Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası
Yüklə 2,83 Kb. Pdf görüntüsü
|
Afaq Yusifli İshaqlı 312 /1610-cu ildən sonrakı dövr/. Müasir ədəbiyyatşünaslıq belə bir bölgünü rədd edir. Aparılan tədqiqatlar nəticəsində sübut olunur ki, poetik üslubların şüurlu şəkildə qarışdırılması, şairin şəxsi bədii tapıntılarının problemləşdirilməsi, latinizmlər və neologizmlər hesabına şeirdə işlənən söz ehtiyatının genişləndirilməsi, sintaksisin qətiyyətlə yenidən qurulması kimi xüsusiyyətlər onun yaradıcılığının bütün dövrləri üçün xasdır. Onun ilk dövrlərdə tez-tez müraciət etdiyi romans, letrilya, sonet janrlarına 1616-cı ildən sonra da rast gəlirik. Müasir ispan filoloqu Damaso Alonso doğru qeyd edir ki, Qonqora özünün ən yaxşı əsərlərini yaradıcılığının ikinci, dumanlı dövründə yazmışdır. "Polifem və Qalateya haqqında dastan", "Piram və Fisba", "Tənhalıqlar" kimi əsərlərində onun şeir texnikası, sənətkarlığı əlçatmaz bir yüksəkliyə qalxır. Onun bu dövrdə yazılan şeirlərində sönük, süst bir misra belə tapmaq çətindir. Şair üslubu son dərəcə gərginləşdirir, metonimiya, istiarə və mübaliğələrdən sıx-sıx bəhrələnir. Şeir mətninə artıq işlək olmayan latın sözləri daxil edilir, ifadələrin quruluşu mürəkkəbləşdirilir. Ona görə də Qonqoranı birdən-birə, asanca başa düşmək çətindir, onu anlamaqdan ötrü müəyyən hazırlıq və diqqət tələb olunur. Orta əsr ispan poeziyasının ən mühüm xüsusiy- yətlərindən biri onun ərəb şeiri ilə sıx əlaqəsi olmasıdır. Bu əlaqə XVI-XVII əsrlərdə da davam etmişdir. Əndəlisdə isə ərəb poeziyasının forma və motivləri daha güclü olmuşdur. Qonqora keçmiş ispan-ərəb xilafətinin paytaxtı Kordovada doğulduğu üçün onun şeirlərində ərəb poeziyasından gələn cəhətlər daha güclü olmuşdur, o cümlədən, Andalusiyada yaşamış ərəb şairi İbn Səidin şeirləri ilə Qonqoranın şeirləri arasında bir sıra bədii vasitələrin, poetik üsulların yaxınlığı tədqiqatçıların diqqətini nahaq yerə cəlb etməmişdir. Lakin bu poeziyada yunan-latın mədəniyyəti ilə yaxınlaşan XVII əsr Qərbi Avropa ədəbiyyatı 313 Qonqora həm də yeni bir hadisə kimi meydana çıxır. O, ilk dəfə İspaniyada poetik dilin zərif incəliyi ilə fikrin dumanlığı prinsipini dəb halına gətirdi. Bu yolla Qonqora özünün irsinin yüksək mədəni təbəqələr üçün olduğunu, sadə, qara camaatdan ötrü yazılmadığını nəzərə çatdırırdı. O, belə güman edirdi ki, hamı üçün yox, seçmələr, mədənilər /ispanca, "los kultos"/ üçün yazmaq lazımdır. Kulteranizm termini belə yaranmışdır. Ancaq "mədənilər", seçmələr üçün yazmaq prinsi- pində qonqoristlər klassisistlərlə birləşdilər. Lakin klassisistlər xalqa nifrət etmir, əksinə onlar mədəniyyətsizlik, gerilik səviyyəsinə enmədən, onları maarifləndirmək və antik mədəniyyət zirvəsinə qaldırmaq meyli ilə hərəkət edirlər. Qonqoristlər isə incəsənətin aristokratlığı prinsipini təbliğ edir, xalqa ikrahla yanaşırlar. Onların mədəni hesab etdiyi adamlar qeyri-real, ancaq instinktiv yolla dərk edilənləri anlayanlardır. Qoy qara camaat öz vulqarlığı ilə torpaqda, kobud maddi aləmdə batıb qalsın. Şair ondan yüksəkdir, ona nifrət edir, ancaq çox seçmələr, incə təbiətli adamlar üçün yaradır. Qonqora öz şeirlərində həmişə ən ağılkəsməz söz birləşmələri düzəldir, bir-birini rədd edən anlayışları qarşılaşdırır, gözlənilməz müqayisələr aparır, nadir bən- zətmələr, istiarələr işlədir. Fransisko Kevedo Qonqoranın şeirlərində olan bu cəhətə işarə edərək yazır: "Kul- teranistlərin zərgərlik emalatxanasında çaylar üçün axan büllur və dəniz köpüyü üçün donmuş büllur, dənizin hamar səthi üçün yaqut xalça, çəmənliklər üçün zümrüd süfrələr hazırlanır. Qadın gözəlliyi orada cilalanmış gümüşdən boyunlar, saçlar üçün qızıl saplar, gözlər üçün inci ulduzlar, sifətlər üçün mərcan və ləl dodaqlar, pəncələr üçün fil sümüyündən əllər, fısıldamaq üçün ənbər nəfəslər, sinələr üçün brilyantlar, yanaqlar üçün çoxlu miqdarda sədəf Afaq Yusifli İshaqlı 314 hazırlanmışdır. Onların şeirlərində qadınlara əvvəlcədən kürk və çəkmə geyib ancaq xizəkdə yaxınlaşmaq olar: əl, alın, boyun, sinə hamısı buzdan və qardandır." Kevedo bir qədər mübaliğəyə yol versə də, onun iradları doğrudur. Bu iradlar Sabirin klassik Azərbaycan ədəbiyyatında geniş yayılan, qadın gözəlliyinin təsvirində sıx-sıx işlənən bənzətmələrə qarşı yazılmış şeirini xatırladır. Qonqora və onun davamçıları ispan ədəbiyyatında barokko ədəbi cərəyanının əsas nümayəndələridir. Məsələ təkcə formada, dildə, üslubda deyil, bəlkə onların həmin formadan istifadə edərək irəli sürdükləri baxış və görüşlərdədir. Onların əsərlərində barokko üslubuna məxsus bir bədbinlik, faciəvilik, nizamsızlıq, sistemsizlik var. Qonqoranın işlətdiyi bəzi müqayisələrə diqqət yetirək: "ən şirin zəhər", "oxşamalar və iniltilər", "bəxtiyar iztirab". Ümidsizlik, bədbinlik, dünyanın puçluğu, mənasızlığı haqqında danışmaq, uğursuzluğu, ölümü, iztirabları qələmə alman qonqoristlər üçün təbii bir haldır. Qonqoranın bir şeirindən götürdüyümüz aşağıdakı parça bu cəhəti doğru əks etdirir. Xeyir – bir günlük çiçək, Açılar tezdən səhər. Günorta artıq solar, Qalmaz ondan bir əsər. Kədər – müəzzəm palıd, Ucalar asimana. Saqqalı yamyaşıldır, Zaman toxunmaz ona. Həyat saçan bir ceyran, Köksündən vurur əcəl. Uğur – ilbiz. Sürünür. Çatmaz ölümdən əvvəl. Yüklə 2,83 Kb. Dostları ilə paylaş:
|