Daş yuxular 1 Әkrәm Әylisli Daş yuxular

DAŞ YUXULAR 
118 
tәәssüf duyğusu nә idi? Bәlkә bu acı hisiyyat bu qәdәr 
danışandan, çәnә vurandan sonra da Mopassanın 
qartımış, partiya teatrının hәyat  әlamәti olmayan 
devorasiyaları arasında dәyişmәz qalmağına görә idi. 
Bәlkә zahirәn yazıq, diribaş amma kilsәnin günbәzindә 
bәrq vuran sarımtıl-narıncı işıqla, Әylisdә birgә keçirdiklәri 
uşaqlıq illәri ilә heç bir bağlılığı olmayan Camalın bayaq 
durub gedәndәn sonra artistin qәlbindә yaranan 
nәhayәsiz boşluq sәbәnindәn idi. Bәlkә bu ağır, tәlaşlı 
duyğuların  әsl baiskarı  xәyalәn  Әbәdi  Şәrin yeni sifәtini 
görmüş, indi Babaxan Ziyadxanlı kimi sәslәnәn yeni adını 
eşitmişdi? Fәrq etmir sәbәb nәdir, ortada olan bu idi ki, 
1989-cu ilin faciyәvi dekabr günü o Mopassan Mirәlәmovla 
uzun, ağır danışıqlardan sonra Saday Sadıqlı alçaq bir 
boşluğun dibinә düşmüşdü.  Әn dәhşәtlisi isә indi Saday 
Sadıqlının düşdüyü o boşluqda hәtta Eçmiәdzin kilsәnin 
müqәddәs sәcdәgahı da onun işlәdiyi teatrın sәhnәsi kimi 
mәnasız vә cansıxıcı idi. 
O, qanı qaralmış, beyni donmuş halda teatrdan çıxdı. 

---

DAŞ YUXULAR 
119 
 
 
  
 
  
 
 
 
DÖRDÜNCÜ  
HİSSӘ 
 
 
Dokror Abdasәliyev tәsdiqlәyir,  
әgәr qәtlә yetrilәn hәr ermәninin  
adına bir şam yandırılsa,  
o şamların işığı ayın işığını  
kölgәdә qoyar. 
 
   
 
 
 

---

DAŞ YUXULAR 
120 
Sıx duman dünyanı udub... 
Elә bil dünya deyilәn yalnız dumandan ibarәtdir. Belә 
bozluğun ardınca mütlәq nәsә olmalıdır. Qatı dumana 
bürünәn dünya heç şübhәsiz ki, üzünü göstәrmәlidi. 
Saday bunu bilir, huşu üstündә olmasa da yalnız hәmin 
anı gözlәyir. Hәqiqәtәn dә duman get-gedә çәkilirdi, di gәl 
artist indi harda olduğunu anlaya bilmirdi. Açıq-aşkar 
gördrdü ki, buz kimi soyuq daş sәkinin üstündәdir. Guya 
bura  Әylisdi, Vuraqırd kilsәninә gedәn daş yolun tәn 
ortasında oturub. Amma oturduğu yerdәn kilsә 
görünmürdü, kilsәlәrin arxasından dikilәn qәlbi dağlar da 
görünmürdü. Artisti tәlaş vә qorxu sıxırdı vә yenә dә dәrk 
elәmәk istәyirdi ki, onun olduğu yer haradır.  Әgәr bu 
hәqiqәtәn dә  Әylisdәki daş yoldursa, bәs onda dağlar 
hanı, kilsәlәr niyә qeybә çәkilib? 
Bax bu an artist şirin bir ümidlә başa düşdü ki, o artıq 
dağlardan, kilsәlәrdәn, Vuraqırdın küçәlәrindәn çox, çox 
aralıdadır vә elә indilәrdә Eçmiәdzinә çatacaq. Bu tәravәtli 
xoşbәxt duyğular balzam kimi ürәyinin üstünә tökülәn 
anda onu әmәliyyat otağından palataya aparırdılar, - 
bәdәninin bütün hey-hәrәkәtini itirsә  dә, huşsuz halda, 
nәlәrin baş verdiyini anlamaq iqtidarında olmasa da Saday 
Sadıqlı hansı bir әzasınınsa duyumu ilә yerinin 
dәyişdirildiyini hiss edirdi. 
Yalnız dördüncü gün, axşama yaxın xәstәnin 
vәziyyәti nәzәrә çarpacaq dәrәcәdә yaxşılaşdı. Hәlәlik 
danışa bilmirdi, amma görünür, sәslәri ayırd elәyir vә 
hәtta, söhbәtin nәdәn getdiyini duyurdu. Üçüncü gün idi 
ki, Azadә xanım  әrinin yanından aralanmırdı. Münәvvәr 
xanım da günün çox hissәsini Saday Sadıqlının 

---

DAŞ YUXULAR 
121 
palatasında keçirirdi. Doktor Fәrzani sanki Azadә xanımın 
timsalında çoxdan itirdiyi әziz adamını tapmışdı. Boş 
vaxtlarında palatanı tәrk etmirdi. Yarı Azәrbaycan, yarı rus 
dilindә ordan-burdan söhbәtlәşirdilәr. Cәmi dörd gün 
әvvәl doktor Fәrzaninin xәstәni yerlәşdirmәk üçün ayırdığı 
palata mehriban ailәnin yaşadığı evә bәnzәyirdi. 
Azadә xanım  әrinin düşdüyü ağır vәziyyәti hәlәlik 
atasına bildirmәmәyә  qәrar vermişdi. Doktor Fәrzani dә 
xaiş etmişdi ki, nә qәdәr, xәstә komadan ayılmayıb atası 
ilә telefonda danışanda heç zadı bildirmәsin, çünki xәbәr 
professora pis tәsir edә bilәrdi. Amma bu mәsәlәdә 
doktor Fәrzani üzәrinә düşәn hәkimlik borcunun da 
fәrqindә idi. "Bir qәdәr kraniostenoza oxşayır. Nәrahat 
olmayın, keçib gedәr." Axı, bir çox halda kraniostenoz - 
beyin silkәlәnmәsi, özünü travmatik koma şәkilindә biruzә 
verir. 
Nuvariş Qarabağlıdan başqa, doktor Fәrzani bir 
kimsәni xәstәnin yanına buraxmırdı. Münәvvәr xanim heç 
Nuvarişi dә buraxmaq istәmirdi, çünki onun hәr dәfә 
xәstәnin yanından göz yaşlarını axıda-axıda çıxması 
xoşuna gәlmirdi. Tibb bacısının fikirincә Nuvarişin xәstәnin 
yatağının yanında faciyәvi görkәmlә dayanıb ağlaması ölü 
üstündә  ağlamağa oxşayırdı. Xәstәxanaya gәtirilmәyinin 
dördüncü günü Saday Sadıqlının vәziyyәtindә  dәyişiklik 
hiss olunmağa başladı. O, dilini tәrpәdib dodağını 
yalamağa çalışdı. Artist bütün gücünü toplayıb aramsız 
tәrpәnәn sağ  әlini qaldırmağa cәhd elәdi vә bu Azadә 
xanımı qorxuya saldı: sanki o, әlini qaldırıb, o dәqiqә  dә 
xaç çevirәcәkdi. 

---

DAŞ YUXULAR 
122 
Münәvvәr xanım xәstәyә  әt  şorbası içirdirdi. Doktor 
Fәrzani sәssiz addımlarla palatada gәzişir, arada bir 
dayanır, gözünü televizordan ayırmadan nә barәdәsә 
düşünürdü. Televizorun sәsini azaltmışdı, sıx saqqallı, iri 
sifәtli bir kişi ekranda әl-qol ata-ata nәsә deyirdi. Yeri 
gәlmişkәn, ekrandakı o idi, şair Xәlilullah Xәlilov. Lelin vә 
partiyaya ithaf etdiyi şeirlәrin hesabına otuz ildәn artıq bir 
müddәtdә orta mәkdәb dәrsliklәrindә yer almışdı. Ancaq 
onun şeirlәri vә adı o dәrsi öyrәnәn uşaqların yaddaşında 
heç bircә il duruş  gәtirә bilmir, unudulurdu. İndi bu şair 
dönüb olmuşdu Uluruh Türkmәnmәkan, yüz minlәrlә 
insan nәinki Lelin meydanında,  әn ucqar kәndlәrdә - 
toyda, ölü yerindә  şairin "Qarabağ - gözümdә  çıraq" 
poemasını әzbәr söylәyirdilәr.  
Tәbii ki, doktor Fәrzani Xәlilullah Xәlilovdan tam 
xәbәrsiz idi. İndiki halda isә bir hәkim olaraq bu adamın 
aşıb-daşan enerjini hardan aldığını  dәrk etmәk istәyirdi. 
Nәhayәt belә  nәticә  çıxardı ki, bu mәsәlәni açmaq üçün 
mәxsusi biliyә ehtiyac yoxdu. Çıxışının sonunda şairin 
qışqıra-qışqıra söylәdiyi pafoslu iki misrası ona mәhz belә 
düşünmәyә әsas verirdi: 
Yurdumun ağası xay ola bilmәz! 
Ona torpağımdan pay ola bilmәz! 
- Ay malades, - doktor Fәrzani  әlini yellәyib 
televizordan aralandı  vә yenidәn palata boyu gәzişmәyә 
başladı. 
- Mәn bilәn bu saqqallı uşaq Әzrayıldan da qorxmur. 
Nә zamansa onun özünü dә bir pay torpağa basdıracaqları 
xәyalına da gәlmir, uzaq başı uzunu iki metir, eni әlli-
altmış santimetr torpağa. Deyәsәn yox, - doktor 

---