Dərs vəsaiti «İqtisadi nozəriyyə» ‘ənninin «Mikroiqlisad»
Yüklə 2,26 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 3.4.
Bazar iqtisadiyyatının modelləri Müasir dünya iqtisadiyyatı bazar sisteminin üstünlük təşkil etdiyi bir şəraitdə fəaliyyət göstərir. Bazar sistemi, artıq Azərbaycanın da milli iqtisadiyyatına daxil olmuş, onun formalaşması prosesi davam edir. Maraqlı cəhət ondan ibarətdir ki, bazar sistemi tipindən, strukturundan, növündən, infrastrukturundan asılı olmayaraq onun fəaliyyəti, dünyanın müxtəlif ölkələrində müxtəlif modeldə fəaliyyət göstərir. Bu modellər bir daha bazarın məzmununu, çoxşaxəliyini, mürəkkəbliyini, zənginliyini və nəhayət, ziddiyyətliyini əks etdirir. İqtisadi ədəbiyyatlarda bir qayda olaraq bazar sisteminin üç modeli göstərilir: ■ liberal bazar modeli; " sosial-demokrat bazar modeli; " sosial yönümlü bazar modeli. Nəzərə alsaq ki, keçən əsrin 90-cı illərindən başlayaraq dünyanın 30-a qədər ölkəsində bazar iqtisadiyyatına keçid prosesi başlayıb, artıq bir model kimi də: • bazara keçid modelini də xüsusi qeyd etmək olar. Ona görə də dünyanın inkişaf etmiş ölkələrinin timsalında bazar modellərinin formalaşması xüsusiyyətlərini öyrənmək vacibdir. Ən başlıcası isə odur ki, qeyd olunan bu modellərin fərqləndirici cəhəti, orada təsərrüfatçılıq fəaliyyətində: • xüsusi mülkiyyətçinin payı; “ dövlət mülkiyyətinin payı; ■ kollektiv mülkiyyətin payı; • iqtisadiyyata dövlət müdaxiləsinin həddi; ° əmək münasibətlərinin həlli; ° sosial məsələlərin həlli səviyyəsi əsas götürülür. 87 Bununla yanaşı qeyd etmək lazımdır ki, bazar sisteminin formalaşması prinsiplərinin ümumi cəhətini nəzərə alınmaqla, onun dünyanın ayrı-ayrı ölkələrində inkişafına səbəb olan amillərə xüsusi diqqət yetirmək lazımdır. Bura daxildir: ■ ölkənin coğrafi mövqeyi; ■ mövcud təbii resurslarla zənginlik səviyyəsi; ■ məhsuldar qüvvələrin inkişaf səviyyəsi; " əhalinin mənəvi-dini, mədəni-texniki, adət-ənənəyə, əxlaqi-etik davranışlarına bağlıhq səviyyəsi. Bazar sistemində fəaliyyət göstərən hər bir ölkə təsərrüfatçılıq davranışlarını özünəməxsus şəkildə həyata keçirməyə üstünlük vermişdir ki, bu da nəticə etibarı ilə müxtəlif bazar modellərinin formalaşmasına gətirib çıxarmışdır: ■ çoxnövlü mülkiyyət formalarına; ■ əmtəə və xidmətlərə olan sərbəst qiymətlərin olmasına; ■ sahibkarlıq fəaliyyətinin genişlənməsinə; “ rəqabət mühitinin yaradılmasına; ■ iqtisadiyyatın dövlət tənzimlənmə mexanizminin təşəkkül tapmasına. Müasir bazar modellərinin mahiyyətinin izah olunmasında adətən milli modellər kimi dünyanın bir sıra ölkələrinin timsalında qeyd olunur: ■ Amerikan modeli; ■ Alman modeli; " İsveç modeli; ■ Fransız modeli; ■ Yapon modeli; ■ Cənubi Koreya modeli; • Çin modeli. Bu modellərin hər biri ölkələrin milli bazar iqtisadi modelləri kimi səciyyələnə bilər. Ona görə də bazar modelləri müxtəlifliyi etibarilə bazara keçid ölkələri üçün hazır reseptlər şəklində qəbul oluna bilməz. Sadəcə olaraq bu modellərin konkret şərait daxilində üstün xüsusiyyətlərində isti- S8 J fadə oluna bilər. İndi isə bu bazar modellərinin fərqləndirici cəhətlərinə diqqət yetirək. Yüklə 2,26 Mb. Dostları ilə paylaş:
|