184
D
Ü Ş Ü N C E
D
Ü N Y A S I N D A
T
Ü R K İ Z
Yayınları: 172.
HAYİT, B. (1995), Türkistan Devletlerinin Millî Mücadele Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
HAYATİ, B. (2004), “Türkistan”. Millî Türkistan Hürriyet Davası. (Editör: Timur Kocaoğlu) Ankara: Atatürk
Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları: 304, s. 118-127.
KARÎ. M. Abdurashidxono’g’li (1906), “Isloh Ne Demakdadur”. Xurşid, Taşkent: 28 Eylül 1906.
KASIMOV, B. (2002), Millî Uyanış. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları: 366. (1993), “Cedidçilik
(Bazı Mülahazalar)”. (Aktaran: Veli Savaş Yelok), Ankara: Gazi Türkiyat, Bahar 2010, 6: 340.(1995),
“XX. Yüzyıl Başlarında Türkistan’daki Ceditçilik Akımının Başlıca Özellikleri”. Avrasya Etüdleri
II, 3: 88.
KOCAOĞLU, T. (2002), “Sovyetler Birliği’nin Yayılma Siyaseti / Komünist İhtilâl ve Türk Halkları
Rus İhtilâlleri ve Türk Halkları / Sovyetler Birliği’nin Yayılma Siyaseti. (1905-1991)”, Türkler
Ansiklopedisi, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, c. 18, s.741-759.
KURAT, N. A. (1966), “Kazan Türklerinin Medenî Uyanış Tarihi”. DTCF Derg. XXIV (3-4): 95-194.
PİPES, R. (1968), The Formation of the Soviet Union. Communism and Nationalism: (1917-1923), New York:
Atheneum.
TAYMAS, A. (1966), Kazan Türkleri. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları: 15.
TOGAN, Z. V. (1927), “Türkistan İsmi Sınırları ve Yüzölçümü Hakkında”. Yaş Türkistan (5 Haziran 1927).
TOKTAMIŞOĞLU, A. O. (2006), “Türk Gazeteciliği”. Yaş Türkistandan Seçilmiş Makaleler (editör)Ahat
Andican, İstanbul: Ayaz Tahir Türkistan İdil Ural Vakfı Yayınları, 271.
185
K
azak Türkleri Sakalar; sonra Türgiş, Karluk ve Töles boyları, 9.-11.
yüzyıldaki Oğuz ve Kimek boyları; 12. yüzyıldaki Kidan, Nayman, Kıpçak,
Argın, Kanglı, Kerey boylarının
1
birleşmesinden oluşmuştur. 15. yüzyılın
ikinci yarısından itibaren etnik oluşumlarını tamamlayan Kazaklar yaşadıkları
coğrafyanın doğal özelliklerine, bu bölgelerde eskiden beri yaşayan boyların uğraş
ve siyasi durumlarına göre üç jüze ayrılıp tarih sahnesinde yer almaya başlarlar.
2
Her jüz birbiriyle ilişkili bir siyasi idare olarak yapılanmıştır. Ana hatlarıyla Ulı jüzü
(büyük cüz) şimdiki Kazakistan’ın doğu tarafları, Orta jüzü (orta cüz) Kazakistan’ın
orta ve güney gölgeleri, Kişi jüzü (küçük cüz) ise Kazakistan’ın batı bölgeleri
oluşturmaktadır.
17. yüzyılın sonlarında Tévekel Han, Kazak Hanlığındaki Kazak Türklerinin
idaresini kanunî esaslara göre bir kez daha tanzim etmek için Jeti Jargı
3
olarak
adlandırılan kanunları yayımladı. Onun zamanında her üç jüzün yaylak ve
kışlakları tespit edilmiş, her birine ayrı ayrı damgalar verilmiştir.
4
Bu yüzyılın
yirminci yıllarında bir Moğol kavmi olan Oyratlar, Kazakistan’ın kuzeyinde yer
alan Ob, Tobıl, Esil ve İrtiş gibi yerleşim bölgelerine göçerler. 17. yüzyılın sonlarında
Kazak Hanlığına, yine bir Moğol kavmi olan Cungarların saldırısı artar. 1724-1725
yıllarında Cungarlar, Türkistan ve Taşkent şehirlerini işgal ederler. Bu bölgelerde
yaşayan Kazaklar Orta Asya ve batıya Embi, Jayık, Elek bölgelerine çekilir.
5
Bu ağır
şartlarda birlik oluşturan Kazaklar, Añırakay ve Bulantı Savaşlarında Cungarları
20. Yüzyılın Başlarında
M
İ
ll
İ
yetç
İ
kazak
Aydınlanması
K
İ
ş
İ
ler, Yayın Organları ve
s
İ
yas
İ
part
İ
Yrd. Doç. Dr. Murat Cer
İ
toğlu
*
* Gaziantep Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Öğretim Üyesi.
186
D
Ü Ş Ü N C E
D
Ü N Y A S I N D A
T
Ü R K İ Z
yendiler. Ancak Büyük Han olma hevesindeki
Hanlar arasında tam ittifakın olmaması, esas
galibiyeti geciktirir.
Bunun üzerine zorda kalan Kazakların Kişi
jüzünün başı Ebu’l-Hayr Han 1726 ve 1730 yıllarında
Rus çarına gönderdiği elçiler vasıtasıyla Cungarlara
karşı yardım istedi.
6
Bu Ruslar için bulunmaz bir
fırsat oldu. Derhal bir elçiyi Kazaklara (Ebu’l Hayr
Han’a) gönderen Rus makamları yapılacak yardıma
karşılık Or ve Ural nehirlerinin en çok yaklaştığı
noktada bir kale inşasını istemişler ve çaresizlik
içindeki Kazaklar (Ebu’l Hayr Han) buna evet deyince
de 1735’te zikredilen yerde Orenburg Kalesi’ni
yapmışlardır.
7
Orenburg Kalesi’nin inşa edilmesi
Kazakistan’ın ve Orta Asya’nın Ruslar tarafından
işgal edilmesinin önemli bir adımı olmuştur.
Orenburg Kalesi’nin inşasıyla başlayan
Rusların Kazakistan’ı işgal süreci 1854’te Almatı
(Vernyi) Kalesi’nin kurulmasıyla nihayete erdi. Rus
Çarı I. Nikola, 22 Haziran 1854’te bir ferman yayınlayarak Kazak topraklarının Rus
hâkimiyeti altına geçtiğini ve Kazak Türklerinin Rus kanunlarına tâbi olduklarını
ilan etti.
8
Ruslar askeri olarak işgal ettikleri topraklarda otoritelerini yerleştirmek için
idari teşkilatlanmada da düzenlemeler yapmışlardır. 1824 yılında çıkarılan kanunla
Kazakistan’ın Turgay ve Ural bölgelerinin yönetimi Orenburg Genel Valiliğine,
Akmola ve Semey bölgeleri Batı Sibirya Genel Valiliğine devredilmiştir. Bu dört
bölge daha sonraki yıllarda Omsk merkez kabul edilerek Step Genel Valiliği adı
altında birleştirilmiştir. Kazakistan’ın güneyinde kalan ve Kazakların yoğun olarak
yaşadıkları Sirderya ve Semireçi eyaletleri ise bu bölgede kurulan Türkistan Genel
Valiliği yönetimine bırakılmıştır.
9
Ruslar işgal ettikleri Kazak topraklarında varlıklarını sürekli kılabilmek
için, hem işgal sürecinde hem de işgal süreci tamamlandıktan sonra iskân siyaseti
uygulamıştır. Ruslar iskân siyasetlerini uygulayabilmek için, öncelikle kale
inşaatlarını bahane ederek Kazak arazilerini devletleştirmişler, daha sonra Rusya’dan
göç ettirilen fakir Rus köylüleri için tarım arazisi açma bahanesiyle hayvancılıkla
uğraşan Kazakların kullandıkları otlakları ellerinden alarak Rus köylüleri buralara
iskân ettirmişlerdir.
10
1891’de Kazakistan idari sistemine, Kazakistan toprakları
ile ilgili bir madde daha eklendi. Rus yetkililere istedikleri takdirde topraklarını
işlemeyen köylülerin ellerinden bu toprakları alma yetkisi verildi. Halkın çoğu
hayvancılıkla meşgul olduğu için toprağı işlemiyordu.
11
Bu madde gerekçe
gösterilerek sadece hayvan otlatmakta kullanılan topraklar Kazaklardan alınıp
Rusya’dan göç
ettirilen fakir
Rus köylüleri
için tarım
arazisi açma
bahanesiyle
hayvancılıkla
uğraşan
Kazakların
kullandıkları
otlakları
ellerinden alarak
Rus köylüleri
buralara iskân
ettirmişlerdir
Dostları ilə paylaş: |