Dərs vəsaiti Bakı Biznes Universitetinin 20 illik yubileyinə bir töhfədir
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
147 Mülkiyyət formasından asılı olaraq, əsas fondlar döv- lət, kooperativ və xüsusi formalara ayrılır. Müəyyən fəaliyyətdə iştirak edərək, istehsal təyinatı- na görə əsas fondları doqquz qrupa ayrılır: - istehsal-texniki və qeyri-istehsal təyinatlı binalar; - qurğular və tikililər; - ötürücü qurğular; - güc maşın və avadanlıqları (elektrik mühərriklər, transformatorlar, elektrik generatorlar, elektroburlar və s.); - iş maşın və avadanlıqlar. Bunlar əsas fondların ən mühüm tərkib hissəsidir və müəssisənin istehsal gücünün əsas hissəsini təşkil edir; - ölçü və nizamlayıcı cihazlar, qurğular və laboratori- ya avadanlıqları; - hesablama texnikası; - hər növ nəqliyyat vasitələri (avtomobil, dəmir yol, hava və su nəqliyyat növləri); - hər növ texnoloji alət və ləvazimatlar, istehsal və təsərrüfat inventarı və s. daxil edilir. İstehsal binalar qrupuna müxtəlif istehsal işləri icra edilən bütün binalar, yəni əsas və yardımçı sexlərin və la- boratoriyaların binaları və başqa bu kimi binalar daxildir. Bundan əlavə istehsala xidmət edən binalar – dəftərxana, anbar və qaraj binaları, parovoz və vaqon deposu binaları və bu kimi binalar da həmin qrupa daxildir. Binaların də- yərinə onların daxilində olan qruplar (qızdırıcı qurğular, su kəməri, kanalizasiya və işıq şəbəkələri) da daxildir. Əsas istehsal fondlarının böyük bir qrupunu tikililər təşkil edir. Həmin tikililərə körpülər, estakadalar, quyular, bəndlər, dambalar, kanallar, şose yolları, süni təpələr və 148 tunellər aid edilir. Kömür şaxtaları və neft quyuları, habelə başqa istehsal tikililər də bu qrupdan sayılır. İstehsal prosesində binaların və tikililərin əhəmiyyəti çox böyükdür. Bunlar həmin prosesdə bilavasitə iştirak et- məsə də, hər halda bunlarsız istehsal prosesi ya ümumiyyətlə əmələ gələ bilməz, ya da yarımçıq həyata keçirilə bilər. İstehsal və qüvvət avadanlığının ayrı-ayrı növləri arasında daimi əlaqə vardır. Bu əlaqə ötürücü mexanizm- lərin və nəqliyyat vasitələrinin köməyi ilə həyata keçirilir ki, həmin mexanizmlər və nəqliyyat vasitələri vahid isteh- sal mexanizminin ayrı-ayrı hissələri arasında qarşılıqlı is- tehsal əlaqələrinin yaradılmasını təmin edir. Ötürücü me- xanizmlər məfhumuna müxtəlif növ enerjini (elektrik enerjisini, istilik enerjisini və mexaniki enerjini), habelə mal və qazabənzər maddələri bir yerdən digər yerə köçü- rən bütün mexanizmlər və qruplar daxildir. Deməli, elek- trik və istilik şöbələri, telefon və teleqraf şəbəkələri, trans- missiyalar, boru kəmərləri və s. əsas fondların bu qrupuna aid edilir. Dəzgahlar, maşınlar, aparatlar, enerji mənbəyi vasitə- silə hərəkətə gətirilməlidir. Buna görə də zavodlarda, fab- riklərdə, şaxtalarda istehsal avadanlığı ilə yanaşı olaraq qüvvət (quç) avadanlığı da olur. Bu qrupa ilk mühərriklər – buxar maşınları, lokomotivlər, dizellər, habelə elektrik ge- neratorları, sabit və dəyişən cərəyanla işləyən elektrik motor- ları, qüvvət transformatorları və s. daxil edilir. Bu qrup müəssisənin enerji silahlılığının səviyyəsini göstərir. Müəssisənin əsas istehsal fondlarına istehsal avadan- lığı, yəni texnoloji prosesdə bilavasitə iştirak edən, onu həyata keçirən istehsal alətləri daxildir. Xammalı və əsas materialları mexaniki, termik və kimyəvi üsullarla emal 149 edən hər cür iş maşınları və aparatları – dəzgahlar, preslər, çəkiclər, mədən və filiz avadanlığı, domna və marten so- baları, prokat dəzgahları, elektroqaynaq aparatları, kimya aparatları, əyiricilik və toxuculuq avadanlığı və s. əsas fondların istehsal avadanlığı fonduna aid edilir. İstehsal avadanlığı ən fəal hissəsi olub, müəssisənin istehsal gücü- nün təyin edilməsində həlledici əhəmiyyətə malikdir. Nəqliyyat vasitələri qrupu dəmiryol və başqa nəqliy- yat növlərinin əsas vasitələrindən – lokomotivlərdən, plat- formalardan, vaqonetkalardan, avtomobillərdən, qoşqu, avtomobil və s. dən ibarətdir. Əsas istehsal fondlarına inventar, alət və başqa əsas vasitələr, yəni müxtəlif iş alətləri, uyğunlaşdırıcılar, ştamp- lar, modellər, laboratoriya və ölçü cihazları, təsərrüfat və dəftərxana inventarı, hesab maşınları, kompüterlər, yazı maşınları, dəmir kassaları və s. müxtəlif qruplara ayrılır. Planlaşdırma və uçot işləri təcrübəsində əsas fondların tər- kibinə yalnız azı bir il işləyə bilən və hərəsinin dəyəri 100 manatdan aşağı olmayan inventar və alət növləri aid edilir. İstehsal əsas fondları istehsalda fəal iştirakına görə aktiv və passiv hissələrə ayrılır. Aktiv hissəyə qurğular, güc maşın və avadanlıqları, mühərriklər, iş maşınları, ava- danlıqlar və s., passiv hissəsinə – binalar, inventar, labo- ratoriya ləvazimatı və s. aiddir. İstehsal əsas fondların müxtəlif qruplarının onların ümumi dəyərindəki nisbətləri əsas fondların strukturunu xarakterizə edir və faizlə ifadə olunur. Əsas fondlarının strukturu o halda mütərəqqi hesab edilir ki, onun tərkibin- də qurğuların xüsusi çəkisi yüksək olur. Bu istehsal əsas fondların hər manatına daha çox məhsul buraxılışına im- kan verir. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|