D ü Ş Ü n c e d ü n ya s I n da

191
S
İ Y A S E T   V E  
K
Ü L T Ü R  
D
E R G İ S İ
Orenburg  yılları,  onun  sosyal  ve  siyasal  çalışmalarının  en  verimli  olduğu 
dönemdir. Masa adlı kitabı 1911, Elib-Biy adlı okuma yazma kitabı 1912, Til Kural adlı 
kitabının Fonetika bölümü 1915, Morfologiya bölümü ise 1916 yıllarında yayımlandı. 
Baytursınulı  Masa  (Sivrisinek)  adlı  kitabının  yazılış  amacını  “Kazakları  yabancı 
düşüncelerin  etkisinden  kurtarmak  ve  onları  gaflet  uykusundan  uyandırmak” 
olarak giriş bölümünde belirtmektedir. Tursınulı, Elib-Biy adlı ders kitabında Arap 
harflerini Kazakçanın ses bilgisi özelliklerine göre ıslah etmiş kullanmıştır. 
Ahmet  Baytursınulı,  Orenburg’da  yakın  dostları  Élihan  Bökeyhanulı  ve 
Mirjakıp Duvlatulı’yla bir araya gelerek ilk ulusal gazete olan Kazak’ı yayımlarlar. 
Baytursınulı’nın redaktörlüğünü yaptığı Kazak gazetesi, Kazak bağımsızlık hareketi 
tarihinde ayrı bir yere sahiptir. 
Ahmet Baytursınulı, Kazak tarihinde derin izler bırakan Kazak Kongrelerinin 
çalışmalarına  katılıp  siyasi  görüşlerini  dile  getirdi.  Ahmet  Baytursınulı,  Élihan 
Bökeyhanulı  ve  Mirjakıp  Duvlatulı  üçlüsünün  özverili  çalışmaları  olmasaydı 
1917  yılında Alaş  Partisi  ve Alaş-Orda  Hükûmeti  kurulamazdı.
27
 Alaş  Partisi’nin 
programını  hazırlayanlar  arasında  yer  alan  Baytursınulı,  Alaş-orda  Hükûmetini 
kuran  2.  Genel  Kazak  Kongresi  tarafından  Eğitim  Bakanlığına  getirilir.  1919 
yılının  Mart  ayında  Alaş-orda  Hükûmeti  adına  Sovyet  Hükûmetiyle  anlaşmak 
amacıyla Moskova’ya gider. Sovyet Hükûmetinin kararıyla Kazak Askeri Devrim 
Komisyonu Başkan Yardımcılığına atanır.
28
 1920’de Lenin’in isteği üzerine Askeri 
Devrim Komitesi Kazakistan Halk Eğitim Komiserliğine getirilir.
29
 1922-1925 yılları 
arasında  Eğitim  Bakanlığındaki  Bilim  ve  Edebiyat  Komisyonunun  Kazakistan 
Araştırmalarının  Başkanlığını  yürüttü.  1921-1925  yılları  arasında  Orenburg’daki, 
1926-1928 yılları arasında da Taşkent’teki Kazak Eğitim Enstitülerinde Kazak dili ve 
edebiyatı ve medeniyet tarihi üzerine dersler verdi. 1928 yılında Kazakistan Devlet 
Üniversitesine davet edilerek Profesör unvanı verildi.
30
   
Ahmet  Baytursınulı,  Gaspıralı  İsmail  Bey’den  etkilenerek  geleneksel  Arap 
grafiğine  dayanan  alfabeyi  Kazakçanın  ses  özelliklerine  göre  ıslah  etmiştir.  1910-
1920  yıllarında  Kazak  gazetesi  ve  bazı  kitaplar
31
  Töte  adı  verilen  bu  alfabeyle 
yayımlanmıştır. Bu düşünce ile Kazakçanın ilk okuma yazma kitabı olan Elib-Biy’i 
hazırlar ve 1912 yılında yayımlar. Türkçenin yazımıyla ilgili düşüncelerini de 1926 
yılında yapılan Bakü I. Türkoloji Kongresi’nde açıklar.  
1929 yılının 2 Haziranında 43 Alaş Partisi üyesiyle birlikte Almatı’da tutuklanır. 
1929 yılının sonuna doğru Moskova’daki Butırka Cezaevi’ne gönderildi. Orada 10 
yıl hapse mahkûm edildi. Maksim Gorki’nin eşi E. P. Paşkova’nın yardımıyla 1934 
yılında zamanından önce tahliye edilir.
32
 İçler acısı üç yılın sonunda Kızıl Kırgın 
başlar. Ahmet Baytursınulı 8 Ekim 1937’de tekrar tutuklanır. Dil bilimcisi, edebiyat 
araştırmacısı, gazeteci, yazar ve şair olan Ahmet Baytursınulı, 8 Aralık 1937 tarihinde 
Kızıl Kırgın kurbanı olur. 

---

192
D
Ü Ş Ü N C E  
D
Ü N Y A S I N D A  
T
Ü R K İ Z
Alaş  hareketinin  teorisyenlerinden  olan  Mirjakıp  Duvlatulı,  21  Kasım 
1886  tarihinde  Kostanay  vilayeti  Jangeldin  ilçesinde  doğdu.  1897  yılında  Torgay 
şehrindeki  Rus  Kazak  mektebinde  beş  yıl  okur  ve  köy  öğretmeni  diplomasıyla 
mezun  olur.  1904  yılında  ustası  olacak  Ahmet  Baytursınulı’yla  tanışır  ve  onunla 
birlikte Karkaralı’ya gider. Mirjakıp Duvlatulı, oradaki aydınların temsilcisi olarak 
Kazak  Anayasal  Demokrasi  Partisi’nin  Ural’daki  kongresine  katılır.  Ardından 
delege olarak 1906 yılında St. Petersburg’a gider. Mirjakıp Duvlatulı’nın ilk şiirleri, 
1909  yılında  “Oyan,  Kazak!”  adıyla  yayımlanır.  Kazak  okuyucuları  arasında  bu 
kitabın etkisi büyük olur.
33
 Genç şair, halk arasında ünlenmekle beraber, yönetimin 
takibine  maruz  kalır.
34
  Kızıljar’da  öğretmenlik  yaparken  Magjan  Jumabayulı  da 
kendisinden ders alır. Duvlatulı’nın 1910 yılında Kazan’da yayımlanan Bakıtsız Jamal 
adlı romanı, Kazak edebiyatının ilk romanıdır.
35
 Kazakça yayımlanan her gazetede, 
özellikle  Aykap  dergisine  kesintisiz  yazar.  Ülkesindeki  durumu  kendi  gözüyle 
görmek amacıyla Kızıljar’dan Semey’e doğru seyahate çıkar. Çarın casuslarının sıkı 
takibindeki Duvlatulı’yı, Semey’de polisler karşılar ve bir buçuk yıl hapiste kalır. 
1912  yılında  Orenburg’a  gidip  oradaki  aydınlarla  birlikte,  Ahmet  Baytursınulı, 
Élihan Bökeyhanulı ile birlikte Kazak gazetesini yayımlama işine girişir. 
Alaş  Partisi’nin  ileri  gelenleriyle  birlikte  Duvlatulı  ömrünü  milletinin 
kültür ve medeniyetini yükseltmeye adar. Önce Taşkent’e gidip Ak Jol gazetesinin 
yayımlanmasında  görev  alır.  Daha  sonra  Semey  vilayetinin  hukuk  kurumlarında 
çalışır.
1922 yılında hiçbir sebep yokken tutuklanır. Ancak kısa süre sonra serbest 
bırakılır.  1922-1926  yılları  arasında  Orenburg’ta  Kazak  Eğitim  Enstitüsünde  ders 
verir. Duvlatulı’nın Kazak Devlet Matbaasında bölüm başkanlığı ve  “Eñbekşi Kazak” 
redaktör yardımcılığı yaptığı yıllar en verimli dönemidir. Bu dönemde, Duvlatulı iki 
bölümden oluşan “Esep Kuralı”nı hazırlayıp Taşkent’te bastırır. “Balkiya” adlı dört 
perdelik piyesini yazar. 1924 yılında Orenburg’da “Kıragat Kitabı”nı yayımlar. 1925 
yılında V. İ. Lenin’in “Jaña Ünem Sayasatı” ile “1905 Jılgı Töñkeris” kitaplarını ve G. 
Zinovev’in “Reseylik Kommunistik Partiyanın Tarihı” adlı eseri tercüme eder. 
Stalin’in zulmüne uğrayarak 1928 yılının sonunda bir grup Kazak aydınıyla 
birlikte  hapse  atılır.  Şair,  yazar,  gazeteci  ve  eğitmen  olan  Mijakıp  Duvlatulı  1930 
yılında  önce  ölüm  cezasına  hükmedilir,  sonra  bu  hüküm  10  yıl  sürgün  cezasına 
çevrilir. Mirjakıp Duvlatulı, sürgündeyken 5 Ekim 1935 tarihinde ağır hastalıktan 
dolayı vefat eder. 
Kazak aydınlanmasının meşalelerinden başka biri de Magjan Jumabayulı’dır. 
25  Haziran  1893  tarihinde  Soltüstik  Kazakistan  vilayeti  Bulayev  ilçesinde  doğan 
Jumabayulı  1910-1913  yılları  arasında  Ufa’da  Galiya  Medresesi’nde  okur.  O 
vakitler  Sadak  dergisinde  kendi  şiirlerini  yayımlar,  Abay’ın  şiirleriyle  tanışır  ve 
Tatar yazarlarıyla dost olur. Arapça, Farsça ve Türkiye Türkçesini öğrenir. Rusça 
dersler alır. 1913 yılında Kazan’da Şolpan adıyla ilk şiir kitabını yayımlayan Magjan 

---