328
Kütləvi sorğu metodları. Kütləvi sorğu metodları –
ekspert qrupunun apardığı sorğu və sonrakı müddətdə on-
ların informasiyası analizi və işlənməsinə əsaslanan me-
todlardır. Bu metodların məqsədi son qərarlar qəbul etmək
üçün bütünlüklə qrup adından ekspert qiymətlən-dirilməsi
almaqdır.
Ekspert metodları
Ekspertlərin
qrup şəklində
sorğu
metodu
Ekspert
qiymətləndirilməsinin
riyazi-statistik işlənməsi
metodu
Keyfiyyət
göstəricilərinin
ekspert
qiymətləndirilməs
inin metodu
Delfı
metodu
POTTER
N metodu
Kombinə
edilmə
metodu
Boya görə sıraya
düzülmə
Bilavasitə
qiymətləndirmə
metodu
Ardıcıl
üstünlüklər
metodu
Əsas nöqtələr
Kompleks
qiymətləndirm
ənin ekspert
metodları
Çəki əmsal-
larının təyini
metodları
Səviyyələrə
görə hərəkət
metodlar
329
Şəkil 14.4. Ekspert metodların təsnifatı
Qrup şəklində ekspert qiymətləndirmənin əsas üstün-
lükləri təyinat probleminin kəmiyyət və keyfiyyət aspekt-
lərinin hərtərəfli analizi imkanı və ya ayrı-ayrı malların
xüsusiyyətlərini və yaxud bütövlükdə məcmusunu proq-
nozlaşdırmaqdan ibarətdir. Ekspertlər aralarında mübadilə
qrupunun istənilən üzvünün malik olduğu informasiya ilə
müqayisədə ekspertlər qrupunun nəzarətdə saxladığı infor-
masiya cəmi informasiya həcminin xeyli artmasına imkan
verir. Bundan əlavə qəbul olunacaq qərarın yüksək nəticə-
sinə təsir edən qrup şəklində hesaba alınmış faktorların
miqdarı, bir ekspert tərəfindən hesaba alınmış faktorların
cəmindən çoxdur. Qrup şəklində qiymətləndirmə zamanı
problemin həlli üçün əsas əhəmiyyəti olmayan faktorların
əsas faktor kimi qəbul olunma ehtimalı az olacaqdır. Ona
görə də qrup şəklində qiymətləndirmənin vacib üstünlüyü
ümumiləşdirilmiş və səlahiyyətli nəticənin verilməsidir.
Bir çox hallarda qrup şəklində qiymətləndirmə bir eksper-
tin qiymətləndirilməsindən daha etibarlıdır. Bundan başqa,
kollektiv cavabdehlik mütəxəssislərə daha riskli qərarlar
qəbul etməyə imkan verir.
14.4. Əmtəəşünaslıq və sanitar-gigiyenik
ekspertizası
Ekspertiza zamanı sifarişçi təşkilat müəyyən olun-
muş əmtəə ekspertizasında bir və ya bir neçə kompleks
xarakteristikalarını müəyyənləşdirmək iqtidarına malikdir.
Qeyri-ərzaq qruplarının bəziləri üçün komplektlilik (dəst-
330
lilik) də vacib sayıldığı üçün, ekspertiza zamanı ekspertin
qarşısında komplektliliyin seçilməsi məsələsi də qoyula
bilər. Əmtəəşünaslıq ekspertizası aşağıdakı növlərə ayrılır:
keyfiyyət, kəmiyyət, çeşid, sənədli və kompleks. (Şəkil
14.6.)
Kəmiyyət ekspertizası. Bu ekspertiza ölçü metodla-
rının istifadəsi mümkün olmadıqda və ya müstəqil tərəfin
ölçü nəticələrinin düzgünlüyünü təsdiq etməsi zərurəti or-
taya çıxdıqda, ekspert tərəfindən malın kəmiyyət xarakte-
ristikasının qiymətləndirilməsi zamanı aparılan kəmiyyət
ekspertizasının təyinatı malın mal partiyasında miqdarı və
ya tək-tək nümunələrinin, yaxud kompleks qablaşdırılmış
təkliflərin kəmiyyət xarakteristikalarını müəyyən etməkdir.
331
Əmtəə ekspertizası
Əmtəəşünaslıq ekspertizası
Kompleks ekspertiza
Keyfiyyət ekspertizası
Gömrük ekspertizası
Sənəd ekspertizası
Operativ ekspertiza
Funksional göstəricilərin
ekspertizası
Sanitar-gigiyenik
göstəricilərin ekspertizası
Baytar-sanitariya
ekspertizası
Ekoloji ekspertiza
Erqonomik göstəricilərin
ekspertizası
Etibarlılıq göstəricilərinin
ekspertizası
İstismar göstəricilərinin
ekspertizası
Texnoloji göstəricilərin
ekspertizası
Kəmiyyət
ekspertizası
Çeşid
ekspertizası
Estetik göstəricilərin
ekspertizası
332
Şəkil 14.6. Əmtəə ekspertizasının təsnifatı
Malların kəmiyyət ekspertizası zamanı ekspert malın
ölçü vahidlərinə fikir verməlidir, çünki mal göndərən tərəf
özünün Milli ölçü vahidlərindən istifadə edərək onu Milli
ölçü vahidlərinə çevirməlidir. Əgər mal müşayiət edən sə-
nədlər xarici dildə doldurulmuşdursa, o, azərbaycan dilinə
tərcümə edilməlidir.
Kəmiyyət ekspertizası zamanı ekspertin qarşısına
çıxan maneələrdən biri də malın netto və brutto çəkisini
müəyyən etməkdir.
Brutto çəkisi mal və qabın kütləsinin birlikdə cə-
midir. Əgər bütün qablaşdırılmış vahidlər konkret kütləyə
malikdirlərsə, onu hesablamaq çox asandır. Beləliklə, qab-
laşdırılmış malın brutto kütləsi bütün mal partiyasının çə-
kilməsi yolu ilə və ya malın həcmini saymaqla ümumi
kütlənin miqdarını tapmaq olar.
Netto çəkisi – malın xalis kütləsidir. Belə ki, son is-
tehsalçıya mal çox vaxt netto kütləsi ilə satılır və mal alanı
isə həmişə malın bu xarakteristikası maraqlandırır. Qab-
laşdırılmış malların netto kütləsi çəkmə yolu ilə və aşağı-
dakı düsturla aparılır:
(14.2)
Burada, N
n
- netto kütləsi;
N
b
- brütto kütləsi;
N
t
- qabın kütləsi.
Bəzən qablaşdırılmış malın qabı konkret çəkiyə ma-
lik olur, bu halda boş qabların ölçülməsi ilə orta çəki mü-
əyyən edilir və hesablanır.
Qablaşdırılmış malların kəmiyyət ekspertizasını apa-
ran zaman ekspert bilməlidir ki, malın yerdəyişməsi və
Dostları ilə paylaş: |