Dərs vəsaiti Bakı Biznes Universitetinin 20 illik yubileyinə bir töhfədir
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
127 Minimum əmək haqqı – bütün işləyənlər üçün dövlət tərəfindən müəyyən vaxta qəbul edilmiş minimum əmək haqqıdır. Minimum əmək haqqı istehlak qiymətləri indek- sinin artması ilə əlaqədar mütəmadi olaraq yenidən baxılır. Müasir zamanda minimum əmək haqqı yüz manata yaxın müəyyən olunub. Cəmiyyətin quruculuğu təcrübəsində, müəssisədə hər bir iş sahəsi üçün əməyin ödənilməsi şərtlərinin müəyyən- ləşdirilməsinə dair üsullar hazırlanmışdır. Sənaye müəssi- sələrində fəhlələrin əmək haqqının təşkili tarif sistemi və əməyin ödənilməsi formaları üzrə müəyyən edilir. Tarif sistemi tarif-ixtisas arayış kitabçalarında, tarif cədvəlindən və tarif maaşlarından ibarətdir. Tarif-ixtisas arayış kitabçalarında müəssisədə görü- lən işlərin istehsal xarakteristikası verilir ki, bu da fəhlələ- rin ixtisasını müəyyən etmək və onların gördükləri işləri qiymətcə müqayisələndirmək üçün əsas təşkil edir. Tarif-cədvəli fəhlələrin ixtisaslarından asılı olaraq, əmək haqqı üzrə nisbətləri müəyyən edir. Tarif dərəcəsi fəhlənin ixtisas dərəcəsini xarakterizə edir: daha yüksək ixtisasa tarif cədvəlinin daha yüksək dərəcəsi uyğun gəlir. Tarif maaşı müəyyən edilmiş tarif cədvəlinə və ixti- sas arayış kitabçasına müvafiq olaraq, görülən müxtəlif iş- lərə qarşı ödəniləsi əmək haqqının qədərini müəyyən edir. Tarif sistemi hər bir iş üzrə əmək haqqının ödənilmə- sində daimi və bərabər şərtlərin olması və hər bir işçiyə müəyyən minimum əmək haqqı verilməsi üçün təminat yaradır, eyni zamanda tarif sistemi əmək haqqı üzrə he- sablamaların düzgünlüyünü yoxlamaq üçün imkan yaradır. Tarif maaşları adətən müştərək müqavilələrə daxil edilir. 128 I dərəcənin tarif maaşının qədəri və tarif cədvəli də- rəcələri arasındakı nisbətlər yalnız müəyyən bir müəssisə- nin işçiləri üçün deyil, habelə bütünlüklə sənaye üçün də böyük əhəmiyyətə malikdir. Tarif üzrə maaşın səviyyəsi bu və ya başqa müəssisəyə, ölkənin bu və ya başqa rayo- nuna işçilər cəlb edilməsinə təsir göstərir. Buna görə də sənayenin bütöv bir sahəsi üçün tarif sistemi razılaşdırıl- mış qaydada müəyyən edilir. Tarif maaşı əmək haqqının ölçüsünü vaxt vahidi – saat, gün, ay ərzində müəyyənləşdirir. Fəhlələr üçün o, gün ərzində (gündəlik) və ya saat ərzində (saatlıq) I dərə- cəli əmək haqqı şəklində müəyyən olunur. Yüksək tarif dərəcələrinə aid edilən işlər üçün əmək haqqının miqdarı I dərəcənin əmək haqqını tarif dərəcələri üzrə müvafiq tarif əmsalına vurmaqla müəyyənləşdirilir. Tarif cədvəlində dərəcələr arasındakı artım fərqi nə qədər çox olarsa, fəhlə aşağı dərəcədən yuxarı dərəcəyə keçməkdə maddi cəhətdən daha çox maraqlı olar, öz ixti- sas səviyyəsini artırmağa cəhd göstərər, onun əmək məh- suldarlığı və gördüyü işin keyfiyyəti yüksələr və nəticə etibarilə istehsalın səmərəliliyi təmin edilmiş olar. Sənaye müəssisələrində fəhlələrə verilən əmək haqqı formaları böyük əhəmiyyətə malikdir. Əmək haqqı forma- larının düzgün seçilməsi müəssisənin müvəffəqiyyətlə iş- ləməsi, əmək məhsuldarlığının artırılması və məhsulun maya dəyərinin aşağı salınması üçün böyük əhəmiyyətə malikdir. Sənaye müəssisələrində əməyin ödənilməsinin əsas formaları – işəmuzd və vaxtamuzd əmək haqqı formaları- dır. Əmək haqqının bu əsas formaları müxtəlif mükafat növləri ilə tamamlanır. İşəmuzd əmək haqqı formasında 129 işçi istehsal etdiyi məhsulun, yaxud yerinə yetirdiyi işlərin kəmiyyət və keyfiyyətinə uyğun olaraq mükafatlandırılır. Əməyin ödənilməsinin bu forması əmək nəticələri dəqiq və tam uçota alınan işlərdə tətbiq edilir. İşəmuzd əmək haqqı əməyin ödənilməsinin əmək haqqının təşkili prinsip- lərinə uyğundur, elmi əsasda qurulur və əmək məhsuldar- lığının yüksəldilməsinin mühüm vasitəsidir, hər bir işçinin şəxsi mənafeyi ilə ümum müəssisə mənafeyinin əlaqələn- dirilməsinə imkan verir. İşəmuzd əmək haqqı sisteminin tərkibi: - müstəqim (birbaşa); - qeyri-müstəqim (dolayı); - işə görə-mütərəqqi; - işə görə-mükafatlı; - akkord sistemi formasında tətbiq edilir. İstehsalda əsas işlər üzrə, adətən, hər bir fəhlənin əməyinin fərdi nəticələrinin normalaşdırılması və uçota alınması üçün imkan vardır. Buna görə də sənaye müəssi- sələrində fəhlələrə verilən əmək haqqının üstün sistem for- ması, müstəqim fərdi işəmuzd əmək haqqından ibarətdir ki, bu da adətən sadəcə olaraq işəmuzd əmək haqqı adla- nır. Bütün sənaye fəhlələrinin dörddə üç hissəsindən çoxu- na işəmuzd sistemi üzrə əmək haqqı verilir. Müstəqim işə- muzd əmək haqqının ən mühüm üstünlüyü bundan ibarət- dir ki, fəhlənin əmək haqqı onun müəyyən bir dövr ərzin- də istehsal etdiyi yararlı məhsulun (detalların, əməliyyat- ların və s.) miqdarına tam uyğun olaraq dəyişilir. Buna görə də işəmuzd əmək haqqı sistemi öz əməyinin nəticələ- ri üzrə işçilərdə şəxsi maddi maraq yaratmaq prinsipinə daha çox uyğun gəlir. İşəmuzd sistemi istehsal üçün də faydalıdır: bu sistem fəhlələrin ustalığının artmasına, ava- Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|