Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası

XVII əsr Qərbi Avropa ədəbiyyatı 
 
 
299 
dərsi  öyrədir.  Yazıçının  fikrincə,  "Kim  ki,  hökmdarlıq  edir, 
dövlətin  qanunlarına  hamıdan  daha  artıq  tabe  olmalıdır, 
qanunların  xaricində  onun  şəxsiyyətinin  heç  bir  qiyməti 
yoxdur... Kral təbəələr üçün yaradılmışdır, təbəələr kral üçün 
yox." Bu sonuncu fikir XIV Lüdovikin məşhur "Dövlət mən 
özüməm" fikrinin büsbütün əksi idi. 
"Telemaxın  macəraları"  romanında  Fenelon  özünün 
ağıllı  hökmdar  haqqındakı  düşüncələrini  daha  artıq  bir 
ardıcıllıqla  irəli  sürür.  Romanda  Odisseyin  oğlu  Telemaxın 
atasını  axtarmaq  məqsədilə  səfərə  çıxması  və  başına  gələn 
əhvalatlar  qələmə  alınmışdır.  Səfərləri  zamanı  Telemax 
müxtəlif  şəkillərdə  idarə  olunan  ölkələrə  düşür.  Müəllimi 
Mentor onu ayrı-ayrı ölkələrin idarə üsulları və formaları ilə, 
nəcib  və  xoşagəlməz  hökmdarlarla  tanış  edir.  Mentorun 
fikrincə,  bu  söhbətlər,  səyahətlər  İtakinin  gələcək  hökmdarı 
üçün faydalı ola bilər. Mentorun dili ilə Fenelon sanki üzünü 
dövrünün kralına, onun varisinə tutaraq deyir: "Ağıllı hökm-
dar tərəfindən idarə olunan xalq xoşbəxtdir. O, bolluq içində 
yaşayır,  o,  xoşbəxtdir,  o,  səadəti  üçün  borclu  olduğu  adamı 
sevir.  Ey  Telemax,  əgər  allahlar  nə  vaxtsa  səni  atanın 
dövlətinə hakim etsə, məhz siz ölkəni bu cür idarə etməli və 
xalqın  xoşbəxtliyini  təmin  etməlisiniz.  Öz  xalqınızı  öz 
uşaqlarınız  kimi  sevin,  onların  sevgisindən  şad  olmağı 
bacarın... Təbəələrini özünə daha çox tabe etmək üçün onları 
qorxutmaq və istismar etmək haqqında düşünən krallar bəşər 
nəslinin  əsl  bəlasıdır.  Onlar  istədikləri  kimi  qorxuncdurlar, 
ancaq  eyni  zamanda  rəzil  və  mənfurdurlar.  Təbəələri  onlar-
dan  qorxduqlarından  daha  çox  onlar  öz  təbəələrindən 
qorxurlar." 
Fenelon  əmin-amanlığın,  maarifin,  dini  dözümün 
alovlu  tərəfdarı,  israfçı  şənliklərin,  işğalçı  müharibələrin, 
həddən  artıq  vergilərin  düşmənidir.  O,  xalqın  rifahının 
yaxşılaşmasını,  əkinçiliyin  və  ticarətin  çiçəklənməsini  tələb 

---

Afaq Yusifli İshaqlı 
 
 
300 
edir.  Romanda  XIV  Lüdovik  mütləqiyyətinin  güclü  tənqidi 
özünü göstərir. 
Müəllif  "Telemax"  əsərini  çap  etmək  fikrində  olma-
mışdır.  Təsadüfən,  onun  üzünü  köçürənlərdən  biri  onu  nəşr 
edir.  Əsər  böyük  müvəffəqiyyət  qazanır,  təkcə  1699-cu  ildə 
iyirmi  dəfə  nəşr  olunur.  Onsuz  da  Fenelondan  narazı  olan, 
nəvəsinin  tərbiyəsi  işindən  onu  kənarlaşdıran  kral  XIV 
Lüdovik  əsəri  oxuyarkən  bərk  qəzəblənir.  Romanda  real 
şəxslərə,  hadisələrə,  hətta  kralın  özünə  üstüörtülü  eyhamlar 
aydın  nəzərə  çarpırdı.  Fenelon  Parisdən  sürgün  edilir.  O, 
ömrünün  qalan  illərini  Kambr  yeparxiyasında  yepiskop 
rütbəsində keçirir. 
Klassisist  estetikanın  süqutunun  başlandığını  qədim 
və yeni müəlliflərlə bağlı mübahisələr bir daha təsdiq edirdi. 
Klassisizmin  bir  çox  qabaqcıl  nümayəndələri  artıq  çoxdan 
antik  yazıçıların  müasir  müəlliflərdən  üstün  olması  fikrinə 
şübhə ilə yanaşırdılar. 
Qədimlərə  qarşı  mübarizədə  Pyer,  Klod  və  Şarl 
Perro  qardaşları  xüsusilə  fərqlənirdilər.  Pyer  Perro  Tas-
soninin  "Oğurlanmış  vedrə"  əsərinə  yazdığı  önsözdə 
müəyyən  eyhamlarla  Bualonun  klassisist  prinsiplərinə 
gülürdüsə,  Klod  Bualonu  paxıl  bir  adam  kimi  tənqid  edir-
disə,  Şarl  Perro  "Böyük  Lüdovikin  əsri"  poemasında  yeni 
dövrün  ədəbiyyatının  antik  ədəbiyyatdan  qat-qat  üstün 
olduğunu  göstərmişdir.  Şarl  Perronun  fikrincə,  bəşəriyyətin 
irəliyə  doğru  inkişafında  ən  yüksək  mədəniyyət  o 
mədəniyyət  sayılmalıdır  ki,  özündən  əvvəlki  dövrün 
təcrübəsini mənimsəyir, ümumiləşdirir, özünün  yeni kəşfləri 
və tapıntıları ilə onu zənginləşdirir, tamamlayır. 
Şarl  Perro,  hər  şeydən  əvvəl,  antik  ədəbiyyatı  təqlid 
və  iqtibas  qaynağı  kimi  rədd  edirdi.  Yunan  və  Roma 
ədəbiyyatı gənc yazıçıların yaradıcılığını qidalandıran mənbə 
olmaqdan  uzaqlaşdı.  Şarl  Perro  özü  xalq  yaradıcılığına 

---

XVII əsr Qərbi Avropa ədəbiyyatı 
 
 
301 
müraciət  edərək  şeirlə  və  nəsrlə  rəngarəng  nağıllar  yazdı. 
1696-cı  ildə  "Nəzakətli  Merkuri"  jurnalında  onun  "Yatmış 
gözəl" nağılı  dərc olundu. Bir il sonra isə onun  "Anam  ana 
qazın  nağılları,  yaxud  əxlaqi  öyüdlərlə  birlikdə  keçmiş 
çağların  sərgüzəşt  və  nağılları"  kitabı  çap  olundu.  Buraya 
"Yatmış  gözəl",  "Qırmızı  papaq",  "Çəkməli  pişik",  "Kəkilli 
Rike",  "Göy  saqqal"  və  başqa  nağıllar  daxil  idi.  Perroya 
qədər  folklorun  yüksək  ədəbiyyata  daxil  olması  təsadüfi 
səciyyə  daşıyırdı.  Perro  isə  burada  daha  ciddi,  prinsipial 
məqsədlər  izləyərək  onu  klassisist  ədəbiyyata,  onun  mövzu 
və sənətkarlıq meyllərinə qarşı qoymuşdur. Müəllif bu cəhəti 
qabardaraq önsözdə yazırdı: "Mən qəti şəkildə bildirirəm ki, 
mənim  nağıllarım  danışılmaq  üçün  bir  çox  antik  əsərlərdən 
... daha layiqlidir." 
Perronun  nağıllarının  ən  mühüm  cəhəti  onların 
yüksək əxlaqi keyfiyyətləri təsdiq və tərənnüm etməsindədir. 
Müəllif  nağıllarının  süjetini  də  həmişə  bu  və  ya  başqa  bir 
əxlaqi  ideyanın  təsdiqinə  uyğun  şəkildə  qurur.  Namus, 
dözüm,  ağıl,  düşüncə,  fərasət,  əməksevərlik  bu  nağıllarda 
yüksək  qiymətləndirilən  əsas  sifətlərdir.  Perronun  irsində 
müşahidə  olunan  xalq  yaradıcılığına  doğru  güclü  meyl  onu 
maarifçilik görüşlərinə yaxınlaşdırır. 
Perro  bəzi nağıllarında  şifahi  ənənələrdən  faydalanır, 
xalq  nağıllarına  məxsus  cizgiləri  olduğu  kimi  saxlayır. 
"Qırmızı  papaq",  "Çəkməli  pişik"  nağılları  bu  qəbildəndir. 
"Yatmış  gözəl",  "Zoluşka",  "Cırtdan"  nağıllarında  isə 
kübarlıq  əlamətləri,  zəriflik,  incəlik  və  dəbi  cilalama 
müşahidə  olunur.  Mənzum  nağıllarında  Perro  folklor 
ənənələrindən  daha  artıq  uzaqlaşır.  "Uzunqulaq  dərisi"  və 
başqa  nağıllar  buna  misal  ola  bilər.  Perronun  nağıllarının 
forma  rəngarəngliyinə  baxmayaraq  onlar  Avropa xalqlarının 
ədəbiyyatının  inkişafında  mühüm  rol  oynadı.  Qrimm 
qardaşlarının 
toplayıcılıq 
fəaliyyəti 
və 
Andersenin 

---