün Ninanın dili ilə: “Şərq evlərinin 
içərisi dışarısından yüz faiz gözəldir”-deməklə bu fikri təsdiqləyir 
[4,11]. Təbrizdəki kübar ailələrin mənzillərini bədii dillə canlandı-
ran böyük ədib təkcə romanını deyil, Azərbaycan xalqının milli mə-
dəniyyətini də öz romanı ilə birlikdə əbədiləşdirmişdir.       
Ədəbiyyat   
1. Axundlu Y. Azərbaycan tarixi romanı: Mərhələlər,problemlər. Bakı: Adi-
loğlu nəşriyyatı, 2005. 
2. Vəzirova  F. Məmməd Səid  Ordubadi. Bakı, Elm, 1972.
3. Ordubadi M.S. Dumanlı Təbriz. Roman. (I-II hissə ) Bakı, Yazıçı,1985. 
4. Ordubadi M.S.Dumanlı Təbriz. Roman. İkinci kitab. Bakı,Yazıçı,  1985.
Резюме
Гамар  Ёлчуева
В  статье  анализируется  характеристика  художественного  мастерства 
романа  “Туманный  Тебриз”  известного  писателя  М.  С.  Ордубади. 
Исследователь  делает  вывод,  что  исторический  роман  автора  считается 
ценным  не  только  с  точки  зрения  тематики  и  выдвигаемой  проблемы,  но 

---

129
и  с  точки  зрения  художественного  мастерства  языка,  литературы  и  стиля. 
В  статье  конкретными  примерами  указываются  характерные  признаки 
творчества  Ордубади,  высказывания  о  его  личном  стиле,  о  способности 
создавать  образ,  его  мастерстве  использования  средства  художественного 
описания и о способе литературного выражения.
Ключевые  слова:  роман,  язык  художественной  литературы,  диалект, 
народный язык, пейзаж, портрет.
Summary
Qamar Yolchuyeva
The article analyzes of the characteristics of artistic craftsmanship of the 
novel Ordubadi “Foggy Tabriz” by a famous writer Ordubadi
The researcher concludes that the author’s historical novel is not considered 
valuable only for the topic, but also for the artistic mastery of the language, the 
literature in terms of style.
Ordubadi personal style, which is the characteristic points for his ability to 
create an image of the original description of the functions and the use of specific 
examples of literary art on the basis of opinions.
Keywords: novel, literary language,dialect, popular language, landscape pa-
inting, portrait.
Folklor, mifologiya, etnoqrafiya

---

130
DƏDƏ QORQUD ARAŞDIRMALARI
Nərgiz Mirzəzadə,
Azərbaycan Müəllimlər İnstitutunun
 Azərbaycan Ədəbiyyatı ixtisası üzrə magistrı                                              
HƏMİD NİTQİNİN POEZİYASI
Həmid Nitqi müasir Cənub poeziyasında öz səsi və yaradıcılıq 
üslubu olan şairlərindən biridir. Bu sima və üslubu müəyyənləşdir-
məkdə görünür onun Türkiyədə keçən təhsil illərinin də təsiri olmuş-
dur. O, daha çox sərbəst vəznə rəğbər bəsləyir. Bu formanın özün-
də də vətəndə olan həmkarlarından fərqlənir. Bir şair kimi başlıca 
olaraq obyektiv varlıq və hadisələrin daha çox mənəvi cəhətlərinin 
bədii izahını verməyə meyl göstərir. Təbii ki, tərənnüm ahənginin 
bütün axarları müasiri olan insanların həyat və talelərinin işıqlandır-
mağa yönəlir.
İlk baxışda sadəcə olaraq ilin fəsillərindən biri hesab edilən qış 
şairin tərənnümündə adamların və cəmiyyətin həyatında baş verən 
bir köklü hadisə kimi təqdim edilir. Mövzunu “Qara qış” başlığı al-
tında təqdim etməsi özü həyata baxışının bir əlaməti kimi səslənir. 
Söz yox ki, bu,şeirdə də təbiət hadisələrini zəif bir müşahidə qabi-
liyyəti duyulur. Müəllif qışın gəlməsi ilə təbiətin ümumi mənzərə-
sində yaranan dəyişiklikləri bir sənatkar duyumu ilə müşahidə edir. 
Bağçalarda güllərin solmasından, yarpaqların xəzələ dönməsindən, 
hətta günəşin rənginin saralmasından sanki həzin bir musiqi dili ilə 
söhbət açır. Lakin yaratdığı tablo fonunda şairin oxucuları ilə başqa 
mətləblər barədə də söz-söhbəti vardır. O, məhz ictimai şərait çərçi-
vəsində qışın gəlməsi ilə könüllərin yetim qalmasından, ümidlərin 
qırılmasından, ürəklərin tutulmasından söz açır.
Qalmadı bağdan əsər,
Zəhmətlər oldu hədər.

---

131
Söndü bir-bir ümidlər−
Ürəyimiz qaraldı. ( 4, 36 )
Sənət və sənətkar üçün bəlkə də ən ümdə keyfiyyət başqa sözlə 
gözəllik hesasb edilə biləcək bir cəhət Nitqinin yaradıcılığında qa-
barıq  şəkildə  özünü  göstərməkdədir.  Bu  da  sənətin  əzəli  və  əbədi 
qanunlarına hörmət etməklə bərabər, öz yolu ilə getmək məsələsidir. 
Onun sənət dünyasında bu fikir çox güclü səslənir: əgər sənətkar yal-
nız özünə qədər salınmış cığırla getsə, onda şerin ömür yolu hardasa 
qırılar, ondan ancaq bir ilğım qalardı.
İlk baxışda Nitqinin şeirlərində tərənnüm obyekti kimi alınmış 
həyat həqiqətlərində sanki bir dəmir soyuqluğu vardır. Fəqət, bu şe-
irlərin daxili aləminə yol tapdıqda hadisə və insanlara isti bir mü-
nasibət olduğu nəzərdən yayınmır. Həm də belə hallarda damlada 
dəryanın təqdimi xüsusi razılıq hissi doğurur ( 3, 8 ).
Uca  dağın  köksündə,  uçuq  bir  daxmada  yerləşmiş  çayxanaya 
yolu düşən şairin hər şeydən artıq divardan asılmış saz nəzərini cəlb 
edir. Toz basmış, unudulmuş saz. Adətən dil-dil ötən bu “nəğməka-
rın” pərişan halı onu düşündürür. Bu hal nə üçündür! O, susmuşmu! 
Susdurulmuşmu! Koroğlunun qılınc vurub at oynatdığı hünər mey-
danlarında dəlilərlə bir sırada vuruşan bu “dəliqanlıya” nə gəlmiş-
dir!  O,sazın  kimə  məxsus  olması  ilə  maraqlanır.  Bu  sorğu-suallar 
şairi çox uğurlu bir aləmə aparıb çıxarır. Bu, el-obanın bütün həyatı 
sorağında olduğu bir aləmdir. Qaranlıqlar arxasından boylanan Dan 
ulduzlu bir Sabah:
Qurtuldum boğazımı sıxan pəncədən bir an,
Dan Ulduzu görsəndi gecənin arxasından...  ( 4, 30 ).
Yuxarıda xatırlatdıq ki, Həmid Nitqi yüksək fikir və ideallar sa-
hibi olmuş Şeyx Məhəmməd Xiyabani qətlə yetirilən gün dünyaya 
Folklor, mifologiya, etnoqrafiya

---