D ü Ş Ü n c e d ü n ya s I n da
Yüklə 1,74 Mb. Pdf görüntüsü
|
193 S İ Y A S E T V E K Ü L T Ü R D E R G İ S İ Jumabayulı Kazak ve Tatar gençleri arasında Türkçü milliyetçi bir sembol haline gelir. 36 1917 yılının Aralık ayında Alaş hareketinin ikinci kongresine katılır. Kongrede eğitim komisyonu üyeliğine seçilir. 1917-1923 yıllarında Bostandık Tuvı, Ak Jol gazetelerinde ve Şolpan dergilerinde çalışır. Ahmet Baytursınulı, Élihan Bökeyhanulı ve Mirjakıp Duvlatulı gibi tanınmış Kazak aydınlarıyla birlikte Kazak halkının bağımsızlığını isteyen Alaş hareketine katılır. 1923-1926 yılları arasında Moskova’daki Körkem Edebiyet İnstitutı’nda okudu. 1927-1929 yılları arasında öğretmenlik yaptı. 1924 yılında Moskova’da, 1922 yılında Kazan’da, 1923 yılında Taşkent’te yayımlanan şiirlerinden dolayı milliyetçilikle, Türkçülükle itham edilip kitaplarının tekrar yayımlanmaması talep edildi. Vatansever ve tanınmış şair Magjan Jumabayulı 1929 yılında Butırka Hapishanesine atıldı. 10 yıl hüküm giydi. M. Gorkiy’in yardımıyla 1936 yılında serbest bırakıldı, ama tekrar tutuklandı. 37 Şair ve yazar Magjan Jumabayulı 19 Mart 1939 tarihinde Kızıl Kırgın kurbanı olur. Élihan Bökeyhanulı, Ahmet Baytursınulı, Mirjakıp Duvlatov, Magjan Jumabayulı, Şékerim, Séken Seyfullin gibi onlarca Kazak aydını düşüncelerini Kazak gazetesi ile Aykap dergisi aracılığıyla geniş halk topluluklarına ulaştırmaya çalışmışlardır. Kazak gazetesi 2 Şubat 1913-1918 tarihleri arasında Orenburg’da haftalık olarak, Ahmet Baytursınulı’nın Arap alfabesi ıslahıyla geliştirdiği Töte diye adlandırılan alfabeyle yayımlanmıştır. Kazakların ilk ulusal gazetesi olan Kazak, beş yılda 265 sayı yayımlanır. 1918 yılındaki sayıları dışında gazetenin birinci redaktörü Ahmet Baytursınulı, ikinci redaktörü ise Mirjakıp Duvlatov’dur. 1918 yılındaki sayılarda ise redaktörlüğü Januzak Jenibekov üstlenir. Tirajının 3000 ile 8000 arasında değiştiği 38 kaynaklarda yazılı olan Kazak gazetesinin siyasi duruşunun belirlenmesi, düzenlenmesi ve yayımlanması Élihan Bökeyhanulı, Ahmet Baytursınulı ve Mirjakıp Duvlatov tarafından gerçekleştirilir. Kazak gazetesi ilk sayısından itibaren Kazak halkını uyandırma ve sömürgeciliğe karşı mücadele etme gayesiyle yayımlanmıştır. Millî özgürlük hareketinin sesi olmuş ve Kazaklar arasında özgürlük hareketi düşüncesinin yerleşmesine hizmet etmiştir. Kazak gazetesi 1917 yılında Alaş Partisi ve Alaş-Orda Hükûmetinin kurulmasında önemli rol üstlenmiştir. 39 Kazak gazetesi ilk sayısından itibaren Kazak halkını uyandırma ve sömürgeciliğe karşı mücadele etme gayesiyle yayımlanmıştır. Millî özgürlük hareketinin sesi olmuş ve Kazaklar arasında özgürlük hareketi düşüncesinin yerleşmesine hizmet etmiştir. 194 D Ü Ş Ü N C E D Ü N Y A S I N D A T Ü R K İ Z Kazakça ilk dergi Muhamedjan Seralin redaktörlüğünde yayımlanan Aykap’tır. Aykap dergisi 1911 yılının Ocak ayından, 1915 yılının Eylül ayına değin Troitsk’te Energiya Yayınevi tarafından başlangıçta ayda bir, daha sonra ayda iki sayı olmak üzere Arap harfleriyle kesintisiz olarak 88 sayı yayınlanmıştır. 40 Aykap dergisinde sosyal hayatla ilgili çeşitli konularda yazılar yayımlanmıştır. Aykap dergisinin sürekli yazarları tarafından yerleşik hayata geçme tavsiye edilmiştir. Çünkü bilim ve sanatın gelişmesinin, kendi kendini yönetmenin ancak yerleşik hayata geçmekle mümkün olacağına inanmaktaydılar. Aykap dergisinde yazanlar genel Türk birliği düşüncesini savunurlar. Sömürülmekten ancak dili, dini, kökü bir Türk boylarının birleşmesiyle kurtulmanın mümkün olduğunu savunurlar. Bundan dolayı da derginin yayımlanmasında Baytursınulı tarafından ıslah edilen ve Töte diye adlandırılan alfabeyi değil, geleneksel alfabeyi kullanmışlardır. Aykap dergisinin Kazak edebi dilinin, edebiyat, tarih, hukuk ve ekonomi bilimlerinin şekillenmesinde önemli rolü olmuştur. 41 Élihan Bökeyhanulı, Ahmet Baytursınulı, Mirjakıp Duvlatulı ve Magjan Jumabayulı’nın yanında Birmuhamet Aybasulı (1895-1938), Jüsipbek Aymavıtulı (1889-1931), Jakıp Akbayulı (1876-1934), İşangali Arabayulı, Muhtar Avezulı (1897- 1961), Güleyim Baygurina, Ahmet Birimjanulı (1870-1927), Akkagaz Dosjanulı (1893- 1932), Halel Dosmuhametulı (1883-1939), Sebit Dönentayulı (1894-1933), Ganijamal Duvlatkızı (1895-1940), İliyas Jansügirulı (1894-1938), Moldagali Joldıbayulı (1887- 1937), Tahir Jomartbayulı (1884-1937), Kudaybergen Jubanulı (1889-1938), Magjan Jumabayulı (1893-1938), Sabırjan Gabbasulı (1888-1918), Subhanberdi Hasenulı (1892- 1942), Gumar Karaşulı (1875-1921), Bakıtjan Karatayulı (1860-1934), Gumar Karaşulı (1876-1921), Muhametselim Kéşimulı (1884-1935), Koşmuhambet Kemeñgerulı (1894-1942), Meşhür Jüsip Köpeyulı (1857-1931), Şékerim Kudayberdiulı (1858-1931), Nézipe Kuljankızı (1887-1933), Seralı Lapin (1868-1919), Beyimbet Maylin (1894- 1938), Mustakım Maldıbayulı (1880-1927), Ahmet Mémetulı (1894-), Gadolgaziz Musagaliulı (1880-1933), Ahmet İşan Orazbayulı (1861-1927), Mustafa Orazbayulı (1891-1970), Fayzolla Satıbaldin (1883-1959), Biyahmet Sérsenulı (1885-1921), Jansultan Seydalin (1856-1921), Jihanşa Seydalin (1877-1923), Mériyem Seydalina, Séken Seyfullin (1894-1938), Asılbek Seyitulı (1894-1937), Muhametjan Seralin (1872- 1929), Bekmuhambet Serkebayulı (1892-1976), , Seduvakas Şormanulı Barlıbek Sırtanulı (1866-1914), Mustafa Şokay (1890-1940), Sultanmahmut Toraygırulı (1893- 1920), Muhametjan Tınışbayulı (1879-1937) ve Jumagali Tilevlin (1889-1937) Kazak gazetesi ve Aykap dergisinde yayımladıkları yazı ve şiirleriyle Kazak aydınlanmasına katkıda bulunmuşlardır. Yukarıdaki listede ölüm tarihi 1940 sonrası olan çok az kişinin varlığı dikkat çekmektedir. Bu kişilerin büyük kısmı Stalin dönemi kurbanlarıdır. Kazak aydınları arasında milli siyasi parti kurma hareketi 1913 yılında ortaya çıktı. Muhametjan Seralin yönetimindeki Aykap dergisi etrafında toplanan Kazak Yüklə 1,74 Mb. Dostları ilə paylaş:
|