Dərs vəsaiti Bakı Slavyan Universteti Elmi Şurasının 27 aprel 2017-ci IL tarixli
Yüklə 0,99 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Xumar Novruzova İnformatikanın tədrisi metodikası
- Xumar Novruzova İnformatikanın tədrisi metodikası - 124 - Əsas məntiqi kəmiyyətlərin öyrədilməsi metodikası.
Xumar Novruzova İnformatikanın tədrisi metodikası - 122 - nəqli cümlələr. Məsələn, “Buz – suyun bərk halıdır” – cümləsi doğru qiymətini, “Roma Fransanın paytaxtıdır” – cümləsi isə yalan qiymətini alır. Məntiqi kəmiyyətlər – doğru və yalan sözləri ilə ifadə olunan anlayışlar. Məntiqi sabitlər – DOĞRU və YALAN. Məntiqi dəyişənlər – məntiqi kəmiyyətlərin simvolik yazılışları. Məsələn, A, B, X, Y və s. Məntiqi ifadələr – sadə və ya mürəkkəb mülahizələr. Məntiqi əməliyyatlar–Bu əməliyyatların beş növü mövcuddur: konyunksiya, dizyunksiya, inkar, implikasiya, ekvivalensiya. İlk üç əməliyyat tam sistem təşkil edir və yerdə qalan iki əməliyyat onların vasitəsilə ifadə oluna bilir. Bu səbəbdən məktəb kursunda əsasən ilk üç əməliyyat - konyunksiya, dizyunksiya və inkar öyrədilir. Konyunksiya – məntiqi vurmadır. Dilimizdə “və” bağlayıcısı ilə işlədilir. Riyazi məntiqdə A və B mülahizələrinin konyunksiyası A∧B kimi yazılır. Qiyməti A və B mülahizələrindən heç olmasa biri yalan olduqda yalan olur. Xumar Novruzova İnformatikanın tədrisi metodikası - 123 - Dizyunksiya – məntiqi toplamadır. Dilimizdə “və ya” bağlayıcısı ilə işlədilir. Riyazi məntiqdə A və B mülahizələrinin dizyunksiyası AVB kimi yazılır. Qiyməti A və B mülahizələrindən hər ikisi yalan olduqda yalan olur. İnkar – unar və ya biryerli əməliyyatdır. ùA və ya kimi göstərilir. A - doğru olduqda yalan, yalan olduqda isə doğru qiymət alır. Misal. “Doğru deyil ki, 4 ədədi 3 ədədinə bölünür”. 4 ədədi 3 ədədinə bölünür – ifadəsini A ilə işarə edək. Onda verilən mülahizə ùA olacaq. A mülahizəsi yalan qiymət alır, deməli, ùA doğru qiymət alacaq. Müəllim şagirdlərə belə bir tapşırıq verə bilər: Şəkillərə əsasən suallara cavab verin: “Qırmızı deyil, kvadrat deyil, canlı deyil” – bu əlamətlər hansına aiddir? Şagirdlərə aşağıdakı dörd şəkil – qırmızı gül, ağ quş, boz çətir və televizor şəkilləri göstərilir. Şagirdlər şəkildəki obyektlərin əlamətlərini sadala- maqla, sualın cavabını tapırlar. {Cavab: çətir.} Xumar Novruzova İnformatikanın tədrisi metodikası - 124 - Əsas məntiqi kəmiyyətlərin öyrədilməsi metodikası. İnformatikanın tədrisində məntiq bölmə- sinin öyrədilməsinin mühüm rolu vardır. 1-ci sinifdə şagirdlərin sadə məntiqi mühakimələri anladığını nümayiş etdirmələri, doğru və yalan mülahizələri fərqləndirmələri, sadə mühakimələrin inkarını qura bilmələri və təqdim olunanlar arasından mühüm hərəkət variantlarını göstərmələri nəzərdə tutulur. 2-ci sinifdə məntiq bölməsinə alqoritm t. v.-nin tərkibində yer ayrılmışdır. Şagirdlərin məntiqi mülahizələr haqqında fikirləri artıq 2-ci sinifdə dəqiqləşdirilir, onlar bu mülahizələrin iki müxtəlif qiymət – doğru və yalan qiymət aldığını öyrənirlər. Onlar doğruya – Xumar Novruzova İnformatikanın tədrisi metodikası - 125 - həqiqətə uyğun fikir, yalana isə həqiqətə uyğun olmayan fikir kimi tərif verir, buna aid müxtəlif mülahizələri nəzərdən keçirirlər. Məsələn, “Yer Günəşin ətrafında fırlanır”, “Sutka 24 saatdan ibarətdir“– doğru, “Ay Yerdən böyükdür”, “Bir ildə 7 ay var” mülahizələri yalan mülahizələrdir. Bundan sonra məntiqi mülahizəyə tərif verilir. Doğru, yaxud yalan olan hər hansı cümlə məntiqi mülahizə adlanır. Hər bir məntiqi mülahizənin inkarı olur. Doğrunun inkarı yalan, yalanın inkarı doğrudur. Daha sonra şagirdlər qeyri-müəyyən mülahizələrlə tanış olurlar. Bunu belə bir misalla izah etmək olar: İki adam eyni bir televiziya verilişinə baxır və ya iki uşaq eyni oyunu oynayır. Onlardan biri üçün bu, maraqlı, digəri üçün isə maraqsız ola bilər. Deməli, eyni bir veriliş haqqında iki nəfər müxtəlif fikir söyləyə bilər. Elə fikirlər var ki, onların doğru və ya yalan olduğunu müəyyən etmək olmur. Məsələn, Şahmat maraqlı oyundur. Bu gün hava yaxşıdır. Kəmalə mehriban qızdır. Plov dadlı yeməkdir. Belə fikirlər qeyri-müəyyəndir. 3-cü sinifdə şagirdlər “hamısı, heç biri, bəzisi” sözləri daxil olan mülahizələri seçməyi öyrənir. Bunun üçün müəllim uşaqlara aşağıdakı suallarla müraciət edə bilər: [7] Xumar Novruzova İnformatikanın tədrisi metodikası - 126 - - Kim yazı yaza bilir? (hamı) - Kim şeir yaza bilir? (bəziləri) - Kim mahnı oxuya bilir?(bəziləri) - Kim uça bilir? (heç kim) 3-cü sinifdə şagirdlər artıq kvantor sözlərlə tanış edilirlər. Çoxluqlar nəzəriyyəsinə görə hamısı çoxluğun özünə, bəzisi altçoxluğuna, heç biri isə inkarına uyğundur. IV sinifdə məntiq bölməsi alqoritm t. v.-nin tərkib hissəsi kimi keçilir. Burada “və” və “və ya” sözləri daxil olan cümlələr və mürəkkəb mülahizələr öyrədilir. İki yaxud daha artıq fikirdən ibarət olan mülahizə mürəkkəb mülahizə adlanır. Mürəkkəb mülahizələr də sadə mülahizələr kimi doğru və yalan qiymət alırlar. “Və ya” sözü ilə birləşmiş mürəkkəb mülahizə o zaman doğru olur ki, onu təşkil edən mülahizədən heç olmasa biri doğru olsun. “Və ya” sözü ilə birləşmiş sadə mülahizələrdən hər ikisi yalan olduqda isə bütövlükdə mülahizə də yalan olur. “Və” sözü ilə birləşmiş mürəkkəb mülahizə o zaman doğru olur ki, sadə mülahizənin hər ikisi doğru olsun. Metodik cəhətdən bunu belə izah etmək olar: [5] Şəkildə qutu çəkilib. Qutunun içərisində həm Yüklə 0,99 Mb. Dostları ilə paylaş:
|