Dərs vəsaiti Bakı Biznes Universitetinin 20 illik yubileyinə bir töhfədir
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
133 fatlandırılması ayrı-ayrılıqda kəmiyyət və keyfiyyət gös- təricisi və eyni zamanda hər iki göstəricilər üzrə birlikdə aparıla bilər. Keyfiyyət göstəricilərinə misal olaraq, bura- xılan məhsulun etibarlılığı və davamlılığı, brakın və qə- zaların azaldılması, maddi-enerji ehtiyatlarına qənaət və s. göstərmək olar. Kəmiyyət göstəricilərinə aiddir: məhsul buraxılışı üzrə tapşırığın yerinə yetirilməsi faizi, işin həya- ta keçirilməsi müddətinin ixtisar edilməsi və s. Mükafat vermək üçün başlanğıcın kifayət qədər yük- sək ilk normalar əsasında müəyyən edilməsi – əmək haqqı sisteminin tətbiqinin effektli olması, yəni əmək məhsul- darlığının daha da artırılması üçün ən mühüm şərtdir. İşəmuzd qiymətə edilən əlavələrin miqdarı müəyyən bir sahə üçün təsdiq edilmiş nümunəvi cədvəllərə (şkalala- ra) uyğun olaraq təyin edilir. İş qiymətinə edilən mütərəq- qi əlavələr kifayət qədər olmalıdır ki, əmək məhsuldarlığı- nın yüksəldilməsi üçün maraq oyada bilsin. İşəmuzd işlərdə mükafatlı sistem, qiymətli xammal və ya yarımfabrikatlara qənaət edilməsinə, məhsulun key- fiyyətinin yüksəldilməsinə və istehsalın başqa keyfiyyət göstəricilərinin yaxşılaşdırılmasına nail olunması xüsusilə vacib olan sahələrdə daha çox tətbiq edilir. Mükafat – istehsalın mexanikləşdirilməsi inkişaf et- dikcə daha da genişlənmək üçün böyük perspektivlərə ma- lik olan çox çevik və effektli əmək haqqı formasıdır. Yük- sək dərəcədə mexanikləşdirilmiş bir sıra sahələrdə işə- muzd əmək haqqı sistemi müvəffəqiyyətlə tətbiq edilir. İşəmuzd əmək haqqı sistemi üçün əsas ilk şərtlərin, yəni ciddi müəyyən edilmiş texnologiyanın, əsaslandırıl- mış iş normalarının olmadığı sahələrdə də mükafatlı iş normalarının olmadığı sahələrdə də mükafatlı vaxtamuzd 134 sistemin tətbiq edilməsi məqsədəuyğundur. Fəhlələrə veri- lən mükafatlar əməyin ödənilməsinin vahid fondu hesa- bına ödənilir. İşəmuzd – mükafatlı əmək haqqı sistemində fəhlənin aylıq əmək haqqının kəmiyyətini (Ə h.mük ) hesab- lamaq üçün aşağıdakı düsturdan istifadə edilir: Ə h.mük = Ə h.m +(Əh.m • K mük ) : 100 Burada, K mük – fəhləyə veriləcək mükafat, faizlə gö- türülür. İşçinin fəaliyyətinin fərdi nəticələri nə qədər dürüst nəzərə alınarsa mükafat bir o qədər səmərəli olar. Növbə- lər və xidmət edilən avadanlıq qrupları üzrə və ya müəy- yən iş yerləri üzrə iş nəticələri uçotunun yaxşı təşkil olun- ması, işçinin vəzifələrinin və xidmət edilən avadanlıq va- hidləri sayının dürüst müəyyən edilməsi – mükafatlandır- manın müvəffəqiyyətlə tətbiq edilməsi üçün mühüm şərt təşkil edir. Sistemli mükafatların verilməsi qaydası adətən, mü- kafatlandırma haqqındakı əsasnamədə göstərilir. Birdəfə- lik mükafatların maraq oyadıcı rolunu artırmaq üçün, hər dəfə, birdəfəlik mükafatın nə üçün, hansı fonddan, nə qə- dər və kimə verilməsi haqqında müəssisənin bütün kollek- tivinə xəbər vermək lazımdır. Müəssisələrdə əmək haqqının ödənilməsində akkord sistemi istifadə edilir. Müştərək işəmuzd sistemi akkord formasında da tətbiq edilir. Burada akkord formasına daxil olan işlər texnoloji prosesin xarakterinə görə ayrıla da bilər, lakin işin tez və keyfiyyətli görülməsi üçün briqada üzvlərində ümumi maraq oyadılması məqsədi ilə həmin işlər birləşdirilir. 135 Bu sistem də normaların dürüst hazırlanmasını və nar- yada daxil olan bütün əməliyyat və işlərin yerinə yetirilməsi üçün lazım olan vaxtın dəqiq hesablanmasını tələb edir. Akkord əmək sistemindən əsasən tikintidə və nəqliy- yatda istifadə olunur. Akkord əmək haqqı briqadanın icra edəcəyi iş üzrə bütövlükdə hesablanılır. Akkord iş qiymət- ləri müəyyən edilərkən kompleks akkord işlərinə daxil olan mövcud normalar və ayrı-ayrı iş vahidinin (həcminin) qiymətləri əsas götürülür. Əməyin akkord sistemi üzrə ödənilməsində akkord tapşırıqlarının keyfiyyətlə və vax- tından əvvəl yerinə yetirilməsi üçün mükafatlandırma qay- dası da müəyyən edilir. Mükafat, əmək haqqına akkord qaiməsi üzrə əlavə olunur və həmin müəssisədə mövcud olan mükafatlandırma qaydası əsasında verilir. Əmək haqqının ödənilməsi növləri içərisində vaxta- muzd əmək haqqı geniş yayılmışdır. Sənaye müəssisələrində işləyən fəhlələrin müəyyən hissəsi üçün vaxtamuzd əmək haqqı forması tətbiq edilir. Vaxtamuzd əmək haqqı sistemində fəhlələrə, işlən- miş iş vaxtından və öz tarif dərəcəsindən asılı olaraq əmək haqqı verilir. Vaxtamuzd əmək haqqı, başlıca olaraq fəhlə- nin fərdi istehsal normasını müəyyən etmək mümkün ol- mayan iş növləri üzrə tətbiq edilir. Bu qrupa, adətən kö- məkçi fəhlələr, yəni sexin təmir fəhlələri, sazlayıcılar, yağlayıcılar, krançılar, sex süpürgəçiləri və başqa fəhlə kateqoriyaları aid edilir. Bütün sənaye fəhlələrinin cəmisi dörddə bir hissəsi qədərinə vaxtamuzd sistemi üzrə, bunlardan üçdə iki hissəsi isə əlavə olaraq mükafatlı sistem üzrə, əmək haqqı verilir. Yəni onların əmək haqqı buraxılan məhsulun miqdarına görə deyil, işlənmiş vaxta görə hesablanır. Vaxtamuzd Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|