Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası təhsil nazirinin 25 fevral 2010-cu IL tarixli 235
Yüklə 1,92 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Qəti əqdlərin
- Şərtli əqdlər
- İlkin mükafatlı
- Əks mükafatlı
- Müddəti artırılmış əqdlər
- Sxem 1. Bank xidmətinin təsnifatı.
- Bank xidməti Sair xidmətlər Kredit xidmətləri Depozit
129 Müddətli əməliyyatların növləri kimi fyuçers və opsionlar geniş yayılmışdır. Fyuçers – əməliyyatları satıcı və alıcı arasında bağlanan, gələcəkdə müəyyən edilmiş məzənnə ilə qiymətli kağızların müəyyən miqdarını müvafiq olaraq satmaq və almaq öhdəlikli, standart müddətli müqavilədir. Opsion – alıcıya müəyyən müddət ərzində müəyyən qiymətlə əmtəənin standart miqdarını almaq hüququ (öhdəliyi yox!), satıcıya isə satmaq hüququ verən əqddir (müqavlədir). Müddətli əməliyyatların qəti, şərtli və uzadılmış növləri məlumdur. Qəti əqdlərin iştirakçıları qiymətli kağızların müəyyən edilmiş müddətdə çatdırılması (satıcının öhdəliyi) və alqısı (alıcının öhdəliyi) üzrə öhdəliklər götürür və şərtlər dəyişdirilə bilməz. Şərtli əqdlər zamanı iştirakçılardan biri digərinə müəyyən mükafat ödəməklə öz öhdəliklərindən imtina etmək hüququna malikdir. Əsas məqsəd məzənnə tərəddüdləri nəticəsindəki itkiləri məhdudlaşdırmaqdır. Əqd şərtlərinin hansı iştirakçının və necə dəyişmək hüququna malik olmasından asılı olaraq şərtli əqdlərin ilkin mükafatlı, əks mükafatlı, stellaj və tam bölünən növlərini fərqləndirirlər. İlkin mükafatlı əqdlərdə qiymətli kağızları almaq hü- ququna satıcıya müəyyən edilmiş mükafatı ödəyən alıcı malikdir. Belə əqdlərdən məzənnənin qalxmasına ümid edən, lakin buna şübhə ilə yanaşan və böyük itkilərdən ehtiyatlanan müraciət edir. Məsələn, əgər alıcı 2% ilkin mükafat şərtilə ödəməni 17 martda etməklə 1 martda 300 manat vahidinə səhm alırsa, 17 martda isə məzənnə 292 manat vahidi səviyyəsinə enirsə onda alıcıya məzənnədə 8 manat vahidi itirməkdənsə, 6 manat vahidi (2% X 300) həcmində mükafatlar ödəmək daha sərfəlidir. Əks mükafatlı əqdlər ilkin mükafatlı əqdlərlə eynidir, lakin imtina hüququ satıcıya məxsusdur. Əgər 17 martda səhmlərin məzənnəsi 308 manat vahidi olarsa, satıcıya hər bir səhmə görə 6 130 manat vahidi məbləğində mükafat ödəmək məzənnədə 8 manat vahidi itirməkdən daha sərfəlidir. Stellaj əqdi iştirakçılardan birinin səhmləri əvvəlcədən müəyyən edilmiş məzənnə ilə almağı, yaxud satmağı seçmək hüququnun kombinasiyasıdır. Stellaj əməliyyatının müddəti 6-9 aya qədər ola bilər. Məsələn, stellaj əqdi 1 martda səhim məzənnəsi 300 manat vahidi səviyyəsində olduqda bağlanılıb, onun icrası isə 17 martda 296-304 manat vahidi məzənnəsi ilə edilməlidir. Bu, o deməkdir ki, iştirakçı səhmləri ya 304 manat vahidi məzənnəsi ilə almalıdır, ya da 296 manat vahidi məzənnəsi ilə satmalıdır. Əgər 17 marta qədər məzənnə 304 manat vahidin- dən yüksək osla, iştirakçı səhmləri alacaq, məzənnə 296 manat vahidindən aşağı olsa səhmləri satacaq. Hər iki halda iştirakçı udacaq. Məzənnə artsa, lakin 304 manat vahidi səviyyəsinə çatmasa, yaxud azalsa, lakin 296 manat vahidi səviyyəsinə çatmasa onda iştirakçı mənfəət əldə edə bilməyəcək. Beləliklə, stellaj əqdi zamanı seçim hüququ olan iştirakçı səhmin məzənnəsinin əvvəlcədən müəyyən edilmiş hüdudlardan kənarlaşmasında mənfəət əldə edir. Əksinə, məzənnə dəyişiklikləri müəyyən edilmiş hüdudlardan kənara çıxmadıqda iştirakçı mənfəəti itirəcəkdir və mümkün qədər az itki verməkdən ötrü alıcı, yaxud satıcı rolunu seçməlidir. Tam bölünən - əqdlər alıcıya və satıcıya qiymətli kağızların tam bölünən həcmlərdə satılmasını, yaxud alınmasını tələb etmək hüququ verir. Müəyyən edilmiş məzənnənin arması alıcıya, azalması isə satıcı üçün əlverişlidir. Müddəti artırılmış əqdlər ondan ibarətdir ki, qiymətli kağızın alıcısı, yaxud satıcısı məzənnənin dəyişməsindən asılı olaraq əməliyyatın müddətini artıra, yaxud son hesablaşmanı təxirə sala bilər. O, itkilərini örtməyə imkan verən məzənnə dəyişikliyinə ümid edir. Qiymətli kağızlarla müddətli möhtəkir əməliyyatların report və deport növləri məlumdur. 131 Report – qiymətli kağızın satış gününün məzənnəsi ilə onun müəyyən müddətdən sonra artıq məzənnə ilə geri alınması şərtilə banka satılmasıdır. Məsələn, möhtəkir səhmləri 305 manat vahidi məzənnəsi ilə onların iki həftədən sonra 307 manat vahidi məzənnəsi ilə (2 manat vahidlik əlavə report adlanır) məcburi geri alınması şərti ilə satır. Bank bütün hallarda mənfəət əldə edir, möhtəkir isə yalnız o vaxt mənfəət əldə edir ki, geri alınma anına səhmlərin məzənnəsi 307 manat vahidindən artıq olsun. Deport əqdləri müəyyən müddətdən sonra aşağı məzənnə ilə geri satılması şərtilə qiymətli kağızın cari məzənnə ilə alınmasıdır. Möhtəkir səhmləri bankdan 305 manat vahidinə alır və şərtləşir ki, onları iki həftədən sonra 303 manat vahidi məzənnəsi ilə (2 manat vahidlik güzəşt deport adlanır) mütləq geri satacaq. Birja əməliyyatlarının bir növü də qiymətli kağızların arbitajıdır. Arbitajın mahiyyəti ucuz alıb baha satmaqdır. 132 7.2. Bankların depozit və əmanət qiymətli kağızları Banklar bazar struktur sisteminin mərkəzi halqalarından biri olmaqla, onların fəaliyyətinin inkişafı bazar mexanizminin yaradılmasının əsas şərtidir. İqtisadiyyatın dəyişdirilməsi prosesi bank sisteminin islahatından başlamışdır. Banklar uzun müddət dövlət təşkilatları kimi iqtisadiyyatın idarə olunmasında inzibati amirlik sisteminin bir hissəsi kimi çıxış edirdi. Son illərin islahatı nəticəsində mövcud qa- nunvericiliyə uyğun olaraq banklar müxtəlif əməliyyatları yerinə yetirir. Müxtəlif banklar arasındakı fərqlərin aradan qaldırılması ilə bağlı universal bankların əksəriyyəti bu gün bank fəaliyyətinin və maliyyə xidmətlərinin, demək olar ki, bütün tərəflərini əhatə edən xidmətlərin böyük çeşidini təklif edir. Eyni zamanda, bəzi banklar rəqabət üstünlüyünə malik olaraq və onu qoruyub saxlamaq məqsədilə qəti müəyyən edilmiş xidmət növləri üzrə ixtisaslaşır. Ayrı-ayrı xidmət növlərinin araşdırılmasının sadəliyi üçün onların təsnifatından istifadə edirlər. Sxem 1. Bank xidmətinin təsnifatı. Qeyd etdiyimiz kimi, depozitlər bankın pul vəsaitlərinin ən mühüm mənbələrindən biridir. Bununla belə vəsait mənbəyi kimi bankın cəlb etdiyi borc vəsaitləri də böyük əhəmiyyət kəsb edir. Bank xidməti Sair xidmətlər Kredit xidmətləri Depozit xidmətləri İnvestisiya əməliyyatları Yüklə 1,92 Mb. Dostları ilə paylaş:
|