Dərslik azərbaycan Dövlət Neft vəSənaye Universiteti tərəfindən təsdiq olunmuşdur. Pr.№ Bakı 2017

 
Şəkil 1.8. Fəzada quyu oxunun vəziyyətini təyin edən 
parametrlər 
- zenit və ya apsidal müstəvi – 
ölçü apardığımız nöqtədə 
quyu oxuna çəkilmiş toxunandan keçən şaquli müstəvidir; 
- zenit bucağı üzrə əyilmə – 
olçü aparılan iki nöqtə 
arasında zenit bucağının dəyişməsidir; 
- azimut əyilməsi – 
iki nöqtə arasındakı məsafədə quyunun 
azimut bucağının dəyişməsidir; 
- görüş bucağı 

̶
quyu oxunun layın yatım müstəvisi ilə 
əmələ gətirdiyi bucaqdır, 
0
90
0



; 
- əyilmə intensivliyi (dərəcəsi) i və ya quyu oxunun əyriliyi 
K – 
bu və ya digər bucaq qiymətinin dəyişməsinin quyu 
lüləsinin vahid uzunluğuna nisbətidir. Quyu oxunun əyrilik 
dərəcəsi. 
AB
K



. (1.1) 
Məlumdur ki, quyu lüləsi sabit intensivliklə və ya da 
dəyişən intensivliklə əyilə bilər. 

---

32 
Əgər əyrilik intensivliyi sabit qalırsa, onda quyu lüləsi 
çevrə qövsü kimi dəyişir. Həmin çevrənin radiusu 
olarsa, 
onda 
∆
̶ dən təpə bucağı 


, qövsün uzunluğu 
R
AB




olar (şəkil 1.9). 
Onda orta əyrilik
R
R
AB
K
1










(1.2) 
və ya
R
K
1

, və ya R 
K
1

(1.3) 
Şəkil 1.9. Şaquli müstəvidə quyu lüləsinin əyriliyini 
hesablamaq üçün sxem 
Quyunun əyilməsi zenit və ya apsidal müstəvidə baş 
verirsə, onda mərkəzi bucaq 
1
2






(1.4) 
burada 



2
1
,
uyğun olaraq 
A
və 
B
nöqtələrindən zenit 
bucaqlarının qiymətləridir. 
R
L







olarsa, onda 

---

33 
:
L





(1.5) 
:
32
,
57
360
2
0
i
i




(1.6) 

К
nın (1.5)-dəki qiymətini (1.3)-də yazsaq, alarıq. 




L
R
(1.7) 
Əyrilik radiusunun qiymətini almaq üçün, m 






L
R
2
360
0
(1.8) 
yazmaq olar. (1.3) və (1.6)-dan 
i
,
R
32
57

olar.
(1.9) 
Bir-birindən 
∆L
məsafəsində yerləşən iki nöqtə arasında 
quyu oxu boyunca aşağıdakı parametrlərlə xarakterizə olunur:
- intervalın başlanğıcında və sonunda zenit bucaqları: 
və 
- intervalın başlanğıcında və sonunda zenit bucaqları: 
və 
- orta 33enith və azimuth bucaqları: 
0,5(
+
);
0,5(
+
)
- intervalda zenit və zenith bucaqlarının artımı: 
∆ =
−
; 
∆ =
−

---

34 
Quyu lüləsinin şaquli proyeksiyası: 
∆ℎ = ∆ ∙ cos
Quyu lüləsinin üfüqi proyeksiyası: 
∆ = ∆ ∙ sin
Zenit bücağının intensivliyi 
L
L
i










1
2
(1.10) 
Azimut bucağının intensivliyi 
L
L
i










1
2
(1.11) 
Həqiqətdə isə qazıma zamanı quyunun zenit və zenit 
bucaqları eyni zamanda dəyişir, yəni quyunun fəzada əyilməsi 
baş verir (şəkil 1.10). Ümumi fəza əyriliyini 

ilə işarə etsək 
onda ümumi əyrilik aşağıdakı kimi təyin edilir.












cos
sin
sin
cos
cos
cos
2
1
2
1
(1.12) 
Şəkil 1.10. Quyunun fəzada əyilməsi 

---

35 
burada 
1

və 
2

verilmiş intervallın əvvəlində və 
sonundakı zenit bucaqları; 
1
2






–verilmiş intervalın 
əvvəlində (
1

) və sonunda (
2

) olçülmüş zenit bucaqlarının 
qiymətləri arasındakı fərqdir.
Ümumi fəza əyriliyini

mümkün dəqiqliklə 
M.M.Aleksandrov düsturu ilə lə təyin etmək olar. 
= [∆
+ (∆ ∙ sin
) ]
,
(1.13) 
2
. Maili və üfüqi quyuların qazılması üsulları
.
Dağ süxurlarına təsiretmə xüsusiyyətlərinə görə mexaniki 
üsulla qazıma öz universallığı sayəsində geniş yayılmışdır. 
Hazırda neft və qaz quyularının qazılması, əsasən, mexaniki 
üsullarla yerinə yetirilir. 
Mexaniki üsulla neft və qaz quyuları XIX əsrin ikinci 
yarısından qazılmağa başlamışdır və bu quyuların dərinliyi illər 
keçdikcə 8000 ̶ 12000 metrə çatdırılmışdır. 
Hal-hazırda neft və qaz quyularının qazılması fırlanma 
üsulu ilə yerinə yetirilir. 
Fırlanma üsulu ilə qazıma
. Fırlanma üsulu ilə qazıma 
prosesində, əsasən, iki əməliyyat yerinə yetirilir: qazıma 
kəmərinin ucuna bağlanıb quyuya endirilmiş balta süxurları 
dağıdır və dağıdılmış süxur hissəcikləri hərəkət edən qazıma 
məhlulu vasitəsilə yer səthinə qaldırılır. Birinci əməliyyatın 
görülməsi üçün qazıma prosesində balta quyu dibində fasiləsiz 
olaraq fırladılmalı və eyni zamanda onun üzərinə qazıma 
alətinin ağırlığı hesabına müəyyən qədər oxboyu yük 
verilməlidir. Quyu dibində fırlanan baltaya verilən oxboyu 
yükün qiymətindən asılı olaraq süxurların dağıdılma intensivliyi 
müxtəlif olur. İkinci əməliyyatın aparılması üçün süxurun 

---

36 
dağıdılma prosesi ilə eyni zamanda qazıma kəmərinin içərisi 
ilə quyu dibinə qazıma məhlulu vurulur. 
Qazıma məhlulu kimi su əsaslı gilli məhlullardan, neft və 
dizel yanacağı əsaslı məhlullardan, bəzi hallarda isə su, sıxılmış 
hava və ya qazdan,son zamanlarda isə sintetik qazıma 
məhlullarından istifadə edilir. İstər qazıma məhlulunun və 
istərsə də digər emulsiya, suspenziya və agentlərin əsas 
vəzifəsi, baltanın dağıtdığı süxur hissəciklərini quyu dibindən 
qaldırıb xaric etməkdir. Quyuya vurulan qazıma məhlulu 
qazıma borularının içərisi ilə hərəkət edərək baltanın yuma 
deşiklərindən çıxır, qazılmış süxur hissəcikləri ilə qarışıb şlam 
əmələ gətirir və halqavarı fəza ilə quyunun ağzına doğru qalxır. 
Beləliklə, baltanın quyu dibində dağıtdığı süxur hissəcikləri 
qazıma məhlulu vasitəsilə quyudan xaric edilir. Bu proses arası 
kəsilmədən davam edir. 
Quyudan çıxan qazıma məhlulundan təkrar istifadə etmək 
üçün onu qazılmış süxur hissəciklərindən təmizləyirlər. Bu 
məqsədlə qazıma məhlulunun tərkibində olan süxur hissəcikləri 
nov sistemində qoyulmuş arakəsmələrin köməyi ilə qismən 
çökdürülür, sonra isə hidravlik və mexaniki qurğularda 
təmizlənir. Bu üsulla təmizlənmiş qazıma məhlulu nasosun 
qəbul çəninə yığılır və nasos vasitəsilə təkrar quyuya vurulur. 
Bu prosesə qazıma məhlulunun dövranı deyilir.
Fırlanma üsulu ilə qazıma qurğusunun ümumi görünüşü 
şəkil 2.1-də verilmişdi. 

---

37 
Şəkil 2.1. Fırlanma üsulu ilə qazıma üçün qazıma qurğusunun 
ümumi görünüşü. 
Quyuların fırlanma üsulu ilə qazılması, qazıma baltasının 
fırladılması prinsipinə görə iki növə bölünür. 
a) yerüstü mühəriklərlə qazıma;
b) quyudibi mühəriklərlə qazıma; 
2.1. Yerüstü muhərriklərlə qazıma. 
Yerüstü muhərriklərlə qazıma öz növbəsində rotor qazıma 
üsuluna və yuxarı intiqal sistemi ilə qazıma üsuluna ayrılır.