Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası Təhsil

143 
 
ehtiyatda  olan)  ,  cins  tərkibinə  görə  isə  iynəyarpaqlı 
və  enliyarpaqlı  meşələrə  bölürlər.  İynəyarpaqlı 
meşələr ən çox keçmiş SSRİ-də (75%), Şimali Ame-
rikada  (62,9%),  Avropada  (489,3%)  yayılmışdır. 
Dünya  meşələrinin  32,8%-ni  iynəyarpaqlı  meşələr 
təşkil edir. 
Meşələr  xalq  təsərrüfatı  əhəmiyyətinə  görə 
qruplara ayrılır. Ölkəmizdə ―Meşə qanunvericiliyi‖nə 
əsasən  meşələr  birinci,  ikinci  və  üçüncü  qrupa 
bölünür. 
Birinci  qrup  meşələrlə  suyu  mühafızə  edən 
meşələr, çay və göllərin sahələri boyu olan qoruyucu 
meşələr,  sıldırım  dağ  yamaclarındakı  meşələr,  döv-
lətqoruyucu  meşə  zolaqları, nəqliyyat  yolları  boyun-
ca uzanan meşə zolaqları, qiymətli  meşə  massivləri, 
sanatoriya-gigiyena  və  sağlamlaşdırıcı  əhəmiyyəti 
olan  meşələr  (şəhərətrafı  meşələr,  şəhər  və  müəs-
sisətrafı  yaşıllıqlar,  kurort  meşələri,  su  təchizatı 
zonasının  meşələri),  qoruqlar,  milli  və  təbii  parklar, 
elmi  və  tarixi  əhəmiyyətli  meşələr,  meşə-parklar  aid 
edilir. 
İkinci  qrup  meşələrə  əhalisi  çox  sıx  olmayan 
rayonlardakı  meşələr,  nəqliyyat  yolları  şəbəkəsi  və 
sənayesi  inkişaf  etmiş  rayonlardakı  məhdud  istismar 
əhəmiyyətli  meşələr,  habelə  birinci  qrupa  daxil 
olmayan  meşələr daxildir. 
Üçüncü qrup meşələrə intensiv istismar edilən 
meşələr  aid  edilir.  Bu  qrupa  daxil  olan  meşələrin 
46%-i istifadədir, qalanı isə ehtiyatda saxlanılır.  

---

144 
 
 
 
2.7.
 
Qoruqlar, milli parklar və yasaqlıqla-
rın  iqtisadi  əhəmiyyəti  və  onların 
təbiətin mühafizəsində rolu. 
 
          Bioloji  müxtəliflik  və  onun  əhəmiyyəti.  Bu 
gün  dünyada    bioloji  müxtəlifliyin  qorunub  saxlan-
ması  probleminə  böyük  diqqət  yetirirlər.  Biorənga-
rənglik  (canlı  orqanizmlərin  rəngarəngliyi)  mikroor-
qanizmlərin,  bitkilərin,  heyvanların  müxtəlif  növ-
lərindən  və  onların  yaşadığı    ekoloji  sistemlərdən 
ibarətdir. Bura həmçinin genetik müxtəliflik, növlər-
arasi  müxtəliflik  və  ekosistemlərin    də  müxtəlifliyi 
daxildir. 
Bioloji  rəngarəngliyin  qorunub  saxlanması 
qlobal ekoloji problemlərdən biridir və ildən-ilə daha 
da kəskinləşir. Biorəngarəngliyin katastrofik azalma-
sı əsas  etibarı ilə  antropogen  fəaliyyət, kənd və me-
şə    təsərrüfatlarının  təbiəttutumlu  inkişafı,  ətraf 
mühitin  çirklənməsi  nəticəsində  yaşayış  mühitinin 
korlanmasından irəli gəlir.  
          Biorəngarəngliyin  qorunması    və  istifadəsi 
insanların  kənd  təsərrüfatı  məhsullarına,  dərman 
preparatlarına, estetik xidmətlərə  və s.  olan tələbat-
larını  ödəmək üçün əhəmiyyət kəsb edir. 
          Biomüxtəlifliyin qorunub saxlanmasında xüsu-
si qorunan ərazilərin yaradılması və fəaliyyət göstər-
məsi    mühüm  əhəmiyyət  kəsb  edir.  Xüsusi  qorunan 

---

145 
 
ərazilərə:  dövlət  qoruqlarını,  milli  parkları,  təbiət 
parkları, botanika bağları, təbiət abidələrini, müalicə-
istirahət ərazilərini və kurortları aid etmək olar. 
Canlı  təbiətə  təsir  edən  əsas  subyektlər.  Bu 
gün dünyada  bioloji rəngarəngliyin qorunub saxlan-
ması  probleminə  böyük  diqqət  yetirirlər.  Biorənga-
rənglik  (canli  orqanizmlərin  rəngarəngliyi)  mikroor-
qanizmlərin,  bitkilərin,  heyvanların  müxtəlif  növ-
lərindən  və  onların  yaşadığı    ekoloji  sistemlərdən 
ibarətdir.  Bura  həmçinin  genetik  rəngarənglik, 
növlərarasi  rəngarənglik  və  ekosistemlərin    də 
rəngarəngliyi daxildir. 
       Bioloji  rəngarəngliyin  qorunub  saxlanması 
qlobal  ekoloji  problemlərdən  biridir  və  ildə-ilə  daha 
da kəskinləşir. Biorəngarəngliyin katastrofik azalma-
sı  əsas    etibarı  ilə    antropogen    fəaliyyət,  kənd  və 
meşə    təsərrüfatlarının  təbiəttutumlu  inkişafı,  ətraf 
mühitin  çirklənməsi  nəticəsində  yaşayış  mühitinin 
korlanmasından  irəli  gəlir.  Canlı    təbiətə  təsir  edən 
əsas subyektlər arasında aşağıdakı sahələr və fəaliy-
yət  növlərini qeyd etmək olar: 
       aqrar  sahədə  əkinçiliyin  və  maldarlığın  inkişafı, 
yeni 
torpaqlardan 
istifadəyə, 
bataqlıqların 
qurumasına, 
pestisidlərdən 
istifadəyə, 
təbii 
ekosistemlərin otlaqlara çevrilməsinə gətirib çıxarır;               
     balıqların 
intensiv 
ovlanmasına, 
balıq 
ehtiyatlarının  azalmasına,  bir  sıra  balıq  növlərinin 
yox olmasına gətirib çıxarır; 

---

146 
 
      meşə 
təsərrüfatının 
inkişafı 
meşələrin 
qırılmasına,  böyük  ərazilərdə  biorəngarəngliyin 
itirilməsinə,  oduncağın  daşınması  üçün  yolların  və 
meşə  emaledici  müəssisələrinin  tikintisinə  gətirib 
çıxarır; 
      infrastruktur  və  nəqliyyat  sektorunun    artması  
yeni    yolların,  aeroportların,  limanların,  kanalların 
genişlənməsi  və  tikintisini  nəzərdə  tutur  ki,  bu  da 
ekosistemlərə  yükün    artması,  növlərin  itməsi  və 
antropogen təsirin çoxalmasına gətirib çıxarır; 
       energetika sektorunda SES-lər ekosistemlərin və 
heyvanların 
yaşayış 
yerlərinin 
dəyişməsində, 
çayların  yerlərinin  və  məcrasının  dəyişməsinə,  neft 
və  qaz  hasilatı  torpaqların  itirilməsinə    neft 
borularının  və  paylaşdırıcı  stansiyaların  tikintisinə 
gətirib çıxarır; 
     şəhərsalma    və  turizm    məhdud  ərazilərdə  canlı 
təbiətə yükün kəskin artmasına gətirib çıxarır. 
Bioloji  müxtəlifliyin  qorunub  saxlanmasının 
iqtisadi aspektləri.  
Biomüxtəlifliyin  qorunub  saxlanmasının  iqti-
sadi  aspektlərini  və  onun    azalmasının    iqtisadi 
səbəblərini  nəzərdən  keçirək.  Burada  üç  ümumi  sə-
bəb    mövcuddur:  bazarın,  institutların  və    dövlət 
tənzimlənməsinin  qeyrisəmərəliliyi.  Belə  vəziyyət     
biorəngarəngliyin  qorunmasının  yetərincə  olmayan 
investisiyalaşdırılmasına gətirib çıxarır. 
İqtisadi qərar qəbul etmək üçün  iqtisadi səmə-
rəliliyi  müəyyən  etmək  lazımdır,  xərcləri  və  faydanı 

---