Dərs vəsaiti Bakı Biznes Universitetinin 20 illik yubileyinə bir töhfədir

 
 
206 
12)
 
Mənfəətə  keçid  –  Proqnozlaşdırılan  mənfəətin 
reallaşması  baş  verir.  İnvestorlar  müəyyən  məqsədə  çat-
maq üçün öz fəaliyyət sferasını seçirlər. 
 
8.2.  Əsaslı tikintinin və investisiya qoyuluşunun 
mahiyyəti, tər43kibi və quruluşu 
 
Müəssisənin  əsas  vəsaiti  onun  mülkiyyət  formasın-
dan asılı olaraq, müxtəlif tərkibdə olur. Dövlət  mülkiyyə-
tində  olan  müəssisələrin  fəaliyyətinin  maliyyələşdirilməsi 
dövlət tərəfindən verilən istehsal vasitələri təşkil edir. Hər 
bir yeni müəssisə işləməyə hazır olduğu zaman dövlət tə-
rəfindən onun sərəncamına ona lazım olan bütün əsas və-
saitlər,  yəni binalar, tikililər, dəzgahlar, maşınlar, avadan-
lıqlar, nəqliyyat vasitələri və alətlər verilir. İşləməkdə olan 
bütün  dövlət  müəssisələrində  sıradan  çıxan  ayrı-ayrı  ob-
yektlərin bərpa edilməsi və əsas vəsaitin artırılması kapital 
qoyuluşu  yolu  ilə  həyata  keçirilir.  Dövlətə  məxsus  olma-
yan müəssisələrin təşkili, təminatı, planlaşdırılması və  is-
tehsal proseslərin həyata keçirilməsi müəyyən mənbələrdə 
maliyyələşdirilir və idarə olunur. Təsisedici tərəf kimi fizi-
ki və hüquqi şəxslər, sahibkarlar, birliklər və digər qurum-
lar  çıxış edirlər, onlar  tərəfindən təşkili işlərini və  maliy-
yələşdirmə prosesini həll edirlər. 
Hər  bir  müəssisə  üzrə  kapital  qoyuluşunun  həcmini 
məhsul istehsalının və ya xidmət göstərməsinin planlaşdır-
mış artımına əsasən müəyyən edilir. Burada mövcud isteh-
sal gücündən, istehsal sahəsindən və avadanlıqdan maksi-
mum  dərəcədə  istifadə  olunması  və  habelə  mənəvi  cəhət-
dən  köhnəlmiş  dəzgah,  maşın  və  avadanlığın  yeniləri  ilə 
əvəz edilməsi, yeni binaların tikilməsi, köhnələrin bərpası 

---

 
 
207 
və  s.  tikinti  obyektlərin  əvəz  edilməsi  zəruriyyəti  nəzərə 
alınır. Bunu həyata keçirmək üçün kapital qoyuluşu tələb 
olunur.   
 Kapital qoyuluşu – istehsal və qeyri-istehsal sahələ-
rində əsas fondların sadə və geniş təkrar istehsalı üçün nə-
zərdə tutulan maliyyə vəsaitlərini  özündə əks etdirir. İqti-
sadiyyatın bu və ya digər sahəsinə kapital qoyuluşu müəy-
yən edilərkən həmin sahənin məhsullarına olan tələbat nə-
zərə  alınır.  Kapital  qoyuluşu  yeni  binaların  və  qurğuların 
tikilməsi üzrə aparılan inşaat işləri ilə əlaqədar xərclərdən 
və  istehsal  vəsaitlərinin  əldə  edilməsi  və  quraşdırılması 
üçün sərf edilən xərclərdən  (investisiyalardan) ibarət olur. 
Əsaslı  tikinti  –  yeni  obyektlərin  tikilməsi,  mövcud 
olanların  isə  yenidən  qurulması,  genişləndirilməsi  və  tex-
nika  ilə  silahlanma  səviyyəsinin  yüksəldilməsi  məqsədilə 
həyata  keçirilən  tikinti-quraşdırma  işlərini  əhatə  edir.  Sə-
naye  müəssisələrində  tikinti-quraşdırma  işlərinin  iqtisadi 
mahiyyəti istehsalın lazımi sürətini  və miqyasını, istehsal 
və  qeyri-istehsal  təyinatlı  obyektlərin  inkişafındakı  opti-
mal  nisbətləri,  istehsalın  maddi  bazasının  inkişafını,  yeni 
texniki  vasitələrin  tətbiqini    və  s.  təmin  etməkdən  ibarət-
dir. Tikintisi başa çatdırılmış və istifadəyə verilməsi üçün 
hazırlanmış istehsal obyektləri, neft-qaz quyuları, qurğular 
(məsələn, estakadalar,  dambalar, körpülər və  s.), boru kə-
mərləri və başqa obyektlər tikinti məhsullarıdır. 
Sənaye  müəssisələrində  tikinti-quraşdırma  işləri  is-
tehsal  və  qeyri-istehsal  obyektlərinin  tikilməsi  və  onlarda 
avadanlıqlar quraşdırılması ilə  əlaqədar  görülən bütün iş-
ləri özündə əks etdirir. Tikinti işlərinə aiddir: bina və qur-
ğuların ucaldılması, maşın və avadanlıqların quraşdırılma-
sı üçün özül, bünövrə və dayaq konstruksiyaların qurulma-

---

 
 
208 
sı,  tikinti  sahəsinin  öyrənilməsi,  ərazinin  tikinti  üçün  ha-
zırlanması,  yaşıllaşdırma  və  abadlaşdırma  işləri,  sanitar-
texniki  və  quraşdırma  işləri.  Avadanlığın  quraşdırılması 
işlərinə aiddir: texnologiya, energetika, qaldırıcı-nəqliyyat 
və digər növ avadanlığın yığılması və quraşdırılması. 
Tikinti-quraşdırma  işləri  əsas  fondların  geniş  təkrar 
istehsalının  başlıca  mənbəyidir.  O,  müəssisənin  maddi  ba-
zasının  möhkəmləndirilməsini  təmin  edir,  əmək  kollek-
tivinin  mədəni-məişət  şəraitinin  yaxşılaşdırılmasında  apa-
rıcı  rol  oynayır.  Bu  baxımdan  tikinti-quraşdırma  işləri  in-
vestisiya qoyuluşunun praktiki olaraq həyata keçirilməsidir. 
Kapital  qoyuluşu  həyata  keçirilməsində  investisiya-
lar  öz  təyinatına  görə  istehsala  yönəlik  investisiyalar  və 
maliyyə investisiyalara ayrılır. 
1.
 
İstehsala  yönəlik  investisiyalara  aşağıdakılar  aid-
dir: a) yeni investisiyalar; b) yeniləşdirmə (əvəzetmə) inves-
tisiyaları;  c)  tamamlama  investisiyaları;  d)  modernləşdirmə 
investisiyaları; e) çatışmazlıqların aradan qaldırılması inves-
tisiyaları;  f)  keyfiyyətin  yaxşılaşdırılması  investisiyaları; 
q)icarə  investisiyaları;  h)  strateji  investisiyalar;  x)  sosial 
məqsədli və ətraf mühitin qorunması investisiyaları və s. 
Yeni  investisiyalar  –  bir  müəssisənin  ilk  qurulduğu 
gündən  qoyulan  investisiyadır.  Bu  investisiyalar  üçün  la-
yihələrinin  geniş  olaraq  hazırlanması  və  investisiyanın 
mühüm tərəfləri olan hüquqi, iqtisadi, texniki və maliyyə 
təhlilinin  geniş şəkildə aparılması mühüm əhəmiyyət kəsb 
edir.  Yeni  investisiyalar  digər  investisiya  növlərinə  görə 
daha  riskli  olur.  Bu  cür  investisiyalar  üçün  veriləcək  hər 
hansı  bir  mənfi  qərar  müəssisəni  gələcəkdə  iflas  olmaq 
həddinə gətirib çıxara bilər.  

---