Dərs vəsaiti Bakı Biznes Universitetinin 20 illik yubileyinə bir töhfədir
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Müəssisənin dövriyyə istehsal fondları
- 7.2. Dövriyyə istehsal fondlarından istifadə göstəriciləri
175 Sxem 3.Müəssisənin dövriyyə istehsal fondlarının tərkibi Müəssisənin dövriyyə istehsal fondları Xammal və əsas materiallar Satın alınmış yarım fabrikatlar Yanacaq Təmir üçün ehtiyat hissə- ləri Azqiymətli və tezköhnələn şeylər Bitiril- məmiş istehsal Tara mate- rialları və tara Gələcək dövrün xərcləri Köməkçi materiallar Müəssisə-nin özündə hazırlanan yarımfabri - katlar İstehsal ehtiyyatlarında olan dövriyyə istehsal fondları İstehsal prosesində olan dövriyyə istehsal fondları 176 Dövriyyə istehsal fondlarının ayrı – ayrı ünsürləri arasındakı faiz ifadəsində nisbət onların quruluşunu təşkil edir. Sənaye müəssisələrində dövriyyə fondlarının qurulu- şu texnoloji prosesin xarakterindən, istehsal şəraitindən, habelə texnikanın və müəssisənin təşkilinin səviyyəsindən asılıdır. 7.2. Dövriyyə istehsal fondlarından istifadə göstəriciləri Dövriyyə istehsal fondlarından istifadənin yaxşılaşdı- rılması iqtisadi cəhətdən böyük səmərə verir. Bu səmərə özünün məhsul vahidi üçün maddi – enerji ehtiyatları məsrəfinin azalmasında əks etdirir. Məhsul vahidinin ha- zırlanması üçün maddi – enerji ehtiyatlarının xüsusi məs- rəfinin azalması, eyni miqdarda material – enerji ehtiyat- larından daha çox məhsul istehsal etməyə, onun maya də- yərini və material tutumunu aşağı salmağa, müəssisənin maliyyə vəziyyətini yaxşılaşdırmağa və s. imkan verir. Material sərfinə qənaət etmək məqsədilə tədbirlər gö- rülməsi üçün və bu işdə olan ehtiyat mənbələrinin təhlili böyük əhəmiyyət kəsb edir. Belə bir təhlili həyata keçir- məkdən ötrü xammal və materialların istifadə göstəriciləri nəzərdən keçirilməlidir. Bu göstəricilər texnoloji prosesin xüsusiyyətindən çox asılıdır. Material – enerji ehtiyatlarından istifadəni qiymətlən- dirmək üçün bir sıra göstəricilərdən istifadə edilir. Bu gös- təricilərdən birincisi ilkin xammaldan hazır məhsul çıxımı əmsalıdır. Bu göstərici faizlə ifadə olunur və müəssisənin İstehsal ehtiyatların-da olan dövriyyə istehsal fondları İstehsal prosesində olan dövriyyə istehsal fondları 177 ilkin xammaldan nə qədər hazır məhsul istehsal etdiyini səciyyələndirir. Əsas xammalı ilk emal edən müəssisələrdə emal edi- lən xammaldan hazır məhsul alınması nəzərdə tutulur. Məsələn, xam neftdən benzin, sürtgü yağları, filizdən mis çıxarılması, çuğundurdan şəkər istehsalı, çiyidli pambıq- dan mahlıc əldə edilməsi, pambıq mahlıcından iplik alın- ması, toxumlarından bitki yağı hasil edilməsi, mal – qara- dan diri çəkisindən ət əldə edilməsi və s. belə bir göstərici- dir. Bu göstərici əsas xammaldan müəssisənin nə qədər hazır məhsul əldə etmiş olduğunu müəyyən edir. İlkin xammaldan hazır məhsul çıxımı əmsalına, hə- min xammalın ilkin emalı və saflaşdırılması həlledici təsir göstərir. Xammal və materialdan istifadənin səmərəliliyini xa- rakterizə edən ikinci əsas göstərici materialdan istifadə əmsalıdır. Materialları emal edən müəssisələrdə material- lardan istifadə əmsalı qənaətin ehtiyat mənbələri göstərici rolunu oynayır. Bu əmsal məhsul hazırlanması prosesində əmələ gələn itkilərin miqdarını göstərir. Bu əmsal plan və faktiki növlərini fərqləndirir. Xammal və materialdan isti- fadənin plan əmsalı məhsul vahidinin xalis çəkisinin, hə- min məhsulun hazırlanması üçün material məsrəfi norma- larına görə sərf ediləcək materialın miqdarına olan nis- bətini; faktiki istifadə əmsalı isə – məhsul vahidinin xalis çəkisinin faktiki sərf olunmuş materialın miqdarına olan nisbətini xarakterizə edir, yəni detalın xalis çəkisinin ma- terial sərfinin həqiqi miqdarına olan nisbəti nəzərdə tutu- lur. Burada detalın xalis çəkisi dedikdə; təsdiq olunmuş çertyojlara (cizgilərə) və texniki şərtlərə dəqiq uyğun ola- raq işlənib hazırlanan detalın çəkisi nəzərdə tutulur. 178 Bəzi sahələrdə, məsələn, taxta – şalban emalında de- talın xüsusi çəkisi əvəzinə detalın xalis həcmi götürülür. Materiallardan istifadə əmsalı, bu və ya digər məmulat ha- zırlanarkən müəssisədə əmələ gələn itkilərin qədərini xa- rakterizə edən çox mühüm göstəricidir. Bu əmsal nə qə- dər yüksək, yəni vahidə nə qədər yaxın olarsa, deməli, itki də bir o qədər azdır, yəni materialdan bir o qədər yaxşı və mükəmməl istifadə edilir. Materiallardan istifadə əmsalını təhlil edərkən nəzərə almaq lazımdır ki, məmulatın xalis çəkisi heç də dəyişməz daimi bir şey deyildir. Sənayedə maşınların xalis çəkisini azaltmaq üçün xeyli imkan vardır. Həmçinin detalların bi- çimi (konfiqurasiyası), onların emal texnologiyası, müəs- sisənin malik olduğu avadanlığın keyfiyyəti, fəhlə və mü- həndis – texnik kadrlarının ixtisası itkinin qədərinə böyük təsir göstərir. Yanacaqdan istifadə əmsalı – yanacaq işlədən ava- danlığın faydalı iş əmsalı ilə xarakterizə edilir. Bu əmsal, həmin avadanlıqda istilikdən nə dərəcədə faydalı istifadə edildiyini göstərir; deməli, istilik itkisinin qədərini də xa- rakterizə edir. İstilik sərf edən aqreqatların faydalı iş əm- salı bu aqreqatların konstraksiyasından, sobadan çıxan qaz utilizə edə biləcək avadanlıqla təchiz edilməsindən və ya- nacağın keyfiyyətindən xeyli dərəcədə asılıdır. Başqa hal- larda olduğu kimi, burada da kadrların bacarığı, təcrübəsi və texniki hazırlığı böyük rol oynayır. Avadanlığın faydalı iş əmsalının artırılması eyni miqdar avadanlıqdan daha çox məhsul istehsal etmək mümkün olur, deməli, avadan- lığa tələbat azalır. Bu əmsalların hər birinin təhlili, material sərfinin bütün texniki – iqtisadi şərtlərini, qəbul edilmiş texnologi- Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|