Dərs vəSAİTİ baki 013 ~ ~

~ 75 ~ 
Tigeldə qalan qalıq böyük miqdarda isti destillə su ilə süzüntü-
nün turş reaksiyası itənədək yuyulur. Sonra qalıq az miqdar spirt 
və etil efiri ilə (təqribən 50 ml) yuyulur (artıq bez otsasebeniem). 
Tigel yuyulmuş çöküntü ilə quruducu şkafda 130
0
C temperatu-
ra yaxın qurudulur. Eksikatorda soyudulur və çəkilir. Sellülozanın 
miqdarı (x) quru kütləyə görə %-lə bərabər olur: 
 
   
     
 
, 
 
burada,   a – sellülozanın kütləsi (tigelin asbest və nümunə ilə  
birgə hidroliz və qurutmadan sonrakı kütləsindən tigelin  
asbestlə kütləsini çıxmaqla tapılır), q; 
n – quru materialın çəkisi, q. 
Lakin bu yolla tapılan sellülozanın miqdarı müəyyən qədər kül 
elementlərinə  malik  olur.  Bununla  bağlı  çatışmazlığı  aradan  qal-
dırmaq  üçün  aşağıdakı  kimi  edilir.  Süzülmək  üçün  tigeldə  olan 
qalıq  külə  çevrilmək  üçün  çəkisi  məlum  olan  tigelə  keçirilir. 
Sonuncu təqribən 1 saat 130
0
C-də qurudulur, soyudulur, çəkilir və 
900
0
C-də  yandırmaq  üçün  mufel  peçinə  yerləşdirilir.  Sonra  tigel 
soyudulur  və  ağ  qalıqla  birlikdə  çəkilir.  Küldən  azad  edilmiş 
sellüloza (x - quru kütləyə görə %-lə) formulla təyin edilir: 
 
   
        
 
, 
 
burada,  a – sellülozanın küllə kütləsi, q; 
b – külün kütləsi (tigelin külə çevrilmək üçün olan  
nümunə ilə kütləsi- külə çevrilmədən sonra tigelin  
kütləsi), q. 
Turşu  qarışığı  belə  hazırlanır:  900  ml  70%-li  sirkə  turşusu 
məhlulu (sıxlığı 1,068) 60 ml qatılaşdırılmış nitrat turşusu (sıxlığı 
1,4) və 24 q üçxlor sirkə turşusu ilə qarışdırılır. 
 

---

~ 76 ~ 
2.10. 
Kök meyvə
sind
ə
 
 
- karotinin ekspres-
metodla t
ə
yini 
 -  karotin  insan  orqanizmində  A  vitamini  sintez  olunan  əsas 
maddədir. Odur ki, onun təyini xüsusi əhəmiyyət daşıyır. 
İşin  gedişi.  Kök  kökümeyvələrinin  orta  nümunəsindən  1  q 
çəkilir  (yüzdə  bir  dəqiqliklə),  farfor  kasada  kvars,  yaxud  şüşə 
qum əlavə olunmaqla bircinsli kütlə alınana qədər əzilir. Turşuları 
neytrallaşdırmaq  üçün  əzilmədə  bıçağın  sonluğu  ilə  quru  CaCO
3
 
əlavə olunur və çəkinin susuzlaşdırılması üçün isə 1,5-2,0 q susuz 
Na
2
SO
4
 vurulur. 
Əzilmiş və susuzlaşdırılmış çəki petroleyn efiri və aseton qarı-
şığına 99:1 nisbətində keçirilir. 100 ml konusvari kolbaya məhlul-
dan  dəqiqliklə  50  ml  miqdarında  götürülür.  Keçirmə  əməliyyatı 
həlledicinin buxarlanmasının qarşısını almaq məqsədilə tez yerinə 
yetirilməlidir. Kolba mantar tıxacla bağlanır və piqmentlərin eks-
traksiyası üçün 10-15 dəqiqə qaranlıqda saxlanır. 
Alınan rəngli məhlul istənilən tip kolorometrdə kolorometrləş-
dirilir. Fotokolorimetr istifadə olunduqda göy işıq filtri tətbiq olu-
nur.  Əvvəlcədən  kalibrləmə  əyriləri  qurulur.  Bunun  üçün  təkrar 
kristallaşdırılmış  K
2
Cr
2
O
7
  0,036%-li  məhlulu  hazırlanır.  Onun  1 
ml-i  0,00208 mq karotinə  uyğun  gəlir. Kalibrləmə əyrilərini qur-
maq üçün 5,10,15, - 80 ml başlanğıc məhlul götürülür və 100 ml-
lik ölçü kolbasında xəttə çatdırılır. Kalorimetrləmə küvetin 10,05 
yaxud 20,05 nm işçi uzunluğunda aparılır. 
 - karotinin miqdarı (x) mq%-lə formulla hesablanır. 
 
   
     
 
, 
 
burada:  a – kalibrləmə əyrisinə görə müəyyən olunmuş 
 - karoti 
nin miqdarı, mq; 
V – ekstraksiya olunan qarışığın həcmi, 50 ml; 
n – xam kütlənin çəkisi, 1 q. 
Sadələşdirilmiş  kalorimetriya  rəng  şkalasında  gözlə  baxmaqla 
aparıla bilər. Şkala standart iki xrom turş kalium məhlulunun və 

---

~ 77 ~ 
suyun (720 mq K
2
Cr
2
O
7
 1 l suda) cədvəldə göstərilən nisbətdə su 
ilə  eyni  diametrli  və  rəngli  şüşəyə  malik  sınaq  şüşələrində  qarış-
dırlır. 
Alınan karotin işçi məhlulu təmiz sınaq şüşəsinə tökülür, onun 
rənginə uyğun şkalada sınaq şüşəsi tapılır və onun nömrəsinə görə 
cədvəl 2.4-də karotinin miqdarı mq/mq-la təyin olunur. 
Cədvəl 2.4 
Standart şkalanın sınaq şüşələrində karotinin qatılığı 
Sın
aq
 
şü
şəsin
in
  
№
-si
 
K
2
Cr
2
O
7
 
m
əh
lu
lu
, m
l 
H
2
O
2
 m
/m
l 
Kar
o
tin
 
m
q
/m
l 
Sın
aq
 
şü
şəsin
in
  
№
-si
 
K
2
Cr
2
O
7
 
m
əh
lu
lu
, m
l 
H
2
O
2
 m
/m
l 
Karotin, 
mq/ml 
1 
10 
0 
0,004160 
13 
4 
6 
0,001616 
2 
9,5 
0,5 
0,003952 
14 
3,5 
6,5 
0,001456 
3 
9,0 
1,0 
0,003744 
15 
3,0 
7,0 
0,001248 
4 
8,5 
1,5 
0,003536 
16 
2,5 
7,5 
0,001040 
5 
8,0 
2,0 
0,003328 
17 
2,0 
8,0 
0,000832 
6 
7,5 
2,5 
0,003120 
18 
1,5 
8,5 
0,000416 
7 
7,0 
3,0 
0,002912 
19 
1,0 
9,0 
0,000208 
8 
6,5 
3,5 
0,002704 
20 
0,5 
9,5 
0,0001664 
9 
6,0 
4,0 
0,002412 
21 
0,4 
9,6 
0,0001248 
10 
5,5 
4,5 
0,002228 
22 
0,3 
9,7 
0,0000532 
11 
5,0 
5,0 
0,002080 
23 
0,2 
9,8 
0,0000416 
12 
4,5 
5,5 
0,001872 
24 
0,1 
9,9 
 
 
Tədqiq  olunan  nümunədə  karotinin  miqdarı  (x)  mq-lə  bərabər 
olur. 
 
   
     
 
, 
burada:  n – standart şkala ilə müqayisədə tapılan katorinin işçi  
məhlulundakı miqdarı, mq/l; 
V – işçi məhlulun həcmi, ml; 
   
   n – nümunənin çəkisi 
 

---