Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası
Yüklə 2,83 Kb. Pdf görüntüsü
|
Afaq Yusifli İshaqlı 336 dəfələrlə etdiyi kimi yezuit ordeninin icazəsi olmadan "Tənqidçi" romanını nəşr etdirir. Buna görə onu Salamankada təhqiredici istintaqa cəlb edir, məhkəmənin qərarı ilə Qraus şəhərciyinə sürgün edirlər. Burada ona yazmağa icazə vermir, pəhriz saxlamağa məcbur edib acından öldürürlər. Yezuit ordeni mütəfəkkir yazıçıya belə divan tutur. Salamanka məhkəməsindən bir il keçmiş o, Qrausda 1658-ci ildə vəfat edir. Qrasianın ədəbi irsi "Qəhrəman", "Siyasətçi", "Hazır- cavablıq sənəti", "Xoşrəftar", "Gündəlik kahin, yaxud ehtiyatlı olmaq sənəti" əsərləri və üçhissəli "Tənqidçi" romanından ibarətdir. Filosof yazıçının əsərlərində insan həyatının müxtəlif cəhətləri və problemləri əks etdirilir. "Gündəlik kahin" əsəri XVII-XVIII əsrlərdə Avropa ölkələrində ən çox yayılan əsərlərdən biri olmuşdur. Nəsihətamiz aforizmlər şəklində yazılan bu əsərə tutqun bir kədər və bədbinlik hakimdir. "İndiki dövrdə müdrik olmaq üçün o qədər bilmək lazımdır ki, qədim dövrdə bu bilik yeddi adama bəs edərdi." "Bizim günlərdə bircə adamla danışmaq üçün əvvəllər bütöv bir xalqla danışmaq üçün lazım olandan daha çox bacarıq işlətmək lazım gəlir." Hər cür azadfikirlilik və əqli sərbəstlik təzahürlərinin təqib olunduğu bu dövrdə Qrasian da fikirlərini üstüörtülü, eyhamlı şəkildə deməyə məcbur olmuşdur. Ədib öz oxucularına məsləhət görür ki, həddindən artıq aydın danışmasınlar, səmimi olmasınlar. "Susmaq ehtiyatlı olmağın ən müqəddəs sığınacağıdır", çünki açıq deyən hər bir kəs təqib olunur, izlənir. "Öz niyyətlərini açma, çünki düşündüyünü həyata keçirməyə mane olacaqlar, həyata keçməyən planlara görə isə sən bədbəxt olacaqsan." "Dünyada hökm sürən dəyişkənliyə qarşı laqeydlik əsl müdriklik əlamətidir." "Nə qədər adama sirrini açsan, o qədər adamdan asılı olacaqsan." "Bir sirri olmayan ürək açıl- XVII əsr Qərbi Avropa ədəbiyyatı 337 mış məktub kimidir." "Kim xoşbəxtlik evinə zövq-səfa qapısından girsə, oradan kədər-qüssə qapısından çıxacaqdır və əskinə." Bu aforizmlərdə kədərli bir həyat təcrübəsi ümumiləşdirilmişdir. Məcazilik, rəmzilik barokko ədibləri tərəfindən sistem halına salınır. Lakin bu cəhət XVII əsrin Avropa ölkələrində hökm sürən dəhşətli tarixi gerçəklik şəraitindən irəli gəlir. Qrasian həyatı boyu İspaniyanın, demək olar ki, hər yerini gəzmiş, bütün siniflərin, təbəqələrin nümayəndələri ilə tanış olmuşdur. Bir ruhani kimi, adamların tövbələrini dinləyən bir keşiş kimi o, insanların əməllərini hərəkətə gətirən səbəbləri öyrənmiş, zəngin həyat təcrübəsi qazanmışdır. İspan cəmiyyətinin hakim təbəqələrində hökm sürən soyuq haqq-hesab, vəzifəpərəstlik, ümumi mənafeyə qarşı laqeydlik prinsipləri Qrasianın aforizmlərində müxtəlif formalarda əks olunmuşdur. Uzun müddət böyük diplomatlar, hərbi sərkərdələr, aristokratlar mühitində dolaşan ədib xalqın hansı üsullarla itaətdə saxlanıldığını görmüş və öyrənmişdir. "İdarə etmək və tabe olmağa məcbur etmək də sənətdir, adamdan qətiyyətdən çox çeviklik istəyir, insanların varlığına hakim kəsilən alçaq ehtirasları öyrənmək, öz xeyrinə istifadə etmək bacarığı tələb edir. İnsanların ehtirasları müxtəlif olsa da, bütün insanlar bütpərəstdirlər, kimi şöhrət, rütbə, kimi qazanc güdür. Hakim təbəqələrin çevikliyi ondadır ki, bu ehtiraslar və bütləri yaxşı-yaxşı öyrənir, adamların zəifliklərini bilib, onların iradəsini öz əlində saxlayır." "Gündəlik kahin" əsərində əksər halda bədbin əhval- ruhiyyədə olan çoxlu incə psixoloji müşahidələr əks olunmuşdur, xüsusən, hakim təbəqələrdə hökm sürən ikiüzlülük, riyakarlıq tənqid edilmişdir. Qrasianın "Tənqidçi" romanı da Avropa oxucuları arasında böyük müvəffəqiyyət qazanmışdır. Orijinalda "El Afaq Yusifli İshaqlı 338 kritikon" adlanan bu əsər forması etibarilə Volterin "Sadəlövh", D.Defonun "Robinzon Kruzo", C.Sviftin "Qulliverin səyahəti" əsərlərinin ən layiqli sələfi olmuşdur. Müəllifin yezuitlər tərəfindən təqib edilməsinin səbəbi, baisi də məhz "Tənqidçi" romanıdır. Əsərin əsas qəhrəmanları olan Kritil və Andrenio ata və oğuldur. Gəmi qəzası nəticəsində Andrenio insan yaşamayan bir adaya düşür. Uşağı vəhşi dağ keçisi öz südü ilə böyüdür və ölümdən xilas edir. Əlvan cənub təbiətinin qoynunda böyüyən Andrenio müasir insan cəmiyyətinin kinli, fırıldaqçı təbiətindən xəbər- sizdir. Mədəniyyətdən kənarda böyümüş Andrenionun gözü qarşısında XVII əsrin ortalarının İspaniyasının canlı mənzərələri gəlib keçir. O, gördüyü hadisələrə bir vəhşi və təbii insan gözü ilə baxır. Müəllif alleqoriyadan istifadə edərək ispan cəmiyyətinin vəhşi təbiətini açıb göstərir. Madridin küçələrində pələnglər, şirlər, meymunlar və başqa vəhşi heyvanlar gəzişir. Təbiətin bütün nemətləri varlılara qismət olur, yoxsullar haqqında heç kəs düşünmür. Müdriklərə nifrət edirlər, axmaq və nadanlar isə böyük hörmət sahibidir. Küçələrin labirintlərində paxıllıq, kin- küdurət, yaltaqlıq gizlənmiş, hər yerdə şər simvolu olan şeytanlar ağalıq edirlər. Mənşəyi etibarilə antik yunan ədəbiyyatına gedib çıxan roman-səyahət formasından istifadə edən yazıçı onu müasir həyatdan götürülən, tez-tez dəyişən rəngarəng səhnələrlə zənginləşdirilmişdir. Onun alleqoriyaları çox vaxt ciddi sosial məna məzmun daşıyan rəmzlərə çevrilir. Onun bədii üslub və düşüncəsinin bu keyfiyyətləri maarifçilik dövrünün bir çox yazıçılarına faydalı təsir göstərmişdir. Ədibin "Hazırcavablıq, yaxud iti ağıl sənəti" traktatı onun estetik görüşlərini əks etdirir. Qrasian belə hesab edir ki, antik ritorika heç də incəsənətin bütün hadisələrini, dünyanın estetik dərkinin bütün xüsusiyyətlərini əhatə etmək Yüklə 2,83 Kb. Dostları ilə paylaş:
|