Dərs vəsaiti «İqtisadi nozəriyyə» ‘ənninin «Mikroiqlisad»
Yüklə 2,26 Mb. Pdf görüntüsü
|
| III
FƏSİL. BAZAR İQTİSADİYYATI: MƏQSƏDİ, STRUKTURU, İNFRASTRUKTURU VƏ MODELLƏRİ 3.1. Bazar təsərrüfatçılığının iqtisadi məqsədi 3.2. Bazar strukturunun meyarları 3.3. Bazar infrastrukturunun mahiyyəti və əsas elementləri 3.4. Bazar iqtisadiyyatının modelləri 3.1. Bazar təsərrüfatçılığının iqtisadi məqsədi Hər hansı bir ölkənin təsərrüfat fəaliyyətinin tipindən asılı olmayaraq, mövcud ictimai istehsalının məqsədi oradakı insanların tələbatının ödənilməsindən və inkişaf etdirilməsindən ibarətdir. Lakin bütün təsərrüfat tiplərində bu məqsədi asan və səmərəli həyata keçirmək bir o qədər də mümkün olmur. İstehlak üçün nəzərdə tutulmuş bütün istehsallar nəticə etibarilə heç də hər vaxt məqsədyönlü fəaliyyət göstərmir. Ona görə də ictimai istehsalın son məqsədi kimi görünən istehlakm ödənilməsi çox hallarda həyata keçirilmir və yaxud da səmərəli olmur. Bu baxımdan insan tələbatının ödənilməsi təsəiTÜfatçılığm həm subyektinə, həm də məqsədinə çevrilir. Müasir şəraitdə iri maşmh istehsal yüksək ictimailəşmə səviyyəsi ilə müəyyən nəticələrlə ictimai tələbatın ödənilməsində fəal iştirak edir. Lakin o kiçik və orta sahibkarlığın iştirakına əsaslanaraq, öz məqsədini həyata keçirməklə nəticə etibarilə cəmiyyətdə mənafeyinin reallaşmasına xidmət göstərir. Ona görə də bazar təsərrüfatında fəaliyyət göstərən iqtisadi subyektlər öz qarşılıqlı münasibətləri ilə iqtisadi məqsədlərin həyata keçirilməsində iştirak edirlər. Məqsədə nail olmaq üsulu, bir qayda olaraq, istehsal vasitələrinin kimə mənsub olmasından asılıdır. Deməli, bazar iqtisadiyyatının birinci prinsipi kimi mülkiyyətin kimə mən- subiyyətliyi iqtisadi məqsədlərin qoyulmasına və həyata keçirilməsinə şərait yaradır. Çoxnövlü mülkiyyət formasının. 68 yəni şəxsi, kollektiv, dövlətə mənsubiyyətindən asılı olaraq qarşıya qoyduğu məqsədlər, mülkiyyət sahiblərinin mənafeyinə tabe olur. Beləliklə də, hər mülkiyyətçinin mənafeyi çərçivəsində iqtisadi məqsədi formalaşır. Müasir qərb iqtisadi ədəbiyyatlarında bazar təsərrüfat- çılığında əsasən iqtisadi məqsədlər kimi aşağıdakılar qeyd olunur: ■ İqtisadi artım; həyat səviyyəsinin yaxşılaşmasına və yüksəlməsinə təminat verən kəmiyyətcə çox, keyfiyyətcə yaxşı məhsul istehsalı nəzərdə tutulur; “Tam məşğulluq; uyğun məşğulluqla işləmək qabiliyyətində və arzusunda olanların işlə təmin olunması-başa düşülür; “ İqtisadi səmərəlilik; mövcud məhdud istehsal resursları şəraitində minimum xərclə maksimum buraxılış nəzərdə tutulur. Burada, həmçinin, istehsal resursundan istifadə etməklə bir qisim insanın tələbatının ödənilməsi ilə digərlərinin vəziyyətinin pisləşməsi nəzərdə tutulmur. Bu bir növ Pareto - optimallıq kimi qiymətləndirilir; “ Qiymətlərin sabit səviyyəsi; qiymətlərin həddindən artıq yüksəldilməsi və ya azaldılması meylinin olmaması deməkdir. Yəni qiymət üzrə səmərəli nəzarətin həyata keçirilməsi ilə inflyasiyanın sürətinin və deflyasiyanın qarşısının alınması və ya yumşaldılması mümkündür; • İqtisadi azadlıq; sahibkarlar bazar iqtisadiyyatının təsərrüfat subyektləri, öz iqtisadi fəaliyyətlərində yüksək səviyyədə azadlığa malik olmalıdırlar. Çünki iqtisadi azadlıq digər azadlıqlara, xüsusən də demokratik davranışlara əsas verir; “ Gəlirlərin ədalətli bölgüsü; bazar iqtisadiyyatı öz mahiyyəti etibarilə ədalətsizliklər mənbəyi olsa da, lakin rəqabət mübarizəsində əldə olunan nəticələr ədalətli hesab olunur. Bazar iqtisadiyyatında heç də bərabər kapital bərabər mənfəəti əks etdirmir. Bu yalnız meyli xarakter daşıyır. Bölgüdə bərabərçiliyə yol verilmir. Buna mane olan elementlər 69 |