Dərs vəSAİTİ Bakı
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
122 yanaşı əməliyyatların müvafiq yazılışları jurnalda qeyd edilir. Sifariş metodu ilə işləyən zavodda baş vermiş əməliyyatlar. Misal 1. İstehsalın sifariş metodu ilə işləyən zavodunun aylıq təsərrüfat əməliyyatları: 1. Kredit hesabına 182000 manatlıq xammal alınmışdır. 2. Nöqsanlı olduğu üçün 2000 manat dəyərində olan xammal malsatan təşkilata qaytarılmışdır. 3. Anbardan 165000 manatlıq əsas material buraxılmışdır. 4. Anbardan 10000 manatlıq köməkçi material buraxılmışdır. 5. Hesabat dövründə hesablanan əmək haqqı məbləğinin cəmi 185000 manat təşkil edir. O cümlədən, inzibati idarə işçilərinə - 105000 manat əmək haqqı hesabından alınarkən vergi departamentinə - 60000 manat sosial təminat fonduna - 40000 manat 6. Göstərilən müddətdə əməliyyatlar üzrə məbləğlər nağd qaydada ödənilmişdir. 7. Əmək haqqının ümumi məbləğinin bölüşdürülməsi aşağıdakı kimi olmuşdur: Əsas istehsalat fəhlələrinin əmək haqqı - 145000 manat Köməkçi istehsalat fəhlələrinin əmək haqqı - 40000 manat 8. Dövlət sığortasına ödənilmişdir - 25000 manat 9. Hesabat dövrünün qeyri-müstəqim xərcləri - 41000 manat 10. Avadanlığın amortizasiyası - 30000 manat 11. Üstəlik xərclər - 140000 manat 12. Qeyri-istehsal üstəlik xərclər - 40000 manat 13. Bitmiş və ehtiyata çevrilmiş hazır məhsulun dəyəri - 300000 manat 14. Alıcı təşkilatlara yola salınmışdır - 400000 manat 123 15. Alıcılara göndərilən məhsulların maya dəyəri – 240000 manat MÖVZU 10. MƏSRƏFLƏRİN UÇOTU VƏ MƏHSULUN MAYA DƏYƏRİ KALKULYASİYASININ DİGƏR METODLARI (MODELLƏRİ). 10.1. ABC uçotu modeli Uçotun “Activity Basedd Costing” və yaxud ABC modeli Avropa və Amerikanın müxtəlif profilli müəssisələrində geniş yayılmışdır. Bu modelin analoqu olaraq bizim sənaye müəssi- sələrimizdə məsrəflərin uçotu və maya dəyərinin kalkulyasiyası əməliyyat üzrə metodundan istifadə edilir. Tam mənası ilə bu model məsrəflərin işlər üzrə (məsrəflərin funksional uçotu) uçotu deməkdir. Bu model iqtisadi strukturlarda baş verən də- yişikliklərin , xüsusilə məsrəflərin uçotu və məhsulun maya də- yəri kalkulyasiyasına olan elmi baxışların dəyişilməsi nəticə- sində meydana gəlmişdir. Əvvəllər maya dəyərinin sabit (Ab- sorption - Kosting) və dəyişən xərclərin (Direkt - Kosting) uço- ta alınması yolu ilə hesablanırdı. Dəyişən xərclər məhsulun maya dəyərinə bölüşdürülür ki, bu da məhsulun tam istehsal xərclərini əks etdirir. Sabit xərclər məhsulun maya dəyərinə da- xil edilmir və müxtəlif məsrəflərə silinir. Bu halda məhsulun maya dəyəri marjinal xərclərə bərabərdir. Lakin praktikada 124 (təcrübədə) müəssisənin fəaliyyətini həyata keçirmək üçün is- tehsala uzunmüddətli resursların cəlb edilməsi tələbatını irəli sürür və zəruri edir (marketinq, satış, xidmət və s.). Ona görə də marjinal məsrəflərlə gəlirlərin bərabərliyi maksimum gəlir gətirməsinə baxmayaraq, Direkt – Kostingin tətbiqi yalnız müəyyən şərtlər daxilində səmərə verə bilir. Əvvəla müəssisə- də müstəqim məsrəflər xərclərin çox hissəsini təşkil etməlidir. İkincisi, az sayda məhsul buraxılmalıdır (bir, iki). Əgər müəssi- sə bu tələblərə cavab vermirsə maya dəyəri göstəricisi mütləq təhrif olunacaqdır: xırda seriyalı məhsula azaldılmış əlavə (qiy- mət artımı), iriseriyalıya isə yüksək qiymət artımı idarəetmə uçotuna nisbətən maliyyə uçotunda gəlir göstəricisi daha aşağı olacaqdır, elə zənn edilir ki, sadə istehsala nisbətən mürəkkəb texnologiyalı və innovasiyalı məhsul yüksək rentabellidir. Bu- radan da belə bir nəticəyə gəlmək olar ki, idarəetmə uçotu əsas vəzifəsini yerinə yetirmək üçün sabit və dəyişən göstəricilərin tətbiqi səmərəli deyil. Məsrəflər haqqında obyektiv informasiya alınması üçün yeni metodların axtarılması uçotun ABC modelinin meydana gəlməsinə səbəb oldu. ABC modelinin spesifik xüsusiyyəti on- dan ibarətdir ki, nu model tətbiq olunan zaman müəssisənin tə- sərrüfat fəaliyyətinə işçi əməliyyatların yığımı kimi baxılır. İş prosesində ehtiyatlar (material, informasiya, avadanlıq və s.) müvafiq olaraq müəssisədə ABC tətbiqinin ilkin mərhələləri mürəkkəb iş əməliyyatlarının paralel olaraq ehtiyatların istehla- kını hesablamaqla sadələşdirilmiş tərkib hissələrinə ayırmaqla işlərin siyahısının və ardıcıllığının təyin edilməsi hesab olunur. ABC çərçivəsində məhsul buraxılışında iştirak üsullarına görə işlər üç növə ayrılır: 1. Unit level (işəmuzd, görülən işi) 2. Batch level (paket işi) 3. Product level (məhsul işi) 125 Bu təsnifat müxtəlif istehsal prosesləri və məsrəflər ara- sındakı asılılığın öyrənilməsini nəzərdə tutur: məhsul vahidinin buraxılışı, sifariş (paket) buraxılışı, məhsul istehsalı. Bununla belə yenə də məsrəflərin mühüm bir kateqoriyası bütövlükdə müəssisənin fəaliyyətini təmin edən, istehsal hadisələrindən asılı olmayan məsrəflər nəzərə alınmır. Bu məsrəfləri uçota al- maq üçün dördüncü növ iş – Facility level (ümumtəsərrüfat iş- ləri). İşlərin birinci üç kateqoriyası, daha doğrusu o kateqoriya- lar üzrə məsrəflər konkret növ məhsula aid edilə bilərlər. Ümumtəsərrüfat işlərinin nəticələrini bu və ya digər konkret növ məhsula aid etmək olmaz. Ona görə də onların bölüşdürül- məsi üçün müxtəlif alqoritmlər təklif edilir. Optimal təhlilə nail olmaq üçün ehtiyatlar da (resurslar) təsnifləşdirilir: istehlak anında verilən resurslar, əvvəlcədən ve- rilən resurslar. Məsələn, birinciyə misal olaraq işəmuzd əmək haqqını göstərmək olar. Bu zaman işçiyə iş əməliyyatlarının o miqdarı üçün əmək haqqı verilir ki, o işlər yerinə yetirilmişdir, ikinciyə qəti müəyyən edilmiş əmək haqqını misal göstərmək olar, konkret miqdar tapşırıqla əlaqəli olmayan əmək haqqı. İşçi əməliyyatlarına sərf edilən bütün resurslar onun də- yərini təşkil edir. Təhlilin birinci mərhələsinin sonunda müəssi- sənin bütün işləri onların yerinə yetirilməsi üçün zəruri olan re- surslara aid edilməlidir. Bir sıra hallarda məsrəf maddəsi hansı- sa bir işə uyğun gəlir. Məsələn, “Təchizat şöbəsinin əməkhaq- qı” “Təchizat” işçi əməliyyatlarının dəyərinə daxil edilir. Bu- nunla yanaşı “Ofis binalarının icarəsi” maddəsi “Təchizat”, “İs- tehsal”, “Marketinq” və s. məsrəf maddələri üzrə resursların is- tehlakına mütənasib olaraq bölüşdürülməlidir. Bəzən belə hal- lar da olur ki, hər hansı bir resurs heç bir işçi əməliyyatı ilə düz gəlmir, aid edilmir, boş yerə sərf edilir. ABC uyğun olaraq işçi əməliyyat indeks ölçüsünə, çıxış nəticəsinə - KOST Drayverə malik olmalıdır. “Təchizat” məs- rəf maddəsi üçün KOST Drayver “Alışın miqdarı” olmalıdır, Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|