76
Giqant hüceyrəli arterit-orta ölçülü arteriyaları və bəzən aortanı
zədələyən autoimmun xarakterdə bir arteritdir.Aorta divarının iltihabi
qranulomasında histoloji olaraq xəstəliyin adını verən giqant
hüceyrələr vardır.Temporal arteriyaların zədələnməsinə bağlı olaraq
temporal arterit əmələ gəlir.Giqant hüeyrəli arteritin digər iki adı
temporal arterit və Horton xəstəliyidir.Giqant hüceyrəli arterit və
polimialgiya romatika arasında əlaqələr vardır.Bəzən xəstələrdə
giqant hüceyrəli arterit olmadan əvvəl polimialgiya romatika
meydana çıxır.
Histoloji əlamətlərdən intimanın qalınlaşmasıdır. İltihabı hü-
ceyrələr, qranulomalar ilə aorta mediasının infiltrasiyası, multi-
nukleuslu giqant hüceyrələri,epitel hüceyrələri,T-limfositlər, mono-
nuklear limfositlər və fərqli tipdə digər leykositlər intimanın qalın-
laşmasını meydana gətirir.
Xəstələrdə çox vaxt baş ağrısı ilə bərabər görmə pozğunluğu və
səbəbi bilinməyən tempertaur olur. Xəstələrin təxminən 60% - də
temporal nəbzlər olmur. Görmə itkisi çox vaxt optik nevritə bağlıdır.
Alfa 1-antiximotripsin səviyyəsi xəstəliyin aktiv olduğu dövrlərdə
yüksəkdir və 0,7 qr\l - dən aşağı endikdə xəstəlik daha az aktivdir,
steroid müalicəsi azaldıla bilər.
Diaqnoz temporal arteriyanın biopsiyası ilə qoyula bilər. Uzun
müddətli yüksək doza kortikosteroid müalicəsi temporal arteriya
biopsiyasında diaqnoz qoymağı çətinləşdirə bilir.Orbita qan axımının
rəngli doppler araşdırmasında mərkəzi retinal və qısa posterior siliar
arteriya qan axım sürəti azalmışdır və damar müqaviməti artmışdır.
Arterioqrafiya xüsusilə karotid arteriyalar, körpücükaltı arteriyalar və
şaxələrindəki tıxanıqlıqları göstərir. Xətəliyin xroniki dövrlərində
xəstələrin 10%-də aortanın zədələnməsi simptomları ola bilər. Daha
seyrək olaraq abdominal visseral damarlar,vertebral arteriyalar, koro-
nar arteriyalar və karotid arteriyaların intrakranial şaxələri zədələnə
bilir. Aortanın cırılması nadir hallarda olur. Angioqrafiyada aorta
şaxələrindəki zədələnmə Takayasu xəstəliyindən fərqli olaraq daha
distaldadır.
Kəskin dövrdə steroid müalicəsi görmə pozğunluqları və baş
ağrısı ilə birlikdə korluğu qabaqlaya bilir.Xroniki fazadakı aorta
77
yaraları cərrahi olaraq müalicə edilir.Xroniki dövrün kəskin
dövründə aorta toxuması cırılmaya həssasdır.Birincili anevrizmalar
qalxan arotada meydana çıxıb,daha sonra aortanın digər hissələrində
də genişlənmə rast gəlinə bilir.
Revmatoid artritli xəstələrdə aortanın zədələnməsi nadir
hallarda baş verir. Fəqət aorta zədələnmiş olarsa onda,qalxan aorta və
aorta qapaqlarının zədələnməsi baş vermiş olur.Digital yaralar,
digital qanqrena,Reyno fenomeni və mezenteriya qanqrenası tapıla
bilir.
Nuksedən polixondritli xəstələrdə vaskulyar ağırlaşmalar
ölümə səbəb olur.Bu xəstəlikdə zədələnmələr birincili olaraq
qığırdaq toxumasına təsir edir.Xəstəliyin erkən dövrlərində səbəbi
aydın olmayan temperatur,halsızlıq olur.Aortanın hər hansı br
seqmentində anevrizma və diseksiyalar meydana çıxa bilir.
Ankilozlaşdırıcı spondiliti olan xəstələrdə seyrək olaraq aortit
rast gəlinir.Aorta qapaqlarının və qalxan aortanın zədələnməsi
yayılmış halda olur.Çox hallarda aortanın bütün təbəqələrində
iltihabi yaralar inkişaf edir.Periferik arterit, perikardit ilə birlikdə
ürək və aortanın zədələnmələri daha çoxdur.
Behçet xəstəliyi olan xəstələrin ən əsas əlamətləri ağızın
selikli qişasında və genital sahədə ən çox meydana çıxan aftoz
yaraların varlığıdır.Bunlara əlavə olaraq uveit də olur.Xəstəlik
ümumiyyətlə,
20-40
yaşlarında
meydana
çıxır.
Kardial
ağırlaşmalar pankardit,qan axının defektləri,qapaq deformasiyaları,
koronar anevrizmalar ola bilir.Orta ölçülü arteriyalarda izolə
olunmuş anevrizmalar baş verir,nəticədə həmin anevrizmalar
pulmonar damar yatağında hemoptiziyaların yaranmasına səbəb
olur.Behçet xəstəliyi autoimmun köklüdür və bu səbəblə steroid
və ya klorambusil müalicələrinə cavab verir.Behçet xəstələrində
aortada iltihabi anevrizmaların əmələ gəlməsi müşahidə olunduğu
hallarda, cərrahi müalicə standart hesab edilir.Bu xəstələr
ümumiyyətlə, postoperativ trombozislə üz-üzə qalır və venoz və
ya qraft trombozunun qarşısını almaq üçün antikoaqulyant
profilaktikası məsləhət görülür.
78
Polimialgiya romatikalı xəstələrin 10-15%-də aorta zədələnir.
Aortada anevrizma,diseksiya və ya aorta şaxələrinin tıxanması
meydana çıxır.Xəstədə çiyin,boyun və qalça ağrılarına əlavə olaraq
səhərlər oynaqlarda yorğunluq olur.Xəstəliyin vaskulyar simptomları
ortaya çıxdıqdan sonra cərrahi göstəriş olarsa müalicə edilir.
Aortitin ən çox rast gəlinən səbəbləri iri damarların qeyri-
infeksion vaskulitləridir (Giqant hüceyrəli arteriit və Takayasu
xəstəliyi). Bundan başqa aortanın divarlarını müxtəlif növ
bakteriyalar,mikobakteriya və göbələklər infeksiyalaşdıra bilər
(cədvəl 6.).
Mikroorqanizmlərin aortaya keçməsi aşağıdakı yollarla baş tuta
bilər:
Hematogen yolla damardan damara keçmə;
Aorta divarının patoloji dəyişiklikləri zamanı mənfəzdən bila-
vasitə aorta divarına;
Bir sıra törəmələrdən infeksiyanın yayılması;
Aortanın travmatik zədələnmələri;
Septik embollar.
Bakterial və ya göbələk infeksiyaları immunkomplekslərin
əmələ gəlməsi nəticəsində və ya autoimmun mexanizmlərlə qeyri-
infeksion vaskulitlər yaranır. İnfeksion endokarditlə yanaşı olaraq,
bakterial və ya göbələk mənşəli aortit bakteriemiyadan sonra da-
marın çox kiçik bir müqavimət nahiyəsində (məsələn: aterosklerotik
pilək, anevrizma ) inkişaf edir.
Aortit-üçüncülü sifilisin əsasən qalxan aortada meydana çıxan
ürək-damar təzahürüdür. Bununla belə keçən əsrin başlanğıcında ürək-
damar sisteminin sifilitik zədələnməsi nisbi olaraq çox rast gəlinən
xəstəlik idi. Hazırda isə üçüncülü sifilis benzilpenisillin vasitəsilə
tamamilə aradan qaldırılmışdır,belə ki, onun meydana çıxması tibbidə
artıq rast gəlinmir. Buna baxmayaraq üçüncülü sifilisdə yaranan
zədələnmələr immun sistemin pozğunluqları olan xəstələrdə mükəmməl
müalicənin aparılması zamanı da saxlanıla bilər.
Dostları ilə paylaş: |