Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası
Yüklə 2,83 Kb. Pdf görüntüsü
|
XVII əsr Qərbi Avropa ədəbiyyatı 333 eyhamlar, intellektual tapmacalar yolu ilə ifadə olunur. Kevedo nəsr əsərlərində konseptizmlərdən sıx-sıx istifadə edir. Məsələn, yazıçı ac adamın dişsiz ağzını təsvir etmək istərkən yazır: "dişləri işsizliyə və boş-boş veyllənməyə görə sürgün edilmişdir", heç bir ləzzəti, dadı olmayan pəhriz bulyonu Nərgizin öz əksini gördüyü saf çeşmə suyuna oxşadılmışdır. "Bütün adamlar cidaya oxşayırdılar, həm də elə bil ki, onların üzlərinə aşındırıcı sirkə turşusu sürtmüşdür." "Bədənin aşağı hissəsi iki uzun və yastı ayağı olan çəngələ, yaxud kompasa oxşayırdı." "Onun saqqalı qonşu ağızın qorxusundan rəngini itirmişdi, çünki adama elə gəlirdi ki, o, aclıqdan əzab çəkdiyi üçün onu yeməklə hədələyir." Bütün bu bənzətmələr konseptizm ruhunda yaradılmışdır. Kevedonun nəsri əqli səciyyə daşıdığından oxucunun hiss və duyğuları deyil, ağlına xitabən yazıldığından onda lirik, hissi, emosional cizgilər zəifdir. Buna görə də onun gözlənilməz bənzətmələri və söz oyunları, ən uzaq hadisələri yaxınlaşdırmaq, bənzətmək cəhdləri tamamilə yerinə düşür. O, laqeyd bir təsvirçi, qayğısız-qayğısız nöqsanlara gülən, öz baxışlarını zorla qəbul etdirməyə çalışmayan bir yazıçı kimi hərəkət edir. Onun satirik hücumlarında güclü bir kədər və ümidsizlik duyulur. "Hər şey və bir çox başqa şeylər haqqında kitab" əsərində müəllif həmin kədər ümidsizliyi dərin intellektual söz oyunları vasitəsilə ifadə edir. "Sevilmək üçün nə etmək lazımdır?" sualına Kevedo belə bədbin bir cavab qaytarır: "Borc ver və geri istəmə, bağışla, qonaq et, qulluq göstər, sus, səni aldatmağa imkan ver, döz, iztirab çək." "İnsanlara sənin arzunu yerinə yetirmək üçün nə lazımdır?" sualına isə yazıçı belə cavab verir: "Onlardan xahiş et ki, hər nəyin varsa, əlindən alsınlar, onlar həvəslə bu işi edəcəklər." "Heç vaxt başı ağarmamaq və qocalmamaq üçün uşaqkən, yaxud anadan olan kimi öl." Kevedonun əsər- Afaq Yusifli İshaqlı 334 lərindəki bu tipli qeydləri nəzərə alaraq onu mizantrop yazıçı adlandırırlar. Onun insan eybəcərliklərinə kəskin tənqidi müna- sibətini yazıçının insanlara nifrətlə yanaşmasının təzahürü kimi qiymətləndirirlər. Lakin diqqətlə yanaşılsa, onun mizantropluğunun kədərli, ümidsiz bir humanizmin nəticəsi, ifadəsi olduğu aydınlaşır. Kevedonun yaradıcılığı sonrakı dövr Avropa ya- zıçılarının yaradıcılığına müəyyən təsir göstərmişdir. Lesaj özünün "Jil Blaz"ını yazarkən, heç şübhəsiz ki, onun "Seqoviyalı Don Pablo"sundan təsirlənmişdir. QEVARA /1579-1644/. XVII əsr ispan nəsrində konseptizmə meyl edən yazıçılardan biri də Luis Veles de Qevaradır. Qevara daha çox 1642-ci ildə çap olunmuş "Axsaq şeytan" romanı ilə məşhurdur. Romanın qəhrəmanı tələbə Kleofasdır. O, bir dəfə təqibdən yaxasını qurtarmaq üçün qaçdığı vaxt bir evin damında münəccimin kolbada əsir etdiyi şeytan Asmodeyi azad edir. Bu xırdalıqlar iblisi, cəhənnəm birəsi, dedi-qodular, kələkbaz fırıldaqçılarla məşğul olan şeytan Kleofasa minnətdarlıq əlaməti olaraq Madridin sirlərini açıb ona göstərir. Asmodeyin köməyi ilə Kleofas divarlar arxasında baş verən gizli hadisələrin, dəhşətli insan həyatı mənzərələrinin şahidi olur. Belə bir üsuldan istifadə edən yazıçı müasir cəmiyyətin satirik surətlər qalereyasını yaradır. XVIII əsrin başlanğıcında bu süjet İspaniyadan Fransaya keçir. Lesaj onu yenidən işləyir. Təsvir edilən hadisələr və yaradılan surətlər oxşar olsa da, Lesajın yazı üslubu Qevaradan fərqlənir. Lesaj hadisələri sadəlövh bir yumorla qələmə alırsa, Qevara bir konseptist kimi incə hazırcavablıq üsullarına müraciət edir, oxucunun diqqətini addımbaşı hadisələri şərh etməyin incə formasına yönəldir. "Qoy müqayisənin oynaqlığına görə XVII əsr Qərbi Avropa ədəbiyyatı 335 məni bağışlasınlar", "bizim metaforaya heyran olmağı tələb etmirik" kimi cümlələr tez-tez təhkiyəni kəsir. Oxucu bir tərəfdən hadisələrin gedişini, qəhrəmanların hərəkətlərini izləyirsə, digər tərəfdən diqqətini təhkiyəçilikdən ayıra bil- mir. Yazıçı gah birbaşa müraciətləri, xitabları ilə, gözlə- nilməz incə metaforaları ilə oxucunu heyran edir, əfsunlayır. Yazıçının fikrincə, ölüm əhdnaməsini ancaq sadəcə olaraq ölüm yox, "ölüm vikarisi" axirət hakimi poza bilər. Burada saxta küçə gözəlçəsi "saxta pul", kabalyero "plaşlı və qılınclı gəmi", hakimlər isə "ədalət pişikləri" adlandırılır. Belə bir yazı üslubunun da özünəməxsus gözəlliyi, üstünlüyü vardır. BALTASAR QRASİAN /1601-1658/. İspaniyada barokkonun ən böyük nasirlərindən və nəzəriyyəçilərindən biri Baltasar Qrasian olmuşdur. O, Belmontda həkim ailəsində doğulmuşdur. Uşaqlığı yoxsulluq içində keçmişdir. Qohumlarının köməyilə yezuit kollecində oxumuş, fəlsəfə və qrammatikanı öyrənmiş, Saraqossa universitetində isə ilahiyyat elmləri ilə tanış olmuşdur. 1627-ci ildə Kallatude şəhər kollecinə qayıdıb orada qrammatika və ritorika üzrə müəllim işləyir. 1636-cı ildə Ueska şəhərinə dəyişilən Qrasian burada ədəbiyyat və incəsənət həvəskarları mühitinə düşür, yazıçı kimi formalaşır. Zadəgan don Vinsensio Xuan da Lastanossanın ədəbi məclisləri, zəngin kitabxanası onun dünyəvi meyllərini gücləndirir. Yezuit ordeninin rəhbərliyi onun dünyəvi meyllərini, ədəbi fəaliyyətini xoşlamırlar. "Qəhrəman" əsərinin 1637-ci ildə ordendən icazəsiz çap olunması isə ən ağır bir günah kimi qarşılanır. Onun hersoq de Noçeranın yanında işləməsi, Terraqona və Leridada müharibənin dəhşətləri ilə üz-üzə gəlməsi həyat təcrübəsini zənginləşdirir. 1651-ci ildə Qrasian Saraqossa universitetində müqəddəs yazılar kafedrasının rəisi təyin olunur. Qrasian Yüklə 2,83 Kb. Dostları ilə paylaş:
|