128
Dövlət evdən uzaqda saxlanılan və xüsusi ehtiyaclı uĢaqlara dərs
keçirilməsi üçün müvafiq haqq ödəyirdi.
Bu müddət ərzində Viqotskinin və baĢqa rus pedaqoqlarının
sosial-mədəni nəzəriyyələri formalaĢmıĢdı. Viqotskinin irəli sürdüyü
nəzəriyyələr Qərbdə əlli il əvvəl intiĢar tapa bilərdi. Onun əsərləri geniĢ
ictimaiyətin nəzərinə çatdırıldıqda qüsurlu uĢaqların təliminə geniĢ
miqyasda, bütün dünyada məĢğul olmağa baĢlanıldı.
Viqotski qüsurlu uĢaqların ictimaibaxımdan təcrid edilməsinin
əsas nəticələrini açıb göstərirdi. O, belə bir nəticəyə gəlmiĢdi ki, uĢağın
ailəsindən və dostlarından kənar bir yerdə, xüsusi ictimai mühitin
yaradılması əsl həqiqətdə ikinci qüsurun törənməsinə səbəb olur
(Viqotski, 1978). Qüsurlu uĢaqlar onların əsas sosial ehtiyaclarına
əhəmiyyət verilmədikdə çox böyük zərbə alırlar.
1990-cı illərin əvvəllərində Ġtalyan fiziki Mariya Montesseri
Romada uĢaqların kasıbçılıq içində yaĢamalarından son dərəcə
narahatlıq keçirirdi. O, uĢaqları xüsusi Ģəraitli, hər baxımdan təĢkil
edilmiĢ «UĢaq evləri» ilə təmin etmək üzərində iĢləyirdi. O, uĢaqlara
fəaliyyət seçimi etmək imkanı verən və onları müəyyən problemləri həll
etməyə sövq edən vasitələrə çox inanırdı. Onda belə bir inam
formalaĢmıĢdı ki, uĢaqlar onlara müvafiq imkanlar verən vərdiĢlərin
inkiĢaf etdirilməsinə möhtacdırlar. Bir sözlə o, təhsil almaq istəyən
uĢaqların adından çıxıĢ edərək, onların müdafiəçisinə çevrilmiĢdi. (Kuk.
Tezus və Armbrüster. 1987).
Avropada, Amerika BirləĢmiĢ ġtatlarında, Avstraliyada və
Kanadada valideynlər öz qüsurlu uĢaqlarının yerli məktəblərə daxil
edilməsi üzərində təkid edirlər. Onlar uĢaqlar üçün nəzərdə tutulan
müvafiq qeyri-adekvat məktəb proqramlarına əsaslanaraq qüsurluluğun
əmələ gətirdiyi təcrid olunma çərçivəsini vurub dağıtmağa cəhd
edirdilər. Ailələr öz qüsurlu uĢaqlarını onlar tam hüquqlu ailə üzvlərinə
çevrilə bildikləri halda doğma ocaqlarında saxlamaq istəyirdilər.
1950-ci illərdən baĢlayaraq, valideynlər və bir qrup vəkil
Amerikada ABġ Konstitusiyasına əsaslanan bir sıra əhəmiyyətli
məhkəmə iĢlərini uddular. Qüsurlu uĢaqlar həm rəsmi müraciət və həm
də qanunvericiliyə əsaslanan müntəzəm təhsil ocaqlarına daxil olmaq
hüququ əldə etdilər.
1960-cı illərin ortalarında Amerika BirləĢmiĢ ġtatlarında BaĢ
BaĢlanğıc Layihəsi təhsil proqramının və məktəbəqədər uĢaqlara və
onların valideynlərinə tibbi yardımın tərkib hissəsi kimi fəaliyyətə
baĢladı. 1972-ci ildən etibarən BaĢ BaĢlanğıc Layihəsi qüsurlu uĢaqların
129
bu siniflərə cəlb edilməsi iĢinə baĢladı. BaĢ BaĢlanğıc Layihəsi qüsurlu
uĢaqların və onların ailələrinə xidmət göstərən ilkin qurum-model
nümunəsi idi.
1975-ci ildə ABġ Konqresi dövlətlərə və məktəb dairələrinə «azad
ictimai təhsil» keçməkdə kömək etmək üçün federal fonlardan yardım
almağı nəzərdə tutan qanunvericilik aktını qəbul etdi. Bir çox uĢaqlar
üçün bu qanun ailəni istənilən ibtidai təlim proqramının vacib vahidi
sayması ilə böyük əhəmiyyət daĢıyırdı.
Amerika BirləĢmiĢ ġtatlarında qüsurlu uĢaqlar hal-hazırda ibtidai
təhsilə yiyələnə bilərlər ki, bu da onlara öz potensialları çərçivəsində
böyümək və inkiĢaf etməyə yardım göstərir. qüsurlu uĢaqlar yerli
məktəbəqədər müəssisələrə gedir və kollektiv fəaliyyətlərdə iĢtirak
edirlər. Daha yaĢlı qüsurlu fərdlər demək olar ki, ali məktəbləri və
kollecləri bitirmiĢlər. Əmək qabiliyyəti olmayan yaĢlılar iĢləmir,
vergiləri ödəmir və cəmiyyətin digər üzvlərinə aid olan imkanlardan
istifadə edə bilirlər.
Uşaqlar, ailə, müəllim və kollektivlər üçün xüsusi hazırlığın
faydası
AzyaĢlı uĢaqlar üçün xüsusi hazırlıq proqramları qüsurlu uĢaqlara
normal Ģəkildə inkiĢaf edən uĢaqları müĢahidə etmək, onları təqlid
etmək və ünsiyyətdə olmaq imkanlarını verir. BaĢqa sözlə desək,
qüsurlu uĢaqlar sosial münasibətləri bir çox uĢaqların etdiyi Ģəkildə,
yəni təcrübədən keçirmə yolu ilə inkiĢaf etdirə bilərlər. Xüsusi hazırlığın
faydası, o cümlədən tipik Ģəkildə inkiĢaf edən uĢaqlara, onların
ailələrinə və kollektivlərə Ģamil edilir.
Uşaqlar üçün fayda
Həm qüsurlu uĢaqlar, həm də tipik Ģəkildə inkiĢaf edən uĢaqlar
xüsusi hazırlıq təcrübəsindən eyni zamanda faydalanırlar. Qüsurlu
uĢağın tipik Ģəkildə inkiĢaf edən yaĢdı ilə bir sinfin nümayəndəsi olması
ünsiyyətin inkiĢafı və yaĢa müvafiq sosial vərdiĢlərin möhkəmlənməsi
baxımından müəyyən model rolunu oynayır.
ĠntensivləĢdirilmiĢ sosial əlaqələr uĢaqlara dostluğu və müsbət
sosial münasibətləri inkiĢaf etdirməkdə kömək edir və stimulverici
sosial Ģəbəkəni formalaĢdırır (Snel və Voktl, 1996). Ġdrakı faydalar
sayıqlıqdan tutmuĢ təkmilləĢdirilmiĢ oxu bacarıqlarına qədər olan bir
Ģəbəkəni əhatə edir.
AzyaĢlı yaĢlarda uğurlu hazırlıq və nominal səviyyədə olan
təcrübə qüsurlu uĢaqlar üçün davamedici hazırlıq təcrübəsinin əsasının
qoyulmasına Ģərait yaradır. Kollektivə əsaslanan proqramın iĢtirakçısı
130
olmaqla uĢaq müvəffəqiyyətlə fəaliyyət göstərmək və yaĢlı bir Ģəxs kimi
cəmiyyətin iĢində iĢtirak etmək üçün lazım olan vərdiĢləri qazanmaq
imkanı əldə edir.
Qüsurlu uĢaqlar da hazırlıq proqramından faydalanırlar. Onlarda
əmək qabiliyyəti olmayan uĢaqların üzləĢdiyi çətin problemləri baĢa
düĢmək səviyyəsi inkiĢaf edir. onlar digər Ģəxslərin ehtiyaclarına qarĢı
həssas yanaĢır və mövcud fərqləri daha yaxĢı qəbul etməyə qadir
olurlar. Onlar öyrənirlər ki, bütün fərdlər kifayət qədər çətin
problemlərin öhdəsindən gələ bilər və uğur qazana bilərlər.
Tədqiqatlar göstərir ki, hazırlıq məktəblərində oxuyan tələbələr
onların özlərinə oxĢamayan tələbələrə münasibətdə təmkin və
dözümlülük nümayiĢ etdirirlər. Onlar getdikcə daha artıq ictimai
məsuliyyət daĢıyır və daha artıq dərəcədə özünəinam nümayiĢ etdirirlər
(Staub və Rek. 1995).
Dostları ilə paylaş: |