Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası
Yüklə 2,83 Kb. Pdf görüntüsü
|
Afaq Yusifli İshaqlı 306 keçirirdi. Məsələn, təkcə Sevilyada istehsal on dəfə azalmışdı. Kral hakimiyyətinin və kilsənin himayəçiliyi ilə zadəganlığın həyata keçirdiyi sosial və milli zülm bir sıra xalq üsyanlarına gətirib çıxardı. Bu üsyanlardan ən böyüyü morisklərin üsyanı idi. İspan inkvizisiyasının çirkin siyasətinə, eybəcər təqiblərinə qarşı xalq etirazının ifadəsi olan bu üsyan Kalderonun "Ölümdən sonra sevgi" dramında əks etdirilmişdir. Katolik kilsəsi İspaniyada xalq kütlələrinin mənəvi cəhətdən əsarətdə saxlanılması işində irtica qüvvələrinin əsas silahı idi. O, özünün məhkəmələri, təqibləri ilə xalqın etiraz səsini amansızcasına əzirdi. Yezuitlər vətəni olan İspaniyada inkvizisiya qəddar bir vəhşiliklə hökm sürürdü. XVI, XVII, XVIII əsrlər müddətində inkvizisiya tonqallarında 30 min adam yandırılmış, 300 minə qədər adam isə həbsxanalarda məhv edilmişdir. Məhkəməsiz, həbsxanasız, tonqalsız mənə- vi cəhətdən şikəst edilən adamların isə sayı-hesabı yox idi. İspan katolik kilsəsi Roma papalığının dini siyasətini sədaqətlə həyata keçirən əsas qüvvə idi. XVII əsrdə İspaniyada hə beşinci-altıncı ispan keşiş, yaxud rahib paltarı geyirdi. Cəmi altı milyon əhalisi olan bu ölkədə bir milyon iki yüz min nəfər keşiş, rahib və rahibə var idi. İspaniyada katolik kilsəsinin fəaliyyətinin belə geniş şəkil almasının, xalq şüuruna hakim kəsilməsinin öz tarixi səbəbləri var idi. Məsələ burasındadır ki, ərəblərə qarşı mübarizə dövründə mühüm rol oynayan, böyük nüfuz qazanan ispan katolik kilsəsi sonralar da öz mövqeyini saxlamaq üçün dəridən-qabıqdan çıxmış, bu yolda heç bir cinayətdən, qəddarlıqdan çəkinməmişdir. Ölkənin daxili vəziyyəti də bunun üçün əlverişli şərait yaratmışdır. Təsərrüfatın dağılması, siyasi pərakəndəlik, anarxiya və özbaşınalıq, kral hakimiyyətinin və zadəganlığının xalq XVII əsr Qərbi Avropa ədəbiyyatı 307 üsyanlarından qorxması feodal-katolik irticasının geniş əl- qol açmasının əsas baisi idi. Bütün bunlara baxmayaraq humanist fikir İspaniyada da öz bəhrələrini vermiş, Servantes, Lope de Veqa kimi böyük sənətkarlar yetirmişdir. Lakin bundan sonra meydana çıxan şair və yazıçıların irsində yeni meyllər özünü göstərməyə başlayır. Humanist fikir əvvəlki vüsətini itirir, lakin tamam yox olmur, tamam geri çəkilmir. İspan filosofu Fransisko Sançes orta əsrlər sxolas- tikasına qarşı cəsarətlə mübarizə aparsa da, faktları öyrənməyə çağırsa da, ümidsiz bir halda əllərini yanına salıb dünyanın dərkolunmazlığı qənaətinə gəlir. Təsadüfi deyildir ki, onun əsəri "Dərk etmənin olmaması haqqında" adlanır. Görkəmli nasir olan B.Qarsian insanın gücünə inamsızlıqla yanaşır, yer üzündə bir dəyişiklik yaratmağın mümkünlüyünə inanmadığını bildirir. XVII əsrin ispan fəlsəfi fikrindəki mistika və bədbinlik Kalderonun yaradıcılığında daha qabarıq şəkildə əks edilmişdir. XVII əsrdə, xüsusən əsrin birinci yarısında ispan ədəbiyyatı öz zənginliyi, rəngarəngliyi ilə seçilir. Lakin gecikmiş ispan humanizmi, ispan renessans ideyaları mürtəce katolik ideologiyası ilə qarşılaşır. Buna görə də burada Renessans ədəbiyyatı və incəsənəti bir çox hallarda barokko cizgiləri alır, Qonqora, Qrasian, Qevara, xüsusən Kalderon kimi şair və yazıçıların yaradıcılığını xatırlamaq kifayətdir. Başqa Qərbi Avropa ölkələri ədəbiyyatında olduğu kimi, burada da ədəbi hərəkat üç əsas ədəbi cərəyan ətrafında qruplaşır: Renessans realizmi, klassisizm və barokko. Klassisizm İspaniyada geniş yayıla bilməmişdir. İspan xalqının milli estetik ənənələrini hesaba almayan, antik incəsənətinin səhv başa düşülən estetik prinsiplərini qanuniləşdirmək iddiasında olan klassisizm universitet Afaq Yusifli İshaqlı 308 dairələrindən, elmi mülahizələrdən kənara çıxmamışdır. Lope de Veqanın qüdrətli istedadı onun məhdud qanunlarının çərçivəsinə sığmamış, ispan dramaturqlarının sonrakı nəsli də onun yolu ilə getmişdir. Bununla yanaşı İspaniyanın klassisist filoloq alimləri inadla klassisizmin müdafiəsinə qalxmış, klassisizmi orta əsrlərin barbarlığını əvəz etməyə gələn mədəniyyətin təcəssümü kimi başa düşmüşlər. Xalq teatrını, Lope de Veqanın dramaturgiyasını kobud, barbar sayan belə klassisist filoloqlardan biri də Alkala universi- tetinin professoru Tores Ramira idi. Lakin klassisizmin tərəfdarları Lope de Veqanın xalq tərəfindən qəbul edilən, sevilən dramaturgiyasına qarşı qoymaq üçün ağıllı bir dəlil, sübut, fakt tapa bilmədilər. Dramaturqun Tirso de Molina, Rikardo de Quriya, Alfonso Sançes kimi davamçıları və pərəstişkarları onun dramaturji prinsiplərini müdafiəyə qalxdılar. Bu müəlliflər sübut edirdilər ki, Lope de Veqanın dramaturji əsərləri antik nümunələrindən qat-qat yüksəkdə dayanan, İspaniyanın iftixarı olan milli dram sənətinin inciləridir. Lope de Veqanın yaratdığı xəlqi dram janrını klas- sisist teatra qarşı qoyarkən ispan yazıçı və alimləri bu formaya spesifik ispan dramı kimi baxır və bunu İspaniyanın ümumbəşər mədəniyyətinə hədiyyəsi kimi qiymət- ləndirirdilər. Tirso de Molina antik estetikanın qanun halına salınmasını pisləyir, incəsənəti kamilliyə doğru aparmanın zərurətindən söhbət açır. Onun fikrincə, bu vəzifəni layiqincə yerinə yetirmək üçün antik dövrdə olan artıq, yaramayan hər nə varsa rədd etmək lazımdır. Halbuki İtaliyada, Fransada, Almaniyada klassisizmə qarşı belə cəsarətli fikirlər söylənil- məmişdir. Lope de Veqanın yaradıcılığında antik teatra nis- bətən dramatik sənətin daha yüksək inkişaf mərhələsini görən Tirso de Molina yazırdı: "O, komediyanı indi ona xas olan bir kamillik və zəriflik səviyyəsinə çatdırdı, bu kifayətdir ki, onun özü özlüyündə bir məktəbi olsun və onun Yüklə 2,83 Kb. Dostları ilə paylaş:
|