Dərs vəsaitinin bu hissəsi təbiət və cəmiyyətin fəlsəfəsinə həsr
Yüklə 3 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Elm, incəsənət, fəlsəfə, din
- Hüquqi şüur.
larından - uzaq dayanır və biliyi yalnız bilik xatirinə müdafiə edir. Diogen boçkaya girən kimi onlar da öz otaqlarına çəkilirlər.
tufanına elmi kəşflərin və ya texniki nailiyyətlərin sülh və ya mübarizə işinə kömək etməsi - bu siyasi məsələdir, incəsənətin bu və ya digər məhsullannm hamısı məqsəd və işlərə xidmət etməsi, onların hansı hisslər oyatması - bu da siyasi məsələdir. Fəlsəfə xalqların elmi dünyagörüşünü formalaşdırırmı, onları parlaq ideala və əqlə, ədalətli dövlət quruculuğuna istiqamətləndirirmi, yoxsa yox - bu da siyasi məsələdir. Məgər filosof humanizminə, ictimai ədalətə və təcavüzkarlığa, millətlərarası düşmənçiliyə biganə qala bilərmi? Fəlsəfə öz mahiyyətinə, tarixi missiyasına görə siyasətdir: fəlsəfə müəyyən ictimai - siyasi funksiya yerinə yetirir. Əgər tarixə nəzər salsaq görərik ki, filosoflara ictimai hadisələrin nəbzini öz əllərində saxlamağa cəhd, yüksək vətəndaşlıq hissi xasdır. Bir çox görkəmli mütəfəkkirlər siyasi təlimlərin müəllifi olmuş, digərlərinin fəlsəfi sistemləri üçün siyasi fəlsəfə ayrılmaz tərkib hissəsi olmuşdur. Siyasi təlimi və onun refleksi kimi siyasi fəlsəfəni fərqləndinnək lazımdır. Siyasi fəlsəfə, siyasi təlimləri fəlsəfi cəhətdən əsaslandırır və bununla fəlsəfə və siyasətin qarşılıqlı əlaqəsinin bir tərəfi əks olunur. Bu qarşılıqlı əlaqənin ikinci tərəfi - siyasət və siyasi təlimlərin fəlsəfəyə təsirindədir. Siyasi fəlsəfənin yaranması Platonun adı ilə bağlıdır. Platonun fəlsəfi sistemindən onun siyasi - hüquqi aspektini siyasət, dövlət və hüquq haqqında təlim -
çıxarmaq yalnız şarti ola bilər, belə ki, bu onun fəlsəfəsi ilə sıx bağlıdır. Hüquqi şüur. Mühazirədə hüquqi şüur və onun mədəniyyəti ojıan hüquqi
itaətə diqqət
yetirmək məqsədəuyğundur. Hüquqi şüur - adamların qüvvədə olan hüquqa münasibətini, hüquq, vəzifə, qanunilik və qeyri qanunilik nöqteyi-nəzərdən adamların davranış həddini bilməyi ifadə edən baxış və anlayışdır; bu hüquqi nəzəriyyə, hüquqi ideologiyadır. Hüquqi şüur obyektiv ictimai münasibətlərin ideya ifadəsidir, öz növbəsində cəmiyyətdə hakim olan iqtisadi və ictimai münasibətləri əks etdirən hüquqi münasibətlər xarakterinə malikdir. Hüquq hüquqi şüurun formalaşmasına təsir edir; hüquqi şüur isə hüquqda və ədalət məhkəməsində reallaşır. Hüquq kimi hüquqi şüur da tarixən müəyyən iqtisadi əsasda yaranmış və inkişaf etmişdir və ictimai siniflər və dövlətlərin meydana gəlməsi ilə bağlıdır. Hüquqi şüur hüquq və qanuna hömıət etməyi bacarmaq, öz dövlət vəzifələrini və şəxsi vəzifələrini könüllü yerinə yetirmək, cinayət törətmədən öz həyatını qurmaqdır. Hüquqi şüurun əsasını şəxsi ləyaqət hissi, vicdan və iradənin daxili intizamı, vətəndaşların bir-birinə, hakimiyyətə, hakimiyyətin vətəndaşlara qarşılıqlı hörməti və inamı təşkil edir. Tarix cəmiyyətin yaxşı və mütərəqqi adamlarının hüquqi şüunınun hüququn qüvvədə olan nonnaları ilə kəskin ziddiyyətlərinin şahidi olmuşdur. Hüquqi şüur sanki siyasi və əxlaqi şüur arasında aralıq vəziyyətdədir. Siyasi şüurdan asılı olaraq o dövlətə siyasi hakimiyyət uğrunda mübarizə kimi deyil, sözsüz tabeçiliyi tələb edən xarici nizama salma qüvvəsidir. Dövlətdən deyil insan özündən gələn və onun üçün mütləq əhəmiyyət xarakteri daşıyan, lakin qanun gücü olmayan 342 əxlaq normalarından fərqli olaraq hüquqi şüurda haqq və ədalət anlayışları dövlət qanunu kimi düşünülür, onun pozulması üçün maddi təsirli sanksiya tələb olunmalıdır. Əgər hüquqda məcburetmə ünsürü yoxdursa, sözün əsl mənasında hüquq yox əxlaqi arzudur. Hüququn əxlaqın müdafiəsinsı ehtiyacı var: əxlaqla daima qarşılıqlı fəaliyyətdə olmayan hüquqi şüurun laxlayan, səbatsız əsası var. Lakin əxlaq hətta əla qanunlardan da yaxşı və inamhdır- düşünənlər yanılmırlar. Gündəlik həyatda biz davranış qaydaları və normaları haqqında unuduruq, lakin onlar bizim üçün həmişə sarsılmazdır. Hüquqi şüur səviyyəsində onlar parıldayır və dərk olunmuş nizamlayıcı kimi çıxış edirdilər. Hüquqi şüur çox vaxt səmərəli - əxlaqi qiymətə istiqamətlənir. Əxlaq və hüquq arasında sıx əlaqə var: hüququn öz-özlüyündə əxlaqi mənası var. İstər əxlaqi, istərsə də hüquqi şüur - insan və cəmiyyətin vahid - tam mənəvi həyatının müxtəlif hədləridir və öz əkslərini dildə tapmışlar. Onlar arasındakı fərq təmiz əxlaqi vəziyyət və normaların qeyri-məhdud və hüquqi tələbləri ilə məhdud olmasındadır. Hüququ
müvafiq qanunlarla hüququ cəhətdən möhkəmləndirilmiş “minimum əxlaq” kimi qəbul etmək olar. Əxlaqi başlanğıcın mənbəyi insanın vicdanı, onun xoş məramhlığıdır. Başqa sözlə desək, hüquq müəyyən xeyirxahlıq minimumunun və ya qaydaların həyata keçirilməsinin məcburi tələbidir, pis işlərin təzahürünə yol verməməkdir. Bu iki məqsəd: şəxsi azadlıq və ümumi fıravanhğa çatmağı təmin edir. Kim əqlə və vicdana söykənərsə o hüquq və qanun əsasında yaşayır. Əgər əxlaqın yüksək səviyyəsi və hüququ şüur mədəniyyəti sıravi vətəndaşlar üçün zəruridirsə, dövlət hakimiyyəti üçün bundan da yüksək səviyyə vacibdir. 343 Yüklə 3 Mb. Dostları ilə paylaş:
|