Dərs vəSAİTİ baki 013 ~ ~

~ 87 ~ 
Rəngli (bulanma)  ekstraktlar olduğu halda işçi  məhlul  mütləq 
duruldulmalıdır. Bunun üçün isti, lakin son həcmə qədər çatdırıl-
mayan  işçi  məhlula  damlalarla  çöküntü  əmələ  gəlib  qurtarana 
qədər 10%-li qurğuşun asetat məhlulu əlavə olunur. Adətən 10 q 
nümunədən  alınmış  işçi  məhlula  0,5-2  ml  qurğuşun  asetat  əlavə 
olunması  lazım  gəlir.  Qurğuşun  duzunun  artıqlığına  yol  vermək 
olmaz.  Çünki  o,  filtrdən  keçərək  analizin  gedişinə  əngəl  törədir. 
Duruldulmuş  işçi  məhlul  süzgəcdən  keçirilir  və  həcmi  su  ilə  50 
ml-ə çatdırılır.  
Oksidləşdirilən  şəkərlərin  təyini.  Təyin  etmək  üçün  əvvəlcə-
dən  mis  qliserat  məhlulunun  hazırlanması  lazım  gəlir.  Bunun 
üçün  2:1  nisbətində  1  №li  məhlulun  (0,8%  CuSO
4
·5H
2
O)  2  №li 
ilə (15%-li OH 1 ml qliserin əlavə etməklə) qarışığı hazırlanır. 
1  ml  durulmuş  və  süzgəcdən  keçirilmiş  işçi  məhlul  sınaq 
şüşəsinə  keçirilir,  üzərinə  15  ml  mis  qliserat  əlavə  olunaraq 
qarışdırılır  və  70
0
C-də  su  hamamında  6  dəqiqə  qızdırılır.  Sonra 
sınaq  şüşəsi  soyuq  suda  soyudulur  və  şəffaf  məhlul  optik  sıxlığı 
təyin etmək üçün küvetə qoyulur (nümunə 1). 
Oksidləşən  və  oksidləşməyən  (saxaroza)  şəkərlərin  cəminin 
təyini. Oksidləşməyən şəkərlərin miqdarını təyin etmək üçün 0,5 
ml  duruldulmuş  filtrdən  keçmiş  işçi  məhlul  götürülərək  üzərinə 
0,5  ml  1%-li  HCl  əlavə  olunur,  qarışdırılır  və  qaynayan  su 
hamamı  üzərinə  qoyularaq  15  dəqiqə  saxlanır.  Sonra  15  ml  mis 
qliserat  əlavə  olunaraq  su  hamamında  6  dəqiqə  qızdırılır.  Sınaq 
şüşəsi soyuq suda soyudulur, sakit qoyularaq çökdürülür və optik 
analiz  üçün  şəffaf  məhlul  götürülür  (nümunə  2).  Bu  nümunədə 
oksidləşdirilən şəkərlərin və saxarozanın cəmi təyin edilir. 
Spektrofotometriya.  Tədqiq  olunan  məhlulun  optik  sıxlığı 
λ=582 nm dalğa uzunluğunda qeydiyyatdan keçirilir. 
Nümunələrdə  şəkərlərin  miqdarını  qlükozaya  görə  qurulmuş 
kalibrləmə əyrisinə görə təyin etmək olar. Bunun üçün 10 mq/ml 
qlükozaya  malik  50  ml  məhlul  və  sonra  duruldulma  yolu  qalan 
məhlullar 2.5 saylı cədvələ uyğun hazırlanır. 
Cədvəl 2.5 
№ 
Qlükozanın 
Qlükozanın ilkin 
Suyun 
Optik 

---

~ 88 ~ 
miqdarı, mq/ml 
məhlulunun 
miqdarı, ml 
miqdarı, ml 
sıxlıq, D
582 
1 
0,5 
0,5 
9,5 
 
2 
1,0 
1,0 
9,0 
 
3 
2.5 
2,5 
7,5 
 
4 
5,0 
5,0 
5,0 
 
5 
7,5 
7,5 
2,5 
 
6 
10,0 
10,0 
0 
 
 
 Bu məhlulların optik sıxlığını (D
582
) təyin etmək üçün təcrübə 
variantlarında  olduğu  kimi,  əvvəlcədən  mis  qliseratla  reaksiya 
aparılmalıdır.  
Tədqiq olunan obyektdə oksidləşdirilən şəkərlərin miqdarı (A) 
folmulla hesablanır: 
 
   
   
 
      , 
 
burada: C - kalibrləmə əyrisi ilə nümunə 1-də tapılan şəkərlərin  
miqdarı; 
V – çəkilmiş nümunədən alınan işçi məhlulun həcmi; 
  
m - numunə çəkisinin kütləsi, qramla. 
Həmin  formula  uyğun  həm  də  oksidləşdirilən  şəkərlərin  və 
saxarozanın cəmi hesablanır. C-nin yerinə nümunə 2-də kalibrlə-
mə  əyirisinə  görə  tapılan  şəkərlərin  miqdarı  yazılır.  İkinci  və 
birinci  təyinetmələr  arasındakı  fərq  0,95  əmsalına  vurularaq 
tədqiq  olunan  obyektdə  saxarozanın  miqdarı  tapılır.  Nəticələr 
cədvəl 2.6-da əks olunur. 
Cədvəl 2.6 
Obyek
t 
D
582
 
numun
ə 1 
D
582
 
numun
ə 2 
Oksdiləşdirilə
n şəkərlərin 
miqdarı, mq/q 
Mono və 
oliqoşəkərləri
n cəmi, mq/q 
Saxarozanı
n miqadrı, 
mq/q 
 
 
 
 
 
 
 
Sonda nəticələrə gəlinir. 
 

---

~ 89 ~ 
2.14. 
Müxtə
lif bitkil
ə
rin toxum v
ə
 vegetativ 
hiss
ə
l
ə
rind
ə
 
zülalların miqdarının tə
yini 
Zülalların  miqdarı  müxtəlif  bitkilərdə  güclü  surətdə  dəyişir. 
Bu, növ və sortun  genotip xüsusiyyətlərindən və onların becəril-
mə şəraitindən asılıdır. Bundan başqa, zülallar bitki toxumlarında 
qeyri-bərabər  paylanır.  Zülal  maddələri  yaşlı  gövdə  və  köklərdə 
az,  yarpaq  və  toxumda  isə  xeyli  miqdardadır.  Paxlalı  bitkilərin, 
məsələn soyanın toxumunda zülalların miqdarı 50%-ə çata bilir. 
Bitki toxumalarından zülalların ekstraksiyası toxumaların suda, 
duz məhlullarında, turşu, qələvi və bufer məhlullarında parçalan-
masında onların həll olma xüsusiyyətinə əsaslanır. Bufer məhlul-
lar zülalların ayrılması üçün yumşaq şərait təmin edir və bu halda 
onların molekulları təbii strukturunu saxlamış olur. Zülal maddə-
lərinin  çox  hissəsini  (zülal  preparatı)  ayırmaq  üçün  pH  8  olan 
bufer məhlulundan istifadə olunur. 
Bitki  toxumlarında  zülalların  miqdarını  təyin  etmək  üçün  bir 
neçə üsul mövcuddur. 
İşin  məqsədi  –  müxtəlif  dənlilər,  dənli-paxlalıların  toxumun-
da, həmçinin bitkilərin vegetativ kütləsində zülalların miqdarının 
təyin edilməsidir. 
Reaktiv və materiallara destillə edilmiş su, fosfat buferi (pH 8), 
Na
2
HPO
4
·2H
2
O, natrium bisulfid, etil  spirti, üç xlorsirkə turşusu 
(ÜSX), NaOH, Na
2
CO
3
, CuSO
4
·5H
2
O, K yaxud Na - şərab turşu-
su, Folin reaktivi,  albumin  yaxud kazein,  farfor  kasa və həvəng-
dəstə,  kvars  qumu,  Bunzen  kolbası,  rofator,  100  ml  tutumlu  ko-
nusvari kolba, ölçülü silindrlər, sınaq şüşələri, dondurucu kamera, 
sentrifuqa aiddir. 
İşin  gedişi.  1.  Dənli  və  dənli-paxlalı  bitkilərin  toxumundan 
cəmi  zülalların  ayrılması  1q  xam  cücərmiş  toxum  (buğda,  arpa, 
lobya, noxud, mərcimək, soya) çəkilərək farfor həvəngə keçirilir. 
Az  miqdarda  kvars  qumu  əlavə  olunaraq,  40  ml  fosfat  buferinin 
(pH8),  0,2%  natrium  bisulfit  və  bir  neçə  damla  etil  spirtinin 
iştirakı  ilə  möhkəm  əzilir.  Quru  toxumdan  istifadə  olunduqda 
əvvəlcədən  onları  un  vəziyyətinə  qədər  üyüdür  və  sonra  fosfat 

---