“Dаvlаt huquqè âà áîøêàðóâ êàôåäðàñè

 
41
Vakil tuzgan bitim bo`yicha huquq va majburiyatlar bevosita topshiriq beruvchida vujudga keladi. 
 Vositachilik 
shartnomasi 
bo`yicha bir taraf (vositachi) ikkinchi tarafning (komitent) topshirig`i bo`yicha o`z 
nomidan, biroq komitent hisobidan bir yoki bir necha bitimni haq evaziga tuzish majburiyatini oladi.  
 
 
  
Ruxsat etilmagan harakat natijasida fuqaroning shaxsiga yoki mulkiga 
zarar yetkazilsa, qator hollarda jazo berilmagan, balki jabrlanuvchi foydasiga 
jarimalar undirilgan.  
Mulkka yetkazilgan har qanday zarar dike blabes da’vosini taqdim etish 
uchun asos bo`lgan.  
Ota bolalari tomonidan yetkazilgan, xo`jayin o`z quli tomonidan yetkazilgan mulkiy  
                                                          zarar uchun javob berganlar. 
 
 Afinada  nikohga  kirish hamma uchun majburiy edi. Biroq nikohsizlik uchun hech 
qanday jazolar nazarda tutilmagan. Gomer davrida nikoh kelinlarni olish-sotish shartnomasi 
asosida tuzilgan. Qizning otasi kuyovdan chorva va boshqa qimmatbaho predmetlar (hedna) 
olgan va albatta, o`z navbatida kuyovga ham sovg`a berilgan. 
Ota qiziga sep-sidirg`a berishga majbur emas edi, Lekin qiz uning akasi tomonidan erga berilayotgan bo`lsa, 
aka sep-sidirg`a berishi lozim bo`lgan. Sep-sidirg`a sifatida olingan mulkni er boshqargan va ularni nikohdan tug`ilgan 
bolalari uchun butun saqlashi lozim bo`lgan. 
 
Nikoh tuzishning ikkita shakli ajratilgan: a) engiesis -kuyovning kelinning otasi yoki homiysi bilan tuzadigan 
oddiy shartnomasi va b) epidikasia - mansabdor shaxslar oldida yoki sud oldida nikoh tuzish. 
 
 
Afina oilasi - bir nikohli bo`lgan. Ayollar unda tobe, past mavqega ega edi. Oilaning bir nikohliligi 
haqiqatda ayollar uchun edi. Biroq erning hotindan tashqari boshqa ayollar bilan aloqasi hech qanday yuridik 
oqibatlarni keltirib chiqarmagan. 
 Ajralish 
erkaklar uchun erkin bo`lgan, er hohlagan vaqtida xotinini o`z uyidan haydab yuborishi mumkin edi. 
 Ota 
oilada juda katta hokimiyatga  ega bo`lgan: u o`g`illariga nisbatan hayot va o`lim huquqiga ega edi. 
Salongacha otalarning o`z o`g`illarini qullikka sotish huquqi saqlanib qolgandi. Salon otaga buysunmagan va uni 
hurmat qilmagan o`g`ilni haydab yuborish huquqini saqlab qoldi. 
 Bolalar 
o`z ota-onasini hurmat qilishlari va ularga so`zsiz bo`ysunishlari, shuningdek, kambag`allikka tushib 
qolgan ota-onasini boqishlari lozim edi. 
 
Sparta nikoh-oila huquqida shu narsa xarakterli ediki, ayollar Afinadagi ayollardan farqli o`laroq, jamiyatda 
katta mavqega ega edilar.  
Afinada  meros qonuniy va vasiyat bo`yicha qoldirilishi mumkin edi. Merosga 
birinchi navbatda o`lgan shaxsning o`g`illari chaqirilgan.  
 
Afinada Salon davridan boshlab vasiyat bo`yicha meros paydo bo`lgan. Vasiyatning 
haqiqiy hisoblanishi uchun vasiyat qoldiruvchi sog`lom aklga ega bo`lishi va vasiyat hech 
qanday jismoniy yoki ma’naviy zo`rliksiz qilingan bo`lishi talab etilgan. Bundan tashqari, 
voyaga yetmaganlar va ayollar vasiyat qila olmaganlar.          
Afina huquqi jinoyat va jazo masalalarida ibtidoiy jamoa tuzumining anchagina qoldiqlarini o`zida saqlab 
qolgandi. Odam o`ldirganlik uchun o`lgan kishining qarindoshlariga jarima to`lash bilan javobgarlikdan qutilish 
mumkin bo`lgan. Agar o`lgan kishining qarindoshlari qotilga qarshi ta’qib ishini qo`zg`atsalar, ularning da’vosi xususiy 
ayblov (dike) xarakteriga ega bo`lgan. Bu davlat manfaatlariga taalluqli ayblov (graphe) bo`lmagan. Qotil o`z 
xohishicha mamlakatni tark etib, jazodan qutilib qolishi mumkin edi.  
Nihoyat, jinoiy ayblovning ikki shaklga - dike va graphega 
ajralganligi shu bilan izohlanadiki, Afina davlati bevosita ibtidoiy 
jamoa tuzumidan kelib chiqqan edi.  
Qator hollarda jabrlanuvchi dike va graphe o`rtasida ulardan birini  
tanlash imkoniyatiga ega bo`lgan.  
 Afinaning 
jazo 
siyosatida 
davlatga qarshi jinoyatlar katta o`rin tutgan. Bunday jinoyatlar qatoriga davlatga 
xiyonat, xalqni aldash, xudolarni haqoratlash, xalq yig`iniga qonunga xilof takliflar kiritish va boshqalar kirgan.  
 
Oilaga qarshi jinoyatlar ba’zi hollarda xususiy ayblov tartibida, boshqa hollarda esa - davlat manfaatlari 
hisoblangan ayblov tartibida ta’qib qilingan. Shuningdek xotinning eriga xiyonati og`ir jinoyat hisoblangan, Bunda er 
uni jinoyat sodir bo`lgan joyning o`zidayoq o`ldirishi mumkin edi. 
 
Shaxsga qarshi jinoyatlarga avvalo odam o`ldirish jinoyatlari kirgan. Bundan tashqari urish, so`kish, tuhmat 
qilish, haqorat va boshqalar ham shaxsga qarshi jinoyatlar hisoblangan. Birovga qasddan tan jarohati yetkazgan 
shaxslarning mol-mulki musodara qilinib, mamlakatdan haydab yuborish jazosi nazarda tutilgan. 
 Mulkka 
qarshi 
jinoyat 
turiga asosan o`g`rilik jinoyati kiritilgan. O`g`rilik uchun beriladigan jazolar 
o`g`rining jinoyat joyida qo`lga olingan yoki olinmaganligiga qarab turlicha belgilangan.  
 Afinada 
jazolarning bir qancha turlari qo`llangan. Ancha og`ir jinoyatlar, jumladan, qasddan odam o`ldirish, 
davlatga xiyonat, xudosizlik kabi jinoyatlar uchun o`lim jazosi tayinlangan.  
Sparta davlatida ham jazolarning yuqoridagi turlari qo`llanilgan. 
 
 
Delikatlardan 
kelib chiqadigan 
majburiyatlar 
Nikoh-oila 
huquqi 
Meros 
huquqi
 
Jinoyat huquqi 

---