Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi ci IL tarixi saylı əmri ilə təsdiq edilmişdir
Yüklə 1,28 Mb. Pdf görüntüsü
|
əsasında qurulur. Bu işə idman müəllimləri, təlimatçılar pedaqoji rəhbərlik edir, fəal idmançıların, gənclərin gücündən istifadə edilir. Sinifdənkanar tədbirlərin təşkil edilməsində əsas məqsəd uşaq, yeniyetmə və gəncləri bədən tərbiyəsi və idman işlərinə cəlb etmək, bu sahədə bacarıq və vərdişlərini daha da möhkəmləndirmək, insanlarda təşkilatçılıq bacarığı formalaşdırmaqdan ibarətdir. Sinifdənkanar idman tədbirləri içərisində kütləvi idman yarışları, idman bayramları böyük əhəmiyyət kəsb edir. Bu yarışlar və bayramlar zamanı idman, bacarıq və vərdişləri nümayiş etdirilməklə yanaşı tərbiyənin digər tərkib hissələri insanların malik olduğu əqli və əxlaqi keyfiyyətləri də nümayiş etdirilir. Müxtəlif tip yay istirahəti düşərgələrində təşkil edilən idman işləri də bədən tərbiyəsində əhəmiyyətli rol oynayır. Bu düşərgələrdə uşaq, yeniyetmə və gənclərin səhhəti, hərəki bacarıq və vərdişləri möhkəmləndirilir. Bu düşərgələrdə fiziki tərbiyənin bütün növləri və imkanlarından istifadə olunur: səhər gimnastikası, müxtəlif idman oyunları, ƏMH normalarının yerinə yetirilməsi və s. Bədən tərbiyəsi işində mədəniyyət müəssisələri, idman komplekslərinin rolu xüsusidir. Bu müəssisələrdə idmanın bütün növləri üzrə müxtəlif yaşlı insanlar spartakiadalara, idman yarışlarına, olimpiadalara hazırlanırlar. Bu hazırlıq əsasən idmanın bir sahəsi üzrə aparılır. Yəni idmançı bir sahə üzrə yarışa, olimpiadaya, bayrama və s. hazırlanır, həm də bu prosesdə qarşıya qoyulan məqsədin müvəffəqiyyətini təmin edən digər idman təmrinləri də yerinə yetirilir. Bu terminlərdə idmanın bir neçə növünə aid mövcud bacarıq və vərdişlərdən formalaşdırılır. Beləliklə, bir neçə idman vərdişləri kompleks şəkildə də istifadə edilir, bu isə idmançını fiziki cəhətdən daha da kamilləşdirir, həmçinin onda əxlaqi saflığın əsasını qoyur. Yarışlar zamanı hər kəsin ictimai mənafeyi ilə şəxsi mənafeyi çuğlaşır. O, başa düşür ki, qalib gəlməklə həm öz şəxsi həm də aid olduğu ölkənin, millətin mənafeyini müdafiə edir. Qələbə zamanı ölkəsinin dövlət himninin səsləndirilməsi, bayrağının qaldırılması həm idmançıda həm də onu əhatə edənlərdə milli iftixar hissi yaradır, ideya-siyasi cəhətdən mətinləşdirir. İdman hazırlığı prosesində məsuliyyət hiss, iradə, dözümlülük, mətin olmaq, çətinliyə dözüm, özünü məcbur etmə kimi keyfiyyətlər də inkişaf edib, möhkəmlənir. Mədəniyyət müəssisələri və idman komplekslərində sistemli təlim müəssisələrindən fərqli olaraq hər kəs yaşından, cinsindən, peşəsindən asılı olmayaraq, fiziki tərbiyə çalışmalarında iştirak edə bilərlər. Bu zaman iştirakçıların fiziki və digər imkanları nəzərə alınır, bədən tərbiyəsi və fiziki hazırlığa verilən gigiyenik-pedaqoji tələblərə riayət edilir. Bu müəssisələrdə həmçinin fiziki tərbiyə müəyyən mənada özüntərbiyə xarakteri alır. Hər kəs özündə istədiyi fiziki qabiliyyəti, bacarıq və vərdişi formalaşdırır. Ona görə də özüntərbiyə prinsipləri stimul və motivləri idman tapşırıqlarının yerinə yetirilməsində özünü göstərir. Ümumiyyətlə mədəniyyət müəssisələri, idman kompleksləri, səhiyyə və digər müəssisələrdə idmana aid məşğələlər iki məqsədlə təşkil edilir: 1.
Sağlamlığı bərpa və təmin edən məşğələlər. 2.
Xüsusi məqsədli məşğələlər. Bu məşğələlərin xüsusi məqsədi olduğu üçün ayrı – ayrı proqramlar əsasında aparılır. Belə tip məşğələlər orta ümumtəhsil məktəblərindəki dərslər və əlavə məşğələlərdən fərqli şəkildə aparılır, ona daha çox vaxt ayrılır. Amma təlim və tərbiyənin bütün qanunlarına tabe edilir. Müstəqil iş üçün sual və tapşırıqlar: 1. Mədəniyyət müəssisələrindəki idman məşğələlərinin məqsədi. 2. Fiziki təlim və fiziki tərbiyə anlayışlarının müqayisəsi. 3. Müxtəlif tip müəssisələrdə idman məşğələləri. ƏMƏK TƏRBİYƏSİ Hərtərəfli inkişaf etmiş şəxsiyyətə verilən əsas və mühüm tələblərdən biri də şəxsiyyətin əməyə qadir olması, istehsalın, xalq təsərrüfatının bu və ya digər sahəsində fəaliyyət göstərmək bacarığına, əməyə, əmək adamlarına müsbət münasibətlərə malik olmasıdır. Hər kəs, xüsusən həyata atılan yeniyetmə və gənclər, istehsalın bir sahəsində çalışmaq üçün zəruri əmək bacarığı və vərdişlərinə malik olmalıdır. Bu əmək bacarıq və vərdişlərinin həm ailədə, həm də sistemli təhsil müəssisələrində təlimin ilk günlərindən əsası qoyulur. Əmək, bacarıq və vərdişləri məhz əmək tərbiyəsi vasitəsilə həyata keçirilir. İnsanların əməyə hazır şəkildə formalaşdırılması birinci həyati zərurətdir. İnkişaf etmiş demokratik cəmiyyət tələb edir ki, böyüyən nəsl əmək əsasında tərbiyə alsın, hələ kiçik yaşlarından quruculuq və yaradıcılıq fəaliyyətində iştirak etsinlər. Quruculuq işində əmək fəaliyyətində iştirak etməklə onlarda zəruri əmək bacarıq və vərdişləri tərbiyə edilsin. Əmək tərbiyəsi həm də insan şəxsiyyətinin, insanlarda zəruri əxlaqi keyfiyyətlərin formalaşmasında böyük əhəmiyyətə malikdir. Əmək prosesi özü onda iştirak edənlərin şəxsiyyətinə təsir göstərir, onlarda iradə, dözümlülük, dostluq, yoldaşlıq, əməkdaşlıq, kollektivçilik, qarşılıqlı yardım kimi əxlaqi keyfiyyətlər formalaşdırır, tənbəllik, məsuliyyətsizlik, tüfeylilik və s. kimi əxlaqi nöqsanları aradan qaldırır. Əmək tərbiyəsi sistemli və məqsədyönlü şəkildə təlim-tərbiyə müəssisələrində aparılır. Əmək tərbiyəsi müəllim və tərbiyəçinin rəhbərliyi altında böyüyən nəsldə, ümumiyyətlə insanlarda həyat üçün zəruri olan əmək, bacarıq və vərdişlərin, əməyə, əmək adamlarına məhəbbət hissi formalaşdırılması prosesidir. Ona görə də əmək tərbiyəsi, əmək təlimi və əmək tərbiyəsi olmaqla iki hissəyə ayrılır. Əmək təlimi xüsusi əmək dərslərində aparılır. Bu dərslərdə əmək fəaliyyətinin maddi istehsal prosesi haqqında zəruri elmi məlumatlar verlir, müvafiq bacarıq və vərdişlər formalaşdırlır. Birinci sinifdən başlayaraq uşaqlar əmək dərslərində əməyə hazırlanırlar. Orta ümumtəhsil məktəblərində əmək təlimi xüsusi proqram əsasında aparılır. Bu proqram təhsil nazirliyində təsdiq edilir, respublikanın bütün məktəbləri üçün eyni və zəruri olub bütün siniflər üzrə əmək təliminin məzmununu əhatə edir. Kiçik siniflərdə əmək təlimi əsasən öyrədici xarakter daşıyırsa, yuxarı siniflərdə artıq yeniyetmə və gənclər məhsuldar əməkdə ihtirak edirlər. Beləki, IX-XI siniflərdə yeniyetmələr istehsalat təcrübələrində istehsalın müəyyən sahəsində məhsuldar əməkdə bilavasitə iştirak edir, məhsul istehsal edir, öz əməklərinin bəhrəsini görürlər. Orta məktəblərdə əməyə düzgün və şüurlu münasibət tərbiyə edilməsi imkanları genişdir. Buna uşaq və yeniyetmələrin təlim əməyi, əmək dərsləri ictimai-faydalı işlərdə iştirakı və s. aid etmək olar. Səmərəli təşkil olunması təlim prosesində tərbiyə olunanlar əməyə alışır, biliklərinin qiymətləndirilməsi ilə əməklərinin nəticəsini görür, əməyi sevir, kiçik yaşlarından ona hazırlanır. İstənilən şəraitdə əmək təlim işi ilə əlaqələndirilməlir; bu həm əməyi, həm də təlimin şüurluluğunu təmin edir. Kənd təsərrüfatına aid təcrübələr zamanı aqrotexniki üsullardan, üzvi və mədəni kübrələrdən vaxtında və yerində istifadə edilir, kənd təsərrüfatı maşınları işlədilir. Bu zaman müəllim uşaq əməyinin elmiliyini, elmlə təcrübəni əlaqələndirməyi tərbiyə olunanların diqqət mərkəzinə gətirməlidir. Əmək tərbiyəsi müəyyən pedaqoji tələblər əsasında aparılır. Bunları aşağıdakı şəkildə təsnif etmək olar: -
böyük) iştirak elə şəkildə qurulmalıdır ki, bu prosesdə iştirak edən hər kəs əməyinin nəticəsini görərkən özünü cəmiyyət üçün faydalı şəxs hesab edə bilsin. Əməyinin nəticəsinin əhəmiyyətini dərk etsin, bununla fərəhlənsin. Qarşıya çıxan əmək çətinliklərindən qorxmasın, bu çətinliyi aradan qaldırmaq istiqamətlərini arasın.
-
Əmək uşağın yaşına, gücünə uyğun qurulmalıdır. Bu tələb əmək proqramlarında öz əksini tapır. Əmək təlimi uşaqların fiziki, intellektual, psixoloji inkişaf səviyyəsinə uyğun qurulur. Əməyin bütün sahələrində, yəni təlimdənkanar ictimai-faydalı və digər tədbirlərdə bu tələb nəzərə alınmalıdır. Bu tələb həmçinin mədəniyyət müəssisələrində təşkil edilən əmək fəaliyyətlərində, texniki və yaradıcı, tikişçilik və s. dərnəklərin təşkilində də nəzərə alınır. Bu müəssisələrdə təşkil edilən yaradıcı əmək fəaliyyəti zehni əməklə fiziki əməyi birləşdirməli, iştirakçıların yaradıcılıq qabiliyyətlərini inkişaf etdirməli, onlarda yeni əxlaqi keyfiyyətlər formalaşdırmalı, özünətəhsili stimullaşdırmalıdır. -
alətlər, görülən işlər onların əzələlərini inkişaf etdirib, möhkəmləndirməlidir. İş şəraiti elə qurulmalıdır ki, bədəninin quruluşu, qaməti, mütənasibliyi, görmə qabiliyyəti və s. düzgün inkişaf etsin. -
yeniyetmələrdə əmək adətləri formalaşdırmaq üçün onların hər gün əmək fəaliyyətində iştirak etməsini Yüklə 1,28 Mb. Dostları ilə paylaş:
|