Dərslik 1994-cü ildə nəşr edilmiş ali məktəblər üçün «Azərbaycan tarixi»nin (I cild) davamıdır və xalqımızın tarixinin
Yüklə 3,22 Mb. Pdf görüntüsü
|
xanh, Zərifə Əliyevanın oftalmologiyanın, Mirəsədulla Mirqasımov, Mirməmməd Cavadzadənin urologiyanın, Həsən Əliyevin torpaqşünaslığın, Budaq Budaqovun geomorfologiyanın. Cəlal Əliyevin bitki fiziologiyasının. Validə Tutayuqun Qafqaz floraşünaslığının inkişafında böyük xidmətləri olmuşdur. Humanitar elmlər sahəsində də mühüm nailiyyətlər əldə edilmişdi. Üzeyir Hacıbəyovun «Azərbaycan xalq musiqisinin əsaslan». Heydər Hüseynovun «XIX əsr Azərbaycanda ictimai və fəlsəfi fikir tarixindən», Feyzulla Qasımzadənin «XIX əsr Azərbaycan ədəbiyyatı tarixinin oçerkləri», Əbdüləzəl Dəmirçizadənin «Kitabi-Dədə Qorqud» dastanının dili». Həmid Araslınm «XVII-XVIII əsr Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi», «Nəsimi» əsərləri, İsmayıl Hüseynovun, Zülfəli İbrahimovun, Əlövsət Quliyevin, Əbdülkərim Əlizadənin, Ziya Bünyadovun, Əlisöhbət Sumbatzadənin, Cəmil Quliyevin, İqrar Əliyevin, Sara Aşur- bəylinin. Mahmud İsmayılovun, Teymur Bünyatovun, Tofiq Köçərlinin və başqalarının Azərbaycan tarixinə. Məmməd Arifin, Cəfər Xəndanın, Əziz Şərifin, Mir Cəlalın, Abbas Zamanovun, Məmməd Cəfərin, Bəkir Nəbiyevin, Yaşar Qarayevin, Kamal Talıbzadənin Azərbaycan ədəbiyyatına. Məmmədağa Şirəliyevin, Zərifə Budaqovanın, Ağamusa Axundovun, Yusif Seyidovun, Əlövsət Abdullayevin və baş- qalannm Azərbaycan dilinə, Firidun Köçərlinin, Fuad Qasımzadənin, Cəmil Əhmədlinin, Məqsəd Səttarovun və başqalanmn Azərbaycanda fəlsəfi fikrin inkişafına dair tədqiqat işləri xalqın mənəvi sərvətlərinə çevrilmişdi. Bu illərdə üçcildlik «Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi», üçcildlik (dörd kitabda) «Azərbaycan tarixi», «Cənubi Azərbaycan tarixinin oçerkləri», «Cənubi Azərbaycan tarixinin məsələləri», dördcild- lik «Müasir Azərbaycan dili», «Azərbaycan fəlsəfi fikir tarixinin oçerkləri», «Azərbaycan memarlığının tarixi», «Azərbaycan etnoqrafiyası» (I cild) və başqa əsərlər çap olunmuşdu. Qobustan qayaüstü təsvirlərinin (arxeoloq İ.Cəfərzadə), Mingəçevir arxeoloji abidələrinin (arxeoloq S.Qaziyev), Azıx mağarasında 350-400 min il bundan əvvəl yaşamış qədim insan qalıqlarının (arxeoloq M.Hüseynov) orta əsr Şabran şəhərinin (arxeoloq R.Göyüşov) və başqa abidələrin aşkar və tədqiq edilməsi tarix elminə görkəmli töhfələr olmuşdu. Lakin elmlərin, xüsusən ictimai elmlərin inkişafina hakim ideologiyanın güclü təzyiqi ləngidici təsir göstərirdi. Xüsusən Azərbaycan tarixinin, ədəbiyyatının, incəsənətinin sovet dövrü birtərəfli öyrənilir, mövcud dərin ziddiyyətlər və onlann kökü, ictimai quruluşun, təsərrü
fatçılıq sisteminin qüsurları ilə bağlı səbəbləri açıqlanmırdı. Nailiyyətlər, ancaq «Kommunist partiyasının diqqət və qayğısı» ilə əlaqələndirilirdi. Bununla belə, bütün təzyiqlərə baxmayaraq, Ziya Bünyadov, Mahmud İsmayılov və başqalan təhrif olunmuş tarixi həqiqətləri imkan daxilində üzə çıxarmağa, saxtakarlıqlarla mübarizə etməyə çalışırdılar. Respublikada elmin maddi-texniki bazasının inkişafına lazımi qədər vəsait ayrılmırdı. 70-80-ci illərdə burada elmə milli gəlirin bir faizindən də az (SSRl-də 6 faiz idi) vəsait sərf olunurdu. Alimlərin əməyi kifayət qədər qiymətləndirilmirdi. Tədqiqat aparmaq üçün müasir avadanlıq, hesablama texnikası, cihazlar çatışmırdı. Alimlərə xarici ədəbiyyatdan, arxivlərdən istifadə etmək, beynəlxalq aləmə çıxmaq çətin idi. Din
Din açıqca sıxışdınidığından əhalinin çoxu ona gizlində inanır, mənəvi parçalanma baş verirdi. 40-cı illərdə respublikada cəmi 17 məscid və 70 nəfərə qədər, əsasən azsavadlı və yaşlı din xadimləri vardı. Bu, təhsil və mədəni səviyyəsi, bilik dairəsi xeyli artmış dindarlann tələbatını ödəyə bilmirdi. Xüsusi səylərə baxmayaraq, ideoloji aparatın ateist təbliğatı səmərə vermirdi. Xalq milli ənənələrini qoruyub saxlamağa çalışırdı. Dini bayram və mərasimlər yanmieqal şəkildə qeyd olunurdu. Respublikadakı yüzdən çox müqəddəs pir və ocaqdan 25-i, o cümlədən «Ətağa» «Əli ayağı» (Bakı), «Babaratma» (Şəki), «Əshabi-Kəhf», «İmamzadə» (Babək), «Əli pəncəsi» (Ağdam), «Soltan xəlac» (Quba) və başqaları bütün maneələrə baxmayaraq, əsasən yaşlı və xəstə adamlar tərəfindən fəal ziyarət olunurdu. 60-cı illərdə Azərbaycanda 40-dan çox qeydə alınmamış müsəlman, habelə digər dini birliklər vardı. Müsəlman birliklərindən 12-si gizli fəaliyyət göstərirdi. 30-dan çox müsəlman dini birliyi isə ancaq məhərrəmlik vaxtı (50 gün ərzində) fəaliyyət göstərirdi. Dini birlikləri nəzarət altında saxlamaq üçün Azərbaycan SSR Ali Sovetinin Rəyasət Heyəti 1976-cı ildə «Azərbaycan SSR-də dini birliklər haqqında Əsasnamə» qəbul etdi. Dini birliklərin bir neçəsi rəsmi məscidə çevrilə bildi, qalanlan isə fəaliyyətini dayandırmalı oldu.
Kütləvi Kommunist ideologiyası kütləvi informasiya informasiya vasitələrini, o cümlədən dövri mətbuatı tam inhisarı vasitələri altında saxlayırdı. Respublikada müharibədən sonrakı ilk illərdə 84 qəzet, 23 jurnal və başqa dövri nəşrlər çap olunurdu. 1952-ei ildən «Kirpi» jurnalı, 1958-ei ildən «Bakı», 1963-eü ildən «Baku» axşam qəzetləri, 1961-ei ildən «Elm və həyat», 1967-ei ildən
«Ulduz», 1975-ci ildən «Azərbaycan təbiəti» jurnalları, 1969-'Cu ildən «Qobustan» incəsənət almanaxı nəşr olunmağa başlandı. 1951-ci ildən «Azərbaycan qadını», 1954-cü ildən «Literatumıy Azerbaydjan» jur- nallan yenidən fəaliyyətlərini davam etdirdilər. Uşaqlar üçün 1946-cı ildən «Pioner», 1958-ci ildən «Göyərçin» jurnallarının nəşrinə başlandı. Bir sıra qəzet və jurnallar yeni adla nəşr edilirdi. 1945-ci ildən komsomolun mətbuat orqanlan «Azərbaycan gəncləri» və «Molodej Azer- baydjana» adlandmldı. «Müəllim qəzeti» 1946-cı ildən «Azərbaycan müəllimi», «Vətən uğrunda» (əvvəllər «Revolyutsiya və kultura» adlanırdı) jurnalı, 1946-cı ildən «İnqilab və mədəniyyət», 1953-cü ildən isə «Azərbaycan», 1953-cü ildən «Ədəbiyyat» qəzeti «Ədəbiyyat və incəsənət», «Azərbaycan kolxozçusu» qəzeti, «Azərbaycan kənd təsərrüfatı», 1960-cı ildən «Sovet kəndi», 1991-ci ildən «Bərəkət» adı altında çap olundu. Ümumiyyətlə, 1990-cı ildə respublikada artıq 168 qəzet, 91 jurnal və digər dövri nəşrlər çap olunurdu. Bu illərdə respublikada kitab nəşri də xeyli genişlənmişdi. 1988-ci ildə 1349 adda və ya 1945-ci ildəkindən 3,4 dəfə çox kitab və kitabça nəşr olunmuşdu. Partiyanın sənədləri, «marksizm-leninizm klassiklərinin» əsərləri tərcümə və böyük tirajla çap edilir, geniş təbliğ olunurdu. 1976-1987-ci illərdə böyük informasiya tutumuna malik və yarandığı dövrün ruhunu əks etdirdiyi üçün, şübhəsiz, qiymətli olan X cildlik «Azərbaycan Sovet ensiklopediyası» (Baş redaktoru akademik Cəmil Quliyev) nəşr edilmişdi. 80-ci illərdə üçcildlik «Uşaq ensiklopediyası» (Baş redaktoru akademik Cəmil Quliyev) hazırlanmış və iki cildi çap olunmuşdu. 70-80-ci illərdə klassik Azərbaycan şair və yazıçılanmn əsərləri külliyyatı, 20 cildlik klassik Azərbaycan ədəbiyyatı kitabxanası, 50 cildlik dünya uşaq ədəbiyyatı kitabxanası, 100 cildlik dünya ədəbiyyatı kitabxanası, «Azərbaycan nağılları» çap edilmişdi. Görkəmli şair və yazıçıların yubileylərinin təntənə ilə qeyd olunması, poeziya günlərinin keçirilməsi ənənəyə çevrilmişdi. Bütün bunlar xalqın milli oyanışına əhəmiyyətli təsir göstərmişdir. Azərbaycan radiosu və televiziyası xeyli inkişaf etmişdi. Respublika radiosu müxtəlif dalğalarda hər gün I proqram, «Araz» və «Stereo» proqramlan ilə müxtəlif dillərdə 37 saat veriliş verirdi. Respublika televiziyası sovet həyat tərzini geniş təbliğ edirdi. Ədəbiyyat Azərbaycan ədəbiyyatında tənqidi realizm, mövcud reallıqlara qarşı etiraz motivləri hələ müharibə illərində görünməyə başlamışdı. Süleyman Rəhimovun «Mehman» povestində, Sə 421 Yüklə 3,22 Mb. Dostları ilə paylaş:
|