Dərs vəsaiti m £
N. C əfərov, M. Ç oban ov, Q. P a şa yeva
Yüklə 8,17 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- N. C əfərov, M. Ç oban ov, Q. P a şa yeva
- Azərbaycan və Türkiyə əlaqələrinin Naxçıvan mərhələsi.
- A zərb a yca n şü ııa slığ ın ə sa sla n Türkiyənin sabiq prezidenti Süleyman Dəmirəl
- Dünya türklərinin Mənəvi Vətəni.
- N. C əfərov, M . Ç obanov, Q. P a şa yeva
N. C əfərov, M. Ç oban ov, Q. P a şa yeva - “Bizim tariximiz bir, dilimiz bir, dinimiz birdir”. - “Türkiyə ilə Azərbaycan arasında indiyədək yaranmış əlaqələr yeni mərhələyə keçir”. - “...Xalqlarımız bir kökdəndir... Hətta, son dövrdə ayn düşmə yimiz də bu birliyimizi əlimizdən almamışdır. İndi biz bu birliyi da vam etdirmək üçün bütün imkanlara malikik...” - “Biz bir millət, iki dövlətik....” - “Azərbaycanla Türkiyə arasındakı sədlər, sərhədlər, qadağa lar, yasaqlar götürülmüşdür” Azərbaycan və Türkiyə əlaqələrinin Naxçıvan mərhələsi. XX əsrin 90-cı illərinin əvvəllərində, hələ, Naxçıvanda Ali Məclisin sədri vəzifəsində çalışarkən Heydər Əliyev Türkiyə prezidenti Süleyman Dəmirəllə, Türkiyənin yuxan vəzifəli ictimai-siyasi və dövlət xadimləri ilə tez-tez görüşmüş, çox sıx əlaqələr saxlamışdır. Bu əlaqələr üzərində aparılan müşahidələr göstərir ki, Azərbaycan Prezidentinin ən çox qiymətləndirdiyi, hətta, özünə qardaş hesab etdiyi türk dövlət başçılarından, dünya ictimai-siyasi xadimlərindən biri (və bəlkə də, birincisi) Süleyman Dəmirəl olmuşdur. Heydər Əliyevin Türkiyə prezidenti Süleyman Dəmirələ müraciətlə dediyi sözlər bu mülahizəni sübut edir: - “Türkiyə Cümhuriyyətinin beynəlxalq aləmdə xarici siyasətini apannaqda, onu beynəlxalq təşkilatlarda təmsil etməkdə, Türkiyə Cümhuriyyətinin ilbəil Dünya birliyində layiqli yer tutmasında sizin (S. Dəmirəlin) böyük xidmətləriniz var və buna görə də, siz təkcə Türkiyədə yox, yalnız türk dünyasında yox, bütün dünyada məşhur bir siyasi-ictimai xadimsiniz, dövlət xadimisiniz”. - “ Azərbaycan xalqının sizə xüsusi hörmət və məhəbbəti vardır. Çünki xalqımız sizi çox yaxşı tanıyır, siyasi fəaliyyətinizi, dövlət fəaliyyətinizi həmişə izləyir...” 140 A zərb a yca n şü ııa slığ ın ə sa sla n Türkiyənin sabiq prezidenti Süleyman Dəmirəl Ümummilli lider Heydər Əliyev haqqında. Türkiyənin böyük dövlət xadimi Süleyman Dəmirəl “Azərbaycan prezidenti, qardaşım Heydər Əliyev” (2003) adlı məqaləsində Azərbaycan xalqının milli liderinin tarixi xidmətlərini dünyanın böyük dövlət adamlarının öz xalqları qarşısındakı tarixi xidmətləri ilə müqayisə edib göstərir ki, Çörçilin 1940-cı ildə, Ruzveltin 1942- ci ildə, Adenaurun 1946-cı ildə, De Qolun 1958-ci ildə gördükləri işləri Heydər Əliyev 1993-cü ildə gördü. - Heydər Əliyevin “intəhasız təcrübəsi, qətiyyəti, əzmi, uzaqgörənliyi, sülh sevəri iyi, Azərbaycana və Azərbaycan xalqına olan sonsuz məhəbbəti, türk tarixinə, mədəniyyətinə və türklüyə bağlılığı, vətənpərvərliyi hər cür tərifdən yüksəkdə dayanır”. Dünya türklərinin Mənəvi Vətəni. Tarixdən məlum olduğu kimi, XIX əsrin ortalarından etibarən dünya türkləri, əsasən, iki qütbdə yaşamalı oldu. Birinci Qütbdə müstəqil Osmanlı imperiyası fəaliyyət göstərirdi... İkinci Qütbdə yaşayan türklər, o cümlədən, Azərbaycan türklərinin 25 %-dən çoxu (Şimali Azərbaycan ərazisi 144 min kn.km), bütövlükdə, Qafqaz, Krım, Volqaboyu, Uralətrafı, Türküstan, Sibir,Yakutustan, Xakasıstan və s. “xalqlar həbsxanası” adlanan Çar Rusiyasının, sonralar isə, onun varisi kimi çıxış edən Sovet Rusiyasının və onun yaratdığı sabiq SSRİ imperiyasının müstəmləkəsi altında yaşayırdılar. Həmçinin, Şərqi Avropa və Balkan türkləri Avropa ölkələrinin, Kərkük türkləri İraqın, əfşarlar Əfqanıstanın, sarı uyğurlar Çinin, Cənubi Azərbaycan türkləri (Tarixi Azərbaycanın 356 min kv. km ərazisi və əhalisinin 75%-ə qədəri azərbaycanlılar) isə İran Şahlığının müstəmləkəsi altında yaşamağa məcbur edilmişlər. Həmin ölkələrdə, demək olar ki, türklərə qarşı fasiləsiz repressiyalar tətbiq edilirdi... 141 N. C əfərov, M . Ç obanov, Q. P a şa yeva Yuxanda qeyd olunduğu kimi, yalnız Türkiyə türklərinin müstəqil dövlət qurumlan - Dövlətçilik ənənələri davam etməkdə idi... Odur ki, müstəmləkəçiliyin ağır əzablarına dözməyən türklər doğma tarixi vətənlərindən qaçıb Türkiyədə məskunlaşırdılar. Beləcə də, XX əsrin 20-ci illərindən etibarən Türkiyə Dünya türklərinin Mənəvi Vətəninə çevrilmişdir. Elə həmin dövrdən də Azərbaycan türkləri ümidlərini Türkiyəyə bağlamışlar. Bunun birinci səbəbi cəza orqanlarının təqibindən canlarını qurtarmaq üçün qaçan yüzlərlə-minlərlə türk mücahidi XX əsrin 20-40-cı illərində məhz Türkiyədə məskunlaşmışlar. Onlardan - xalqın avanqard dəstəsini təşkil edən ziyalılardan Əli bəy Hüseynzadə, Məmməd Əmin Rəsulzadə, Əhməd bəy Ağaoğlu, Zəki Vəlidi Toğan, Yusif Akanra oğlu, İsa Yusif Alptəkin, Əhməd Cəfəroğlu... kimi böyük simaların adlarını qeyd etmək olar... Onlar elmi, ictimai-siyasi, publisistik, mədəni-ədəbi fəaliyyətlərinin sonuna kimi Ümumtürklüyü müdafiə etmiş, qoruyub saxlamış və onu Türkiyəçilik səviyyəsinə (yəni, Türkiyə çərçivəsində məhdudlaşdınlmasına imkan verməmişlər) enməyə qoymamışlar. Onlar böyük ideallar uğrunda gərgin mücadilələr vennişlər... Beləliklə də, Türkiyə faktiki olaraq yarım əsrdən çox ümumən türklərin Mənəvi Vətəni olmuşdur... İndi də, bu proses, zəif də olsa, davam etməkdədir... Heydər Əliyevin təbirincə, bütün • Türk dünyasından Türkiyəyə yollar uzandığı kimi Türkiyədən də bütün türk dünyası görünürdü... və bu gün də görünməkdədir... Azərbaycanın indiki prezidenti İlham Əliyev də Azərbaycan Respublikasının Dünya azərbaycanlılarının Mənəvi Vətəni və Dövləti olduğunu bəyan etmişdir... 142 A zərb a yca n şü n a slığ ın ə sa sla n Dünya türklərinin yenidən qütbləşməsi. Nəhayət, XX əsrin sonuncu onilliyinin əvvəllərində 70 il Dünyaya meydan oxuyan sabiq SSRİ İmperiyası ölkədə baş verən milli azadlıq və ictimai-siyasi hadisələrlə əlaqədar olaraq, bir dəfəlik çökdü və onun ərazisində 15 yeni müstəqil dövlət yarandı. Həmin dövlətlərdən 6-sı Türk-müsəlman xalqlarının payına düşdü. Onlardan Azərbaycan, Qazaxıstan, Özbəkistan, Türkmənistan, Qırğızıstan və Tacikistan özlərinin yeni milli-ideoloji məzmun kəsb etmiş yeni Müstəqil dövlətlərini yaratdılar. Beləliklə də, Türk dünyasındakı keçmiş qütbləşmə yeni məzmun kəsb etdi. Bu qütbləşmənin birinci tərəfində başda Türkiyə olmaqla Azərbaycan, Qazaxıstan, Özbəkistan, Türkmənistan, Qırğızıstan və Kipr dövlətləri dayandı. Onu da qeyd edək ki, bu dövlətlər arasında yaranan birlik və dostluq əlaqələri, artıq, böyük bir gücə, qüvvəyə çevrilmiş, Beynəlxalq təşkilatlarda öz səsini ucaltmağa, istər milli, istərsə də Beynəlxalq miqyaslı təkliflər vennəyinə, bir-birinin mənafelərini müdafiə etmək iqtidarına malik olmuşlar. Artıq, Türk dövlətləri ictimai-siyasi, sosioloji və hüquqi baxımdan inkişaf etdiyi kimi, iqtisadi, mədəni və mənəvi cəhətdən də inkişaf etmiş, dünya ölkələri ilə hər cür əlaqələr və münasibətlər yaratmışlar... Türk dünyasının qütbləşməsinin ikinci tərəfində isə, hələ də, Rusiya Federasiyasının tabeliyində müstəmləkə halında yaşayan Qafqaz türkləri (qaraçaylar, balkarlar, karaimlər, kumıklar, avarlar, kalmıklar), Volqaboyunda (tatarlar, başqırlar, çuvaşlar), Ural ətrafında (tatarlar) Sibir və Altay (türklər, xakaslar, yaqutlar, uyğurlar, toflar, çulımlar), Ukraynada (Krım tatarları), Moldovada (qaqauzlar), Əfqanıstanda (əfşarlar), İraqda (Kərkük türkləri), Çində (sarı uyğurlar), Balkanlarda yaşayan türklər, hələ də, öz azadlıqlarını əldə edə bilməmişlər. Həmçinin, Tarixi Azərbaycanın 143 Yüklə 8,17 Mb. Dostları ilə paylaş:
|