~ 62 ~
Piy yağı efir yağından fərqli olaraq su buğu ilə qovulmur.
İşin gedişi. Analizi aparmaq üçün laboratoriya qurğusu yığıl-
malıdır (şəkil 2.2). Qurğu qızdırıcıdan, buğ əmələgətiricidən-1,
istixanadan-2, soyuducudan-3 və destilyat toplanan qəbuledici-
dən-4 ibarətdir. Buğ əmələ gətirici və istixana kimi geniş tutumlu
kolbadan istifadə olunur.
Şəkil 2.2. Efir yağlarının miqdarını təyin etmək üçün qurğu
1-buğ əmələgətirici; 2-istixana; 3-soyuducu; 4-qəbuledici
İstixana kolbası bundan başqa geniş boğazlı olmalıdır ki, oraya
bitki materialı yerləşdirmək mümkün olsun. Destilyat toplayıcı
üzərində bölgüləri olan büretkadan ibarət olub (onda efir yağları
ayrılır), ondan çıxan götürücü boru ilə silindrə su toplanır. Efir
yağlarının miqdarının kütləvi təhlilləri zamanı ikiqat divarlı
misdən hazırlanmış asbest arakəsməli 10-15 litrlik tutumlu
istixanadan istifadə olunur.
Ətirli bitkilər yaxud onların orqanlarından 100-1000 qr çəki
(efir yağlarının miqdarından asılı olaraq) götürülür, kobud xırda-
lanır, istixanaya yerləşdirilir və buğ verilməyə başlanır. Buğ efir
yağlarını tutur, soyuducuda qarışıq kondensasiya olunaraq topla-
yıcıya daxil olur. Daha yüngül olan efir yağları büretkada topla-
nır, borudan keçən su silindrdə yığılır. Adətən destillə təqribən 5
litr destilyat toplanana qədər aparılır. Büretkada yağın həcminin
~ 63 ~
artımı dayandıqda qovma prosesi sona çatdırılır.Ayrılmadan sonra
qovulmuş efir yağlarının həcmi müəyyən olunur. Efir yağlarının
miqdarı (X) faizlə formula uyğun hesablanır:
X=
%,
burada: V – qovulmuş efir yağlarının həcmi, sm
3
;
d – efir yağlarının sıxlığı, q/sm
3
;
b – götürülən çəki, q.
2.5.
Kartofda nişastanın miqdarının yumruların
sıxlığına görə
t
ə
yini
Kartof nişasta, spirt və digər əhəmiyyətli məhsullar istehsalı
üçün xammaldır. Bu halda məhsul çıxımı və onun keyfiyyəti
yumrularda olan nişastanın miqdarından asılıdır. Ona görə də
kartof emala qəbul olunduqda yalnız onun miqdarı deyil, həm də
nişastanın tərkibdəki miqdarı əsas götürülür.
İşin gedişi. Nişastanın miqdarının dərhal təyin edilməsinin
kifayət qədər əlverişli və dəqiq üsulu yumruların sıxlığı ilə on-
larda olan nişastanın miqdarı arasındakı asılılığa əsaslanır. Nişasta
yumrunun müqayisədə üstünlük təşkil edən sabit tərkib hissəsi
olub, nişasta ədədi, başqa sözlə, nişasta ilə şəkərlərin cəmi kütlə-
sinin quru maddələrin kütləsindən 5,752 çıxılmaqla alınır. Əgər
nişasta ədədindən şəkərə düşən 1,5% çıxılarsa, nişastanın miqdarı
alınır. Bu emprik asılılığa əsaslanaraq kartof yumrularında onların
sıxlığına görə nişastanın təyini üzrə cədvəl və nomoqramma
işlənmişdir (cədvəl 2.1).
Yumruların sıxlığının (D) təyini bir və ya müəyyən miqdar
yumruların əvvəlcə havada, sonra isə suda çəkilməsinə əsaslanır.
Arximed qanununa görə yumruların havada kütləsi (A) onların
sudakı kütləsindən (B) (yumrularla çıxarılan suyun kütləsindən)
böyük olacaqdır.
Cədvəl 2.1
~ 64 ~
Kartof yumrularının sıxlığından asılı olaraq quru maddələrin
və nişastanın miqdarı
Götürülmüş çəkidə
su altında yumrula-
rın kütləsi, qram
Niş
asta
,
%
Qu
ru
m
ad
dələr
,
%
Götürülmüş çəkidə
su altında yumrula-
rın kütləsi, qram
Niş
asta
,
%
Qu
ru
m
ad
dələr
,
%
5000 2000 1000
5000 2000 1000
290
116
58
9,5
15,75
440
176
88
16,7
23,25
295
118
59
9,7
16,00
445
178
89
16,9
23,50
300
120
60
10,0
16,25
450
180
90
17,1
23,75
305
122
61
10,2
16,50
455
182
91
17,3
24,00
310
124
62
10,5
16,75
460
184
92
17,6
24,25
315
126
63
10,7
17,00
465
186
93
17,8
24,50
320
128
64
10,9
17,25
470
188
94
18,1
24,75
325
130
65
11,1
17,50
475
190
95
18,4
25,00
330
132
66
11,4
17,75
480
192
96
18,6
25,25
335
134
67
11,6
18,00
485
194
97
18,9
25,50
340
136
68
11,9
18,25
490
196
98
19,2
25,75
345
138
69
12,0
18,50
495
198
99
19,3
26,00
350
140
70
12,2
18,75
500
200
100
19,6
26,25
355
142
71
12,5
19,00
505
202
101
19,8
26,50
360
144
72
12,7
19,25
510
204
102
20,0
26,75
365
146
73
13,0
19,50
515
206
103
20,4
27,00
370
148
74
13,3
19,75
520
208
104
20,7
27,25
375
150
75
13,5
20,00
525
210
105
20,9
27,50
380
152
76
13,7
20,25
530
212
106
21,2
27,75
385
154
77
14,0
20,50
535
214
107
21,4
28,00
390
156
78
14,2
20,75
540
216
108
21,6
28,25
395
158
79
14,4
21,00
545
218
109
21,9
28,50
400
160
80
14,6
21,25
550
220
110
22,2
28,75
405
162
81
14,9
21,50
555
222
111
22,4
29,00
410
164
82
15,2
21,75
560
224
112
22,7
29,25
415
166
83
15,4
22,00
565
226
113
23,0
29,50
420
168
84
15,7
22,25
570
228
114
23,2
29,75
425
170
85
15,9
22,50
575
230
115
23,4
30,00
430
172
86
16,2
22,75
580
232
116
23,7
30,25
435
174
87
16,4
23,00
585
234
117
24,0
30,50
Yumrularla çıxarılan suyun kütləsi onların həcminə bərabər
Dostları ilə paylaş: |