Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası
Yüklə 2,83 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Klassisizmin estetik prinsipləri.
Afaq Yusifli İshaqlı 136 naminə çıxmır, onunla təcrübi biliklər əsasında vuruşurdu. Ən mühüm fəlsəfi probleminin izahında o, Dekartdan ayrılırdı: "Mən düşünürəm, deməli mövcudam" deyən Dekartdan fərqli olaraq Qassendi hiss və duyğuları biliyin əsası sayırdı. Qassendi belə hesab edirdi, "hisslər heç vaxt aldatmır". Ağlın yürütdüyü hər mülahizə hissi dəlillərə istinad edilməlidir. Dekartın şübhə metodunu rədd edən filosof belə hesab edirdi ki, hissi verdiyi dəlillərdən kənar ol- maq mümkün deyildir və "Mən"in gerçəkliyi düşüncə əməliyyatından deyil, insanın hər hansı hərəkətindən meydana çıxır. Dualist Dekartdan fərqli olaraq Qassendi aydın materialist mövqedə dururdu. Epikur və Lukretsinin arxasınca o da belə hesab edirdi ki, mövcud olan hər şeyin əsasını bölünməz atomlardan ibarət olan materiya təşkil edir. Onların vəziyyəti, hərəkəti və düzülüş qayda-qanunu isə əşyaların rəngarəngliyinə səbəb olur. Ancaq kilsə təqibindən qorxan Qassendi dini görüşlərə də güzəştə getmiş, allahı atomların ilkin səbəbi kimi göstərmişdir. Yaradılışın ilk günlərində atomu yaradan allah sonra kainatın işlərinə qarışmır, həm də zaman və məkanı məhv etməyə qadir deyildir. Qassendi etik görüşlərində də Epikurun davamçısı idi. Həzzi insan üçün böyük nemət sayır və ondan qaçmağı məsləhət görmürdü. Özünün sensualist təliminə uyğun olaraq etik görüşlərində insanın təbiətindən, təbii meyllərin- dən çıxış etmiş və insanların hərəkətlərini büsbütün dünyəvi şəkildə izah etmişdir. Onun əxlaqi fikirləri XVII əsrin ikinci yarısında Fransanın qabaqcıl yazıçılarına güclü təsir göstərmişdir, Molyer və Lafonten kimi sənətkarlar onun davamçıları idilər. Əsrin birinci yarısının ən böyük ideya nailiyyəti isə Dekartın rasionalist fəlsəfəsi idi. Rene Dekart /1596-1650/ həyatının çox hissəsini Hollandiya və İsveçdə yaşasa da, XVII əsr Qərbi Avropa ədəbiyyatı 137 XVII əsrin fransız cəmiyyətinin qabaqcıl hakimi idi. İngilis alimi Bekonla birlikdə o, yeni dövrün elmi dünyagörüşünün yaradıcılarından idi. O, feodal cəmiyyətinin ideologiyası ilə cəsarətlə vuruşan inqilabçı mütəfəkkir idi. Təbiətin insan tərəfindən fəth olunması şüarını irəli sürən Dekart dəqiq elmlərin inkişaf etdirilməsi zərurətini başa düşmüşdür. Hələ İntibah dövrünün humanistləri belə düşünür- dülər ki, ağlın ən elementar tələbləri incəsənətin aydın, dəqiq, məntiqə uyğun, bütün hissələrinin mütənasib olması zərurətini irəli sürür. Onlar bu prinsipi antik dövrün bədii qanunlarını gözləmək baxımından da doğru sayırdılar. Buna görə də rasionalizm klassisizmin də əsas keyfiyyətinə çevrildi. Dekart isə Fransada rasionalist fəlsəfəsinin banisi oldu. Dekartın fəlsəfi sistemi bütünlüklə materialist və idealist ünsürlərin vəhdətindən ibarətdir, həm də bu sistemin ayrı-ayrı hissələrində gah materializm, gah da idealizm üstünlük təşkil edir. Dekart dualist idi, bir-birinə əks olan iki substansiyanı – materiya və ruhu eyni vaxtda qəbul edirdi. Onun cismani substansiya haqqındakı təlimi aydın şəkildə materialist idi, hadisələrin dəqiq elmi izahına meyl edirdi. Düşüncə /ruh/ haqqındakı təlimində isə o, idealist mövqedə dururdu. Orta əsrlərin sxolastik görüşlərindən yaxa qurtara bilməyən Dekart yazırdı: "Mən düşünürəmsə, deməli, varam." Qobbsun dediyi kimi, burada materiyanın xassəsi ilə materiyanın özünü eyniləşdirən Dekart idealist mövqedə dayanır. Dekartın xidməti birinci növbədə orta əsrlər elmini və onun metodunu tənqid etməsində, onun əsassızlığını göstərməsindədir. Ancaq orta əsrlər ehkamçılığını rədd edən filosof öz nəzəriyyəsində ehkamçılıqdan yaxa qurtara bilməmişdir. Dekart rasionalizmin – həqiqəti təcrübədə, maddi Afaq Yusifli İshaqlı 138 aləmdə deyil, ağılda, əqli düsturlarda axtaran fəlsəfi istiqamətin banisidir. Dekarta görə, ağıl həqiqətin yeganə mənbəyidir. Klassisistlər də ağlın gücünə inandıqlarından, hiss və duyğuları deyil, ağlı sənətin əsas tərkib hissəsi kimi götürürdülər. Bu rasionalist fəlsəfənin özünəməxsus bədii ekvivalenti olan fransız klassisizmi də idealist və materialist meyllərin bir araya sığışmasına imkan vermişdir. Bir tərəfdən, onlar ədəbiyyatda universal ağlın qanunlarının hakimiyyətini təsdiq edir, fikri materiyadan ayırırlar. Digər tərəfdən, ancaq doğru olanı gözəl elan edib təbiəti təqlid etməyə çağırırdılar. Klassisist yazıçılar dövrün real həyatının tipik qanunauyğunluqlarını öyrənməyə və əks etdirməyə çalışmışlar. Ancaq onların real gerçəkliyə olan marağı əsasən insanın daxili aləmi ilə, insan ehtirasları və iztirab dünyası ilə məhdudlaşırdı. Klassisizmin estetik prinsipləri. Klassisizmin estetikasında gözəlliyin əbədi, dəyişməz və bütün zamanlar üçün mütləq dərəcədə eyni olması fikri əsas yer tutur. Onlar gözəllik anlayışının tarixiliyini, nisbiliyini, dəyişkən olduğunu qəbul etmirdilər. Buna görə də onlar elə hesab edirdilər ki, gözəlliyin hər hansı bir dövrdə yaradılmış ideal nümunələri bütün başqa dövrlər üçün də doğrudur, sonrakı dövrlər ancaq əvvəlki dövrlərin yaratdığı ideal nümunələri öyrənməli, onu təqlid etməli, öz yaradıcılığında ona daha ya- xın olmağa çalışmalıdır. Gözəlliyin belə ideal və bütün dövrlər üçün örnək olan ideal nümunələri, klassisizm este- tikasına görə, artıq antik dövrdə yaradılmışdır. Yeni dövrün sənətkarlarının işi bu antik ideal nümunələr təqlid etməkdən ibarətdir. Klassisistlər bu təlimi əsas götürərək guya antik ədəbiyyatın təcrübəsini öyrənmək əsasında xüsusi ciddi Yüklə 2,83 Kb. Dostları ilə paylaş:
|