Dərs vəSAİTİ baki 013 ~ ~

~ 62 ~ 
Piy yağı efir yağından fərqli olaraq su buğu ilə qovulmur. 
İşin  gedişi. Analizi aparmaq üçün laboratoriya qurğusu  yığıl-
malıdır  (şəkil  2.2).  Qurğu  qızdırıcıdan,  buğ  əmələgətiricidən-1, 
istixanadan-2,  soyuducudan-3  və  destilyat  toplanan  qəbuledici-
dən-4 ibarətdir. Buğ əmələ gətirici və istixana kimi geniş tutumlu 
kolbadan istifadə olunur.  
 
 
Şəkil 2.2. Efir yağlarının miqdarını təyin etmək üçün qurğu 
1-buğ əmələgətirici; 2-istixana; 3-soyuducu; 4-qəbuledici 
 
İstixana kolbası bundan başqa geniş boğazlı olmalıdır ki, oraya 
bitki  materialı  yerləşdirmək  mümkün  olsun.  Destilyat  toplayıcı 
üzərində bölgüləri olan  büretkadan ibarət olub (onda efir  yağları 
ayrılır),  ondan  çıxan  götürücü  boru  ilə  silindrə  su  toplanır.  Efir 
yağlarının  miqdarının  kütləvi  təhlilləri  zamanı  ikiqat  divarlı 
misdən  hazırlanmış  asbest  arakəsməli  10-15  litrlik  tutumlu 
istixanadan istifadə olunur. 
Ətirli  bitkilər  yaxud  onların  orqanlarından  100-1000  qr  çəki 
(efir  yağlarının  miqdarından  asılı  olaraq)  götürülür,  kobud  xırda-
lanır,  istixanaya  yerləşdirilir  və  buğ  verilməyə  başlanır.  Buğ  efir 
yağlarını tutur, soyuducuda qarışıq kondensasiya olunaraq topla-
yıcıya daxil olur.  Daha yüngül olan  efir  yağları büretkada topla-
nır, borudan keçən su silindrdə yığılır. Adətən destillə təqribən 5 
litr  destilyat  toplanana  qədər  aparılır.  Büretkada  yağın  həcminin 

---

~ 63 ~ 
artımı dayandıqda qovma prosesi sona çatdırılır.Ayrılmadan sonra 
qovulmuş  efir  yağlarının  həcmi  müəyyən  olunur.  Efir  yağlarının 
miqdarı (X) faizlə formula uyğun hesablanır: 
 
X=
     
 
%, 
 
burada: V – qovulmuş efir yağlarının həcmi, sm
3
; 
d – efir yağlarının sıxlığı, q/sm
3
; 
b – götürülən çəki, q. 
 
2.5. 
Kartofda nişastanın miqdarının yumruların 
sıxlığına görə
 t
ə
yini 
Kartof  nişasta,  spirt  və  digər  əhəmiyyətli  məhsullar  istehsalı 
üçün  xammaldır.  Bu  halda  məhsul  çıxımı  və  onun  keyfiyyəti 
yumrularda  olan  nişastanın  miqdarından  asılıdır.  Ona  görə  də 
kartof emala qəbul olunduqda yalnız onun miqdarı deyil, həm də 
nişastanın tərkibdəki miqdarı əsas götürülür. 
İşin  gedişi.  Nişastanın  miqdarının  dərhal  təyin  edilməsinin 
kifayət  qədər  əlverişli  və  dəqiq  üsulu  yumruların  sıxlığı  ilə  on-
larda olan nişastanın miqdarı arasındakı asılılığa əsaslanır. Nişasta 
yumrunun  müqayisədə  üstünlük  təşkil  edən  sabit  tərkib  hissəsi 
olub, nişasta ədədi, başqa sözlə, nişasta ilə şəkərlərin cəmi kütlə-
sinin  quru  maddələrin  kütləsindən  5,752  çıxılmaqla  alınır.  Əgər 
nişasta ədədindən şəkərə düşən 1,5% çıxılarsa, nişastanın miqdarı 
alınır. Bu emprik asılılığa əsaslanaraq kartof yumrularında onların 
sıxlığına  görə  nişastanın  təyini  üzrə  cədvəl  və  nomoqramma 
işlənmişdir (cədvəl 2.1). 
Yumruların  sıxlığının  (D)  təyini  bir  və  ya  müəyyən  miqdar 
yumruların əvvəlcə havada, sonra isə suda çəkilməsinə əsaslanır. 
Arximed  qanununa  görə  yumruların  havada  kütləsi  (A)  onların 
sudakı  kütləsindən  (B)  (yumrularla  çıxarılan  suyun  kütləsindən) 
böyük olacaqdır. 
 
Cədvəl 2.1 

---

~ 64 ~ 
Kartof yumrularının sıxlığından asılı olaraq quru maddələrin 
və nişastanın miqdarı 
Götürülmüş çəkidə 
su altında yumrula-
rın kütləsi, qram 
Niş
asta
, 
% 
 
Qu
ru
 m
ad
dələr
, 
%
 
Götürülmüş çəkidə 
su altında yumrula-
rın kütləsi, qram 
Niş
asta
, 
% 
 
Qu
ru
 m
ad
dələr
, 
%
 
5000  2000  1000 
5000  2000  1000 
290 
116 
58 
9,5 
15,75 
440 
176 
88 
16,7 
23,25 
295 
118 
59 
9,7 
16,00 
445 
178 
89 
16,9  
23,50 
300 
120 
60 
10,0 
16,25 
450 
180 
90 
17,1 
23,75 
305 
122 
61 
10,2 
16,50 
455 
182 
91 
17,3 
24,00 
310 
124 
62 
10,5 
16,75 
460 
184 
92 
17,6 
24,25 
315 
126 
63 
10,7 
17,00 
465 
186 
93 
17,8 
24,50 
320 
128 
64 
10,9 
17,25 
470 
188 
94 
18,1 
24,75 
325 
130 
65 
11,1 
17,50 
475 
190 
95 
18,4 
25,00 
330 
132 
66 
11,4 
17,75 
480 
192 
96 
18,6 
25,25 
335 
134 
67 
11,6 
18,00 
485 
194 
97 
18,9 
25,50 
340 
136 
68 
11,9 
18,25 
490 
196 
98 
19,2 
25,75 
345 
138 
69 
12,0 
18,50 
495 
198 
99 
19,3 
26,00 
350 
140 
70 
12,2 
18,75 
500 
200 
100 
19,6 
26,25 
355 
142 
71 
12,5 
19,00 
505 
202 
101 
19,8 
26,50 
360 
144 
72 
12,7 
19,25 
510 
204 
102 
20,0 
26,75 
365 
146 
73 
13,0 
19,50 
515 
206 
103 
20,4 
27,00 
370 
148 
74 
13,3 
19,75 
520 
208 
104 
20,7 
27,25 
375 
150 
75 
13,5 
20,00 
525 
210 
105 
20,9 
27,50 
380 
152 
76 
13,7 
20,25 
530 
212 
106 
21,2 
27,75 
385 
154 
77 
14,0 
20,50 
535 
214 
107 
21,4 
28,00 
390 
156 
78 
14,2 
20,75 
540 
216 
108 
21,6 
28,25 
395 
158 
79 
14,4 
21,00 
545 
218 
109 
21,9 
28,50 
400 
160 
80 
14,6 
21,25 
550 
220 
110 
22,2 
28,75 
405 
162 
81 
14,9 
21,50 
555 
222 
111 
22,4 
29,00 
410 
164 
82 
15,2 
21,75 
560 
224 
112 
22,7 
29,25 
415 
166 
83 
15,4 
22,00 
565 
226 
113 
23,0 
29,50 
420 
168 
84 
15,7 
22,25 
570 
228 
114 
23,2 
29,75 
425 
170 
85 
15,9 
22,50 
575 
230 
115 
23,4 
30,00 
430 
172 
86 
16,2 
22,75 
580 
232 
116 
23,7 
30,25 
435 
174 
87 
16,4 
23,00 
585 
234 
117 
24,0 
30,50 
 
Yumrularla  çıxarılan  suyun  kütləsi  onların  həcminə  bərabər 

---