Dərs vəsaiti Bakı Biznes Universitetinin 20 illik yubileyinə bir töhfədir
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 5.5. Əməyin ödənilməsi fondu və onun növləri
136 əmək haqqı formasında əmək haqqının miqdarı fəhlənin ix- tisas dərəcəsindən və sərf etdiyi iş vaxtından asılıdır. Vaxtamuzd əmək haqqı forması istehsalın xüsusiyyə- tindən asılı texniki cəhətdən əsaslandırılmış istehsal nor- malarının müəyyən edilməsi mümkün olmayan işlər üzrə, habelə işəmuzd əmək haqqı sisteminin tətbiq edilməsi iqtisadi cəhətdən sərfəli olmayan sahələrdə tətbiq edilir. Əməyin vaxtamuzd ödəniş formasında işçinin əmək haqqı onun tərəfindən istehsalda işlənmiş vaxta və müva- fiq ixtisas dərəcəsinin tarif maaşına görə hesablanır. Əmə- yin ödənişinin vaxtamuzd formasının, məhsul istehsalı ar- tımının fəhlənin özündən deyil, avadanlıqdan asılı olduğu və habelə əməyin normalaşdırılmasının mümkün olmadığı iş yerləri və sahələrində tətbiq edilməsi həm zəruri və həm də məqsədəuyğundur. Əməyin ödənilməsinin vaxtamuzd sistemi iki ödəniş formasını – sadə vaxtamuzd və mükafatlı vaxtamuzd – özün- də birləşdirir. Əməyin ödənilməsinin sadə vaxtamuzd formasında fəhlənin əmək haqqının məbləği onun saatlıq tarif maaşını iş növbəsindəki saatların və aydakı iş günlərinin sayına vurmaqla müəyyən edilir. Əməyin ödənilməsinin mükafatlı vaxtamuzd forma- sında fəhləyə (işçiyə) işlədiyi vaxta və tarif maaşına görə ödənilən əmək haqqından əlavə hər hansı bir işi ilə əlaqə- dar (məsələn, material qənaət) mükafatı da ödənilir. Vaxtamuzd işləyən fəhlələrin çox hissəsinə və mü- həndis-texnik işçilərin və qulluqçuların xeyli hissəsinə mükafatlar verilir. Mükafatlı sistemlər əsas etibarı ilə vaxtamuzd əmək haqqı verilən işlər üzrə tətbiq edilir; çünki burada əməyin 137 normalaşdırılması mümkün olmadığından və ya həmin iş növünün məqsədi əsas istehsal işçisinə köməkdən ibarət ol- duğundan işəmuzd əmək haqqı tətbiq edilə bilmir. İstehsal sexlərinin ixtisaslı köməkçi fəhlələri (maşınsazlayan fəh- lələr, təmir çilingərləri və elektriklər, elektrik kranları maşinistləri və s.) istehsalın normal gedişi üçün mühüm işçi qrupunu təşkil edərək, onlar mürəkkəb və kompleksli işləri yerinə yetirirlər ki, bu da onların əməyini mahiyyət etibarı ilə mühəndis-texniki işçilərinin əməyini yaxşılaşdırır. Bazar iqtisadiyyatına keçid şəraitində müəssisədə əməyin ödənilməsinin təkmilləşdirilməsində əsas diqqət əmək haqqının forma və sistemlərinin düzgün və səmərəli tətbiqinə yönəldilməlidir. Əməyin ödənilməsinin forma və sistemlərinin tək- milləşdirilməsi fəhlələrin öz işlərinin keyfiyyət göstərici- lərini yaxşılaşdırmaqla maddi cəhətdən maraqlı olmaları, istehsal prosesində istifadə edilən xammal və materiallara qənaətlə və istehsal normasını artıqlaması ilə yerinə yetirmələri məqsədilə onların əməyinin ödənilməsinin rolunu yüksəltmək istiqamətində aparılmalıdır. 5.5. Əməyin ödənilməsi fondu və onun növləri Ayrı-ayrı müəssisə, sex və ya sahə üçün əmək haqqı fondunun istehsal fəaliyyətinin ümumi yekunları ilə ölçül- məsi deməkdir. Buna görə də əmək haqqı fondunun isteh- salın həcminə görə planlaşdırılması və əmək haqqı fondu- nun sərf edilməsi üzərində ciddi nəzarət qoyulması xüsusi ilə vacibdir. Müəssisə və ya sex üzrə əmək haqqı fondu, əməyə görə bölüşdürmək üçün plan üzrə verilən və müəyyən dövr (ay, kvartal, il) ərzində istehsal tapşırığının yerinə 138 yetirilməsi üçün kifayət edən və lazım olan pul vəsaitinin ümumi məbləğindən ibarətdir. Müəssisə, sex və sahədə əmək haqqının plan fondu, istehsal normalarının (xidmət ştatının), tarif maaşlarının və əmək haqqı sistemlərinin layihələşdirilən səviyyədə ol- ması tam şərti ilə, istehsal planı tapşırıqlarının tam yerinə yetirilməsi üçün plan dövründə veriləcək əmək haqqı məbləğlərinin hesablanması yolu ilə müəyyən edilir. Deməli, əmək haqqı fondu və orta əmək haqqı sex və ya müəssisənin əmək planında, istehsal tapşırığının əmək tutumluğu, əmək məhsuldarlığının səviyyəsi, işləyənlərin sayı, onların peşə və ixtisaslar üzrə tərkibi, mövcud tarif şərtləri, əmək haqqı sistemləri və əmək qanunları ilə müəyyən edilən kəmiyyətlərdir. Plan hesablanarkən əmək haqqı fondu və orta əmək haqqı zəhmətkeşlərin hər bir qrupu üzrə, yəni fəhlələr, şa- girdlər, mühəndis-texnik işçilər, qulluqçular və kiçik xid- mətçi heyət üzrə ayrıca olaraq müəyyən edilir. Əmək haqqı plan və hesabat fondunu fərqləndirirlər. Əmək haqqının hesabat fonduna müəssisə tərəfindən hə- min dövr ərzində istər siyahıda olan fəhlə və qulluqçulara, istərsə də müəssisənin siyahısında olmayan şəxslərə veri- lən bütün əmək haqqı məbləğləri aid edilir. Maliyyələşdir- mənin hər hansı bir mənbəyi hesabına verilməli olan əmək haqqı məbləğləri burada uçota daxil edilir. Planlaşdırma və uçot işlərini sadələşdirmək məqsədi- lə fəhlələrin saatlıq, günlük, aylıq və illik əmək haqqı fondları fərqləndirilir ( sxem 2). 139 Sxem 2. Əmək haqqı fondunun qurulu 1 . İşəmuzd işləyən fəhlələrə əsas işə- muzd qiymətlər üzrə verilən əmək haqqı. 2. Mütərəqqi işəmuzdla işləyən fəh- lələrə əsas işəmuzd qiymətlər üzrə verilən əmək haqqı. 3.İşəmuzd işləyən fəhlələrə mütərəq- qi–işəmuzd sistem üzrə verilən əlavələr 4.Vaxtamuzd işləyən fəhlələrə tarif maaşı üzrə verilən əmək haqqı. 5.İşəmuzd və vaxtamuzd işləyən fəhlələrə verilən mükafatlar. 6. İşdən azad olmayan briqadirlərin əmək haqqı. 7.İstehsalatda şagirdlərin ödənilməsi üçün fəhlələrə verilən haqqı. Saatlıq əmək haqqı fondu Günlük əmək haqqı fondu Aylıq (illik) əmək haqqı fondu Aylı q (illik ) əmə k haqq ı fond u 1. Qanula müəyyən edilmiş hallarda növbə daxili fasilələr üçün verilən haqq. 2. İş vaxtından kənar işlənmiş saatlar üçün verilən əlavə haqq. 3. Qısaldılmış iş günü üçün yeniyetmələrə verilən əlavə haqq və s. 1. Məzuniyyətlər zamanı verilən əmək haqqı. 2. Qanunla müəyyən edilmiş hallarda bütövgünlük işsiz dayanmalar və işdə əmələ gələn fasilələr üçün verilən əmək haqqı. 3. Uzun müddətli xidmətə görə və işdən çıxarılma haqqı və s. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|