Dərs vəsaiti Bakı Biznes Universitetinin 20 illik yubileyinə bir töhfədir
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
130 danlıq və alətlərdən daha yaxşı istifadə edilməsinə maraq oyadır, iş vaxtının itkisini, işsiz dayanmaları və istehsala rəhbərlik işində təşkilat-texniki nöqsanları aradan qaldır- maq üçün fəhlələri səfərbərliyə alır. Müstəqim işəmuzd əmək haqqı sistemində işçinin əmək haqqı hazırlanmış məhsulun miqdarına və məhsul vahidinin istehsalı üçün müəyyən edilmiş əmək haqqına (iş qiymətinə) əsasən təyin edilir. İş qiyməti – iş dərəcəsi- nin saatlıq tarif maaşının müəyyən bir işin görülməsi üçün vaxt norması üzrə lazım olan normalaşdırılmış saatların sayına vurulması yolu ilə müəyyən edilir. Əgər tarif siste- mi növbə üçün müəyyən edilmişsə, onda iş qiyməti mü- vafiq dərəcənin günlük tarif maaşının günlük istehsal normasına bölünməsi yolu ilə müəyyən edilir. İşəmuzd iş qiymətinin hesablanmasını belə bir nis- bətlə ifadə etmək olar: Hesablama üçün əsas olaraq həmin işin görülməsi üçün saat hesabı ilə normalaşdırılmış vaxt götürülərsə, onda nisbət belə bir forma alar: • İş qiymətinin əvvəlcədən müəyyən edilməsi və fəhlə işə başlamazdan, ona tapşırıq (naryad) verilərkən fəhləyə bildirilməsi xüsusilə vacibdir. Kütləvi surətdə təkrar olunan Məmulatın iş qiyməti İş dərəcəsinin saatlıq tarif maaşı Məhsul vahidi üçün saat hesabı ilə normallaşdırılmış vaxt Məmulatın iş qiyməti Müəyyən bir dərəcənin növbəlik tarif maaşı Ədəd hesabı ilə növbəlik istehsal norması 131 işlərə, naryad verilmədiyindən, bu barədə bütün fəhlələrin məlumat alması üçün, iş qiymətləri adətən sexdə asılır. İşəmuzd əmək haqqının qeyri-müstəqim sistemində fəhlənin aldığı əmək haqqı onun xidmət etdiyi əsas fəhlə- lərin əmək haqqından və ya istehsal etdikləri məhsulun miqdarından asılıdır. Bu sistem çox hallarda əsas fəhlələrə xidmət edən köməkçi fəhlələrin əmək haqqının ödənil- məsində tətbiq olunur. Bu sistemin iki variantını fərqləndi- rirlər: birinci variantda hər hansı iş yerinə xidmət edən fəhlənin əmək haqqı, əsas işəmuzdçu fəhlənin hasilatından asılı olaraq müəyyən edilir. Ona görə də köməkçi fəhlə ayrı-ayrı iş yerləri və ya istehsal sahələrinə fasiləsiz və keyfiyyətli xidmət etməyə maddi cəhətdən maraqlı olur. Əgər əsas fəhlə bir işi icra edərsə, onda köməkçi fəhlə də həmin işə görə əmək haqqı alır. Belə olan halda köməkçi fəhlənin əmək haqqının kəmiyyətini müəyyən etmək üçün həmin fəhlənin gündəlik tarif maşını (T m ) norma-saat və yaxud digər natural ifadələrlə ifadə olunan xidmət norması (t xid ) ilə həmin xidmət obyekti üçün plan üzrə müəyyən edilmiş tapşırıq (N pl ) hasilinə bölmək lazımdır, yəni: Ə h.d = T m : (t xid • N pl ). Bu sistemin tətbiq edilməsi üçün zəruri müqəddəm şərtlər: əməyin normallaşdırılmasının yüksək keyfiyyətdə olmasından, iş uçotunun yaxşı təşkil edilməsindən, məhsu- lun keyfiyyətinə görə qəbul edilməsindən və iş yerinin xammalla və ya pəstahı ilə normal surətdə təmin edilmə- sindən əsaslıdır. İşə görə mütərəqqi əmək haqqı sisteminin əhəmiyyəti böyükdür. İşəmuzd əmək haqqında fəhlənin əmək haqqı onun istehsal etdiyi məhsulun artmasına və əmək məhsul- 132 darlığının yüksəldilməsinə tam müvafiq olaraq artır. İşə görə mütərəqqi əmək haqqı sistemində fəhlənin əmək haq- qı onun əməyinin məhsuldarlığından daha sürətlə artır; bu ondan irəli gəlir ki, əsas işəmuzd qiymətinə edilən əlavə- lər get – gedə, mütərəqqi sürətdə artır. Bu sistemin elə bu xüsusiyyəti göstərir ki, həmin sistem əmək haqqının kütlə- vi və daimi forması ola bilməz, çünki bu əmək məhsuldar- lığının artımına nisbətən əmək haqqının daha sürətlə art- masına səbəb olardı. Lakin bəzi təşkilati və iqtisadi şərtlə- rə riayət edildikdə işə görə mütərəqqi sistem bütövlükdə müəssisə üzrə əmək məhsuldarlığının artırılmasına və maya dəyərinin aşağı salınmasına səbəb ola bilər. Mütərəqqi işəmuzd sistemin tətbiq edilməsi sahələri və bu sistem üzrə əlavə mükafat vermək üçün çəkiləcək xərclərin miqdarı həmin şərtlərə əsasən müəyyənləşdirilir. Bu sistemin tətbiq edilməsi üçün zəruri, əsas şərtlər: əmə- yin normalaşdırılmasının yüksək keyfiyyətdə olmasından, iş uçotunun yaxşı təşkil edilməsindən, məhsulun keyfiyyə- tə görə qəbul edilməsindən və iş yerinin xammalla normal sürətdə təmin edilməsindən asılıdır. Daimi əmək haqqı sistemi olmaq etibarı ilə mütərəq- qi işəmuzd sistem sənayenin ayrı – ayrı sahələrində və bir sıra xüsusilə mühüm işlərdə tətbiq edilir. Başqa sahələrdə sistemin müvəqqəti əmək haqqı forması olmaq etibarı ilə müəyyən bir iş sahəsində tətbiq edilməsi daha düzgündür. İşəmuzd-mükafatlı əmək haqqı sistemində işəmuzdçu fəhlə müstəqim əmək haqqından əlavə işin konkret kəmiy- yət və keyfiyyət göstəriciləri üzrə tapşırığın (sifarişin) ye- rinə yetirilməsi və artıqlaması ilə ödənilməsi üçün müəy- yən məbləğ mükafat alır. Bu, işəmuzd-mükafatlı əmək haqqının əsas mahiyyətini təşkil edir. Fəhlələrin müka- Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|