Dərs vəSAİTİ Bakı

 
 
147 
 
5. Avadanlığın işinin işlənmiş maşın -  saatların miqdarı; 
6. Fəhlələr tərəfindən işlənilmiş adamsaatların miqdarı; 
7. Hazır məhsulun kütləsi və yaxud həcmi. 
 
Ümumistehsalat xərclərinin müstəqim material məsrəflərinə 
əsasən hazır məhsul və bitməmiş istehsal üzrə bölüşdürülməsi  
 Cədvəl 15. 
S/n 
Məsrəf maddələri 
Məbləğ man. 
Hazır 
məhsula 
Bitməmiş 
istehsala 
yekun 
1 
Avadanlığın istismarına 
material xərci 
5835 
722 
6557 
2 
İstehsal 
avadanlıqlarının 
amortizasiyası 
10191 
1261 
11452 
3 
Əmək haqqı və sosial 
təminata ayırmalar, 
avadanlığı sazlayanlar, 
bütövlükdə idarə üzrə 
əmək haqqı 
82497 
10104 
92691 
 
Yekun  
98523 
12177 
110700 
Müstəqim  material  məsrəflərinin  məbləği  hazır  məhsul 
üzrə 2766 min manat, bitməmiş istehsal üzrə 333.8 min manat 
təşkil edir.  
Material  məsrəflərinin  hazır  məhsulda  xüsusi  çəkisi  (pa-
yı). 2766:3104.6 (2766+333.8)x100 =89%; 
Material  məsrəflərinin  bitməmiş  istehsalda  xüsusi  çəkisi 
(payı) 333.8:3104.6x100 =11%. 
Hazır  məhsulun  maya  dəyərinə  daxil  edilən  ümumisteh-
salat xərcinin məbləğini təyin etmək üçün ümumistehsalat xər-
cinin  ümumi  məbləğini  0.89  əmsalına  vurmaq  lazımdır: 
110700x0.89 =98523 manat. 
Bitməmiş  istehsala  düşən  ümumistehsalat  xərcinin  məb-
ləği  12177  manat  təşkil  edir:  110700x0.11  =12177  manat  və 
yaxud 110700 – 98523  =12177 manat. 
 

---

 
 
148 
 
Müstəqim material məsrəflərinin xüsusi çəkisinə əsasən  
ümumistehsalat xərclərinin ayrı-ayrı məhsul növləri arasında 
bölüşdürülməsi.  
Cədvəl 16. 
S/n 
Məhsul 
növləri 
Məhsulun 
miqdarı 
(ədəd) 
Material 
xərci 
Material 
xərcinin 
xüsusi 
çəkisi 
Hazır 
məhsula 
düşən 
ümumis-
tehsalat 
xərci 
1 
A 
500 
1500 
54 
53202 
2 
B 
300 
800 
29 
28572 
3 
C 
200 
466 
17 
16749 
 
yekun 
x 
2766 
100 
98523 
 
Hazır məhsula sərf edilmiş müstəqim material məsrəfləri-
nin məcmusunda xüsusi çəkisi: 
A məhsulu üzrə 1500:2766=0.54x100=54% 
B məhsulu üzrə  800:2766=0.29x100=29% 
C məhsulu üzrə  466:2766=0.17x100=17% 
                                              Cəmi: 100% 
Hazır  məhsula  düşən  ümumistehsalat  xərcinin  məhsul 
növləri  arasında  bölüşdürmək  üçün  ümumistehsalat  xərcinin 
cəmini  ayrı-ayrı  növ  məhsulun  xüsusi  çəkisinə  vurmaq 
lazımdır: 
A məhsulu üzrə 98523x54=53202 manat 
B məhsulu üzrə 98523x29=28572 manat 
C məhsulu üzrə 98523x17=16749 manat 
                               Cəmi: 98523 manat 
 
Bitməmiş istehsala düşən ümumistehsalat xərclərinin ayrı-
ayrı növ məhsullar arasında bölüşdürülməsi  
Cədvəl 17. 
S/n 
Məhsulun 
növü 
Məhsu-
lun 
miqdarı 
Bitməmiş 
istehsalın 
material 
xərci 
Xüsusi 
çəkisi 
Ayrı-ayrı 
məhsul 
növünə düşən 
bitməmiş 

---

 
 
149 
 
istehsal xərci 
1 
A 
500 
180000 
53.9 
6563.0 
2 
B 
300 
90000 
27.0 
3287.8 
3 
C 
200 
63800 
19.1 
2326.2 
 
Cəmi: 
 
333800 
100 
12177.0 
 
Ayrı-ayrı məhsula sərf edilən material xərcinin məcmuda 
xüsusi çəkisi: 
A məhsulu üzrə 180000:33800x100=53.9% 
B məhsulu üzrə 90000:33800x100=27% 
C məhsulu üzrə 63800:33800x100=19.1% 
Ayrı-ayrı  növ  məhsula  düşən  bitməmiş  istehsal  xərcini 
hesablamaq  üçün  bitməmiş  istehsala  düşən  ümumistehsalat 
xərcini xüsusi çəkisinə vurmaq lazımdır: 
A məhsulu üzrə 12177x53.9=6563.0 
B məhsulu üzrə 12177x27=3287.8 
C məhsulu üzrə 12177x19.1=2326.2 
                          Cəmi: x100 =12177.0 
Deməli, bitməmiş istehsalın payına düşən 12177 manatın 
6563  manatı  A  məhsulunun,  3287.8  manatı  B  məhsulunun, 
2326.2 manatı isə C məhsulunun payına düşür. 
Ümumtəsərrüfat  xərcləri  dedikdə  bütövlükdə  müəssisə-
nin idarə edilməsi və xidmət ilə əlaqədar olan xərclər başa dü-
şülür.  Ümumtəsərrüfat  xərclərinin  tərkibi  və  həcmi  müəssisə 
rəhbərliyi  tərəfindən  tərtib  edilmiş  smetaya  əsasən  müəyyən 
edilir.  Ümumtəsərrüfat  xərclərinin  planlaşdırılması  və  uçotu 
müvafiq normativ aktlara əsasən müəyyən edilmiş nomenklatu-
ra maddələri üzrə  aparılır. Ümumtəsərrüfat  xərclərinin sintetik 
uçotu  Azərbaycan  Respublikası  Maliyyə  Nazirliyinin  18  aprel 
2006-cı  il tarixli, 38 saylı  əmri  ilə  təsdiq  edilmiş Kommersiya 
təşkilatları  üçün  təsdiq  edilmiş  Mühasibat  uçotunun  hesablar 
planının  “İnzibati  xərclər”  adlanan  7-ci  bölməsindəki  sintetik 
hesablarda uçota alınır. Ümumiyyətlə məsrəflər məhsulun ma-
ya dəyərinə daxil edilmə üsuluna görə müstəqim və qeyri-müs-
təqim  olmaqla  iki  yerə  ayrılır.  Ümumtəsərrüfat  xərcləri  kom-
pleks xərclərdən ibarət  olduğu üçün  yaradılan məhsulun maya 

---