Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası Təhsil
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
177 olunması heyvandarlığın inkişafına təsir göstərən iqtisadi amillərdən hesab edilir. Bazar iqtisadiyyatı şəraitində əhalinin maddi nemətlərə olan təlabatının ödənilməsində aqrar səna- ye məhsulları əsas yer tutur. Aqrar sənaye məhsulları kənd təsərrüfatı məhsullarının sənaye üsulu ilə emal olunması nəticəsində meydana gəlir. Kənd təsərrüfatı məhsulları çoxsahəli olduğundan aqrar emal sənaye məhsulları çox çeşidliyinə görə digər sənaye məh- sullarından fərqlənir və aqrar sənaye komplekslərinin (ASK) əmələ gəlməsində əsas rol oynayır. Müasir dünyada hesablamalara görə iqtisadi cəhətdən fəal əhalinin 48%-ə qədəri və yaxud 1,4 mlrd. nəfər əhali aqrar istehsal sahəsində çalışır. Aqrar sənaye sahələri hələ XX əsrin 50-60-cı illərində dünyanın inkişaf etmiş ölkələrində inkişaf edərək, sonrakı illərdə dün- yanın inkişaf etməkdə olan ölkələrində kənd təsərrü- fatının bazası əsasında formalaşmışdır. Bazar iqtisa- diyyatı şəraitində sahibkarlığın inkişafı aqrar sahəyə maraqların artması aqrar sənaye sahələrinin intensiv inkişafına təkan vermişdir. Aqrar sənaye sahələri bir- biri ilə bağlı olan məsələləri: maddi texniki bazanın təkmilləşdirilməsi, ərzaq problemi, iqtisadi səmərəli- liyin yüksəldilməsi, elmi texniki tərəqqinin nailiyyət- lərindən istifadə olunması, kənd təsərrüfatı məhsulla- rının vaxtlı-vaxtında itkiyə yol verilmədən emal sənaye müəssisələrinə daşınması, istehsalını, satışını və emal proseslərini məqsədyönlü inkişaf etdirmək- dən ibarətdir. Kənd təsərrüfatı məhsulları xammal 178 şəklində emal müəssisələrinə daxil olduqdan sonra istehsal prosesində çeşidlərinə görə məhsulun ümumi həcmi artmaqla kəmiyyət və keyifyyət dəyişiklikləri baş verir. Aqrar sənaye sahələrinin inkişaf istiqamət- ləri kənd təsərrüfatının ixtisaslaşmasından və yaxud tiplərindən asılı olaraq folmalışır. Aqrar emal sənaye məhsulları dünya ölkələ- rinin daxili bazarını təmin etdikdən sonra xarici baza- rın istehlakçılarını təmin etmək məqsədilə ixrac- yönümlü xarakter daşıyır. Ümumiyyətlə, aqrar emal məhsullarının idxal və ixrac yönümünün təşkili hər bir ölkənin aqrar iqtisadi strategiyasının mexanizm- lərindən biri sayılır. Dünya ölkələri artıq bazar iqtisadiyyatı şəraitində aqrar sahənin məhsullarından səmərəli istifadə etmək üçün müştərək müəssisələr yaradır, qarşılıqlı aqrar sənaye məhsulları istehsalını həyata keçirirlər. Müasir şəraitdə bütün dünyada olduğu kimi Azərbaycanda bir sıra kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalı: çay, meyvə, pambıq, taxıl, ət, süd potensialının artırılması üçün xarici şirkətlərin imkanlarından istifadə etməklə dünya aqrar bazarının tələblərinə uyğun məhsullar istehsal etmək imkanla- rına malikdir. Aqrar sənaye sahələrinin inkişafı kənd təsərrüfatının ixtisaslaşmış sahələri ilə uyğun gəlir və aqrar sənaye sahələrinin tiplərini yaradır. Həmin tiplər aşağıda qeyd olunan şəkildə formalaşır: - taxılçılıq məhsulları əsasında inkişaf edən aqrar sənaye sahələri (əsasən un, makaron, şirniyyat məhsulları) daxildir; 179 - texniki bitkiçilik əsasında inkişaf edən aqrar sənaye sahələri; (pambıq lifi, yağı, pambıq parçalar, şəkər tozu, tütün və s.) emalı daxil edilir; - bostan-tərəfəz məhsullarına əsaslanan aqrar emal sənaye məhsulları (konservləşdirilmiş pomidor, xiyar, sarımsaq, tərəvəz məhsulları və s.); - Subtropik bitkiçilik məhsulları əsasında inkişaf edən aqrar emal sənaye sahələri (çay, limon, portağal şirələri və s.); - Meyvə və giləmeyvə məhsulları əsasında inki- şaf edən aqrar sənaye məhsulları (meyvə şirə- ləri, cemlər, müxtəlif növ mürəbbələr və s.); - Üzümçülüyə əsaslanan aqrar sənaye sahələri (müxtəlif növ şərablar, spirtli içkilər, alkoqol- suz içkilər, kişmiş və s.); - Heyvandarlığın bazası əsasında inkişaf edən aqrar sənaye sahələri (ət məhsulları, süd məh- sulları, yun parça və s.) Yuxarıda qeyd olunan sahələrin inkişafı dünya əhalisinin müxtəlif qida məhsullarına olan tələbatını təmin etməklə ərzaq təhlükəsizliyi üçün maddi baza sayılır. Aqrar emal sənaye sahələrinin məhsulları son mərhələdə istehlakçıların tələbatını təmin etmək məqsədilə idxal və ixrac yönümlü xarakter alır. Bu mərhələdə hazır məhsullar nəqliyyat prosesindən keçməklə bazarlara yönəldilir. 180 Aparılan təhlildən belə nəticəyə gəlmək olur ki, kənd təsərrüfatının inkişafında hər hansı regionun və yaxud ölkənin iqtisadi şəraiti təbii komponentlər təsiredici amillər kimi qiymətləndirilir. Kənd təsərrüfatının sahələri ərazi daxilində ixtisaslaşmanın və kənd təsərrüfatının tiplərindən asılı olaraq inkişaf edir, formalaşır. Aqrar sahənin inkişaf istiqamətləri aqrar emal sənaye sahələrini yaradır və əhalinin aqrar emal məh- sullarına olan tələbatının ödənilməsində xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. 3.2. Ərzaq təminatının təhlükəsizliyi. Cəmiyyət üzvlərinin qida məhsullarına olan tələbatının ödənilməsi bütün dövrlərdə aktuallıq kəsb etmiş, bu sahədə zaman-zaman qabarmalar və çəkil- mələrlə müşayiət olunmuşdur. Ərzaq məhsullarına olan tələbatın ödənilməsində yaranan problemlər iqtisadi inkişafin spesfık xüsusiyyətləri ilə bilavasitə bağlı olmuşdur. Ümumiyyətlə, bu problemin həlli dövlətin aqrar siyasətindən, kəndliyə qayğının hansı səviyyədə göstərilməsindən əhəmiyyətli dərəcədə asılı olmuşdur. Ərzaq problemi obyektiv olaraq bey- nəlxalq bazar konyukturunda baş verən dəyişiklik- lərdən asılıdır. Belə ki, inkişaf etmiş ölkələrdə məh- sul artıqlığı və ya azlığı böhran yaranmasına gətirib çıxarmışdır. Ərzaq məhsullarına olan tələbatın ödə- Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|