Dərs vəSAİTİ Bakı

 
 
135 
 
istifadə  edilir,  “Target-Kosting”  isə  ilkin  olaraq  məhsulun 
layihələndirilməsi  mərhələsində  məsrəflərin  aşağı  salınması 
strategiyasına  tərəfdar  çıxır,  yəni  yalnız  əməliyyat  alət  deyil, 
strateji alət hesab olunur. 
4.  “Target-Kosting”  uçot  modeli  yalnız  daxili  amilləri 
deyil,  ən  çox  xarici  bazar  mühitini  öyrənmək  istiqamətində 
marketinqlər  üçün  prizma  rolu  oynayır  və  bazar  mühitinin 
xüsusiyyətlərini onlara təlqin edir. 
5. 
“Target-Kosting” 
uçot 
modeli 
müəssisə 
əməkdaşlarının  bazara  səmtlənmiş  (yönəldilmiş)  əxlaqlarının 
yeniləşməsinə (motivasiyasına) yaxından kömək edir. Bununla 
da  müəssisə  əməkdaşları  uzunmüddətli  strategiyaya  uyğun 
olaraq fəaliyyət göstərirlər. 
 
10.4. “Kayzen - Kosting” uçot modeli 
 
Dünyanın  inkişaf  etmiş  ölkələrində  məsrəflərin  idarə 
edilməsində  və  məqsədli  maya  dəyərinin  hərtərəfli  mühafizə 
edilərək  inkişaf  etdirilməsi  sahəsində  həyata  keçirilən  yenilik-
lərdən biri də “Kayzen-Kosting” uçot modelinin geniş vüsət al-
masıdır.  
Yapon  dilindən  tərcümədə  “kayzen”  sözü  “kiçik  addım-
larla yaxşılaşdırma, təkmilləşdirmə” deməkdir. Müəssisə səviy-
yəsində  “Kayzenin”  məqsədi  daxili  ehtiyatlar  hesabına  kənar-
dan  investisiya  cəlb  edilmədən    bütövlükdə  şirkətin  və  yaxud 
onun  ayrı-ayrı  bölmələrinin  fəaliyyətini  təkmilləşdirməkdən 
ibarətdir. 
“Kayzen-Kosting” anlayışı məhsulun maya dəyərinin la-
zım olan səviyyəsini təmin etmək və məsrəflərin məqsədli sə-
viyyəyə qədər aşağı salınması yollarını göstərir. Bu modelin la-
zımi  dərəcədə  istifadə  edilməsi  yalnız  istehsal  mərhələsində 
məsrəflərin 5% aşağı salınmasını təmin edir. 

---

 
 
136 
 
Amerika  Birləşmiş  Ştatlarında  və  Qərbi  Avropa  ölkələ-
rində  1980-ci  illərin  ikinci  yarısında  Yaponiyanın  sənaye  şir-
kətlərində  “Kayzen”in  rolu  haqqında  ilk  kitab  (ingilis  dilində) 
nəşr edildikdən sonra “Kayzen-Kosting” uçotu modeli daha ge-
niş  yayılmağa  başlamışdır.  Eyni  zamanda  “Kayzen”  anlayışı 
tez-tez keyfiyyət dərnəyində birləşən çox böyük olmayan qrup 
şəklində və yaxud məhsulun keyfiyyətinin yüksəldilməsi sahə-
sində  təkliflər  verən  işçilər  şəklində  fəaliyyət  kimi  də  təzahür 
edir.  “Kayzen-Kosting”  anlayışını  ilk  dəfə  işlədən  Yasuxiro 
Monden bu modelin  istehsal  prosesinin  müxtəlif mərhələlərin-
də  “Target-Kosting”  modeli  ilə  sıx  qarşılıqlı  əlaqəsindən  bəhs 
etmişdir. 
Yuxarıda qeyd edilənləri ümumiləşdirərək belə nəticə çı-
xır ki, “Kayzen” – keyfiyyətin və biznes proseslərinin tədricən 
təkmilləşdirilməsi fəlsəfəsidir, “Kayzen-Kosting” isə menecer-
lərin məqsədli maya dəyərinə nail olmaq və istehsalın rentabel-
liyinin  təmin  etmək  məqsədi  ilə  istifadə  etdikləri  məsrəfləri 
aşağı salmaq vasitəsidir (alətidir). 
Uçotun “Kayzen-Kosting” modeli bu sahədə istifadə edi-
lən bir sıra modellərlə, xüsusi ilə “JİT”, “Target-Kosting” kimi 
sistemlərlə  qarşılıqlı  əlaqədə  tətbiq  edilir.  Idarəetmə  uçotunun 
müxtəlif  modellərinin  tətbiqi  ilə  məşğul  olan  mütəxəssislərin 
fikrincə  “Kayzen-Kosting”  modeli  “Target-Kosting”  modeli 
daha sıx qarşılıqlı əlaqədə tətbiq edilirlər. Hər iki modelin məq-
sədi məsrəflərin ayrı-ayrı modelləri və bütövlükdə son məhsu-
lun  maya  dəyərini  aşağı  salmaqdan  ibarətdir.  Əgər  yaradılan 
məhsulun həyat tsiklini iki mərhələyə - planlaşdırma və layihə-
ləndirmə (işləyib hazırlamaq) mərhələsi və istehsal mərhələsinə 
ayırsaq, “Target-Kosting” modeli birinci mərhələ üzrə tapşırıq-
ları həll edir, “Kayzen-Kosting” isə ikinci. Birlikdə hər iki mo-
del  şirkət  rəqibinə  nisbətən  maya  dəyərinin  aşağı  salmalı  və 
müvafiq  bazar  sektorunu  əldə  saxlamaq  üçün  əlverişli  qiymət 
siyasəti seçmək kimi qiymətli üstünlüklər verirlər. 

---

 
 
137 
 
Sənayenin  ənənəvi  sahələrində,  hansı  ki,  məhsul  uzun-
müddətli həyat tsikli ilə xarakterizə olunur, bu zaman “Kayzen-
Kosting” modelinə, əksinə innovasiyalı sahələrdə, yəni məhsul 
istehsalı  qısamüddətli  həyat  tsikli  ilə  xarakterizə  olunursa,  bu 
zaman “Target-Kosting” sistemi irəli çəkilir. 
Şərti  olaraq  ənənəvi  sənaye  sahələrinə  aid  edilən  şirkət-
lərdə “Kayzen” fəaliyyəti üç səviyyədə həyata keçirilir: 
1. Kayzenin fəlsəfəsi vəzifə borcu hesab olunan menecer-
lər; 
2.  Keyfiyyət  dərnəklərində  birləşən  (toplanan)  təşəbbüs-
kar əməkdaşlar qrupu; 
3.  Təkliflər  sistemi  vasitəsi  ilə  yeni  ideya  irəli  sürmək 
imkanı olan ayrı-ayrı fəhlələr. 
“Kayzen” fəaliyyətində aktiv iştirak edən insanların mü-
kafatlandırılması  maddi  və  mənəvi  həvəsləndirmə  yolu  ilə  hə-
yata  keçirilir.  İşçilərin  həvəsləndirilməsi  şirkətlər  tərəfindən 
öyrədilən mədəni sərvətlərin fəhlə və mütəxəssislərin beynində 
möhkəmləndirən tədbirləri özündə əks etdirir. 
İnnovasiyalı  sahələrdə  “Kayzen-Kosting”  ahəngdar  ola-
raq öz əhəmiyyətini itirmədən “Target-Kosting”i tamamlayır. 
“Target-Kosting”  ideyası  həddindən  artıq  sadədir.  Yəni 
elə innovasiyalı məhsul istehsal edilməlidir ki, hesablama maya 
dəyəri məqsədli maya dəyərini üstələməsin. Əgər bu iki kəmiy-
yət arasındakı fərq saxlanılırsa, bütün ciddi cəhdlərə baxmaya-
raq layihədən inkar edilməlidir. Burada belə bir sual çıxır orta-
ya:  nə  etməli  əgər  hesablama  maya  dəyəri  məqsədli  maya  də-
yərindən  lap  az  yüksəkdir?  İstehsala  başlamaq,  yoxsa  yox? 
Təcrübə  göstərir  ki,  hesablama  və  məqsədli  maya  dəyəri  ara-
sındakı az fərq (3-5 faiz həddində) istehsal haqqında qərar qə-
bul etmək üçün maneə hesab olunmur. Yapon müəssisələrində 
əmələ  gələn  az  fərq  istehsal  mərhələsindəki  Kayzen  tapşırığı-
nın köməkliyi ilə müvəffəqiyyətlə bağlanır. 
 

---