Dərslik Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin 24. 11. 2009-cu IL tarixli
Yüklə 2,24 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ______________Milli Kitabxana_____________
______________Milli Kitabxana_____________ 157
adətən müxtəlif mənşəli sözlər öz əksini tapırdı. Buna misal «Şumer-akkad məktəb lüğətini» göstərmək olar. Çox hallarda yazılar iki dildə tərtib olunurdu. Xarici dil bilən xüsusi mirzələr ədəbiyyat nümunələrini, əcnəbi sözləri tərcümə edirdilər. Qədim İkiçayarası xalqları memarlıq və incəsənət sahələrini inkişaf etdirmişdilər. İkiçayarasında təbii ehtiyatlar yox dərəcəsində idi. Orada tikinti ağacları və daş kifayət qədər olmadığından xüsusilə gil-kərpic memarlığı təkmilləşirdi. İkiçayarasının tikinti işində çiy kərpicdən istifadə olunurdu. Bəzi hallarda divara bişmiş kərpicdən və daşdan üz çəkirdilər. E.ə. IV minillikdə hündür yerdə tikilmiş əzəmətli məbədlər böyük yaşayış məntəqələrinin mərkəzinə çevrilmişdi. E.ə. III minillikdə şumer şəhər-dövlətlərinin mərkəzində ibadətə xidmət edən tikintilər (məbəd) dəsti (kompleks) bina edilir, ətrafına da xüsusi divarlar çəkilirdi. Eyni zamanda İkiçayarası memarlığına xas olan zikkuratlar, yəni 3, 5, 7 mərtəbəli pilləli bürclər yaradılırdı. Bunlardan ən məşhuru Urda tikilmiş zikkurat idi. Zikkurat (qülləli məbəd) müxtəlif rənglərə boyanmış üç pillədən ibarət idi. Zikkurat adətən öz möhkəmliyi və əzəmətliliyi ilə fərqlənirdi. Zikkuratın qülləsində kiçik ibadətgah yerləşirdi və oraya bir neçə ön pilləkən qalxırdı. Zikkuratdan rəsədxana kimi də istifadə edirdilər. Əzəmətli məbədlərlə yanaşı saray tikintisi dəsti də yaradılırdı. Sarayın bir çox yaşayış və köməkçi binaları, dəbdəbəli ön salonları olurdu. Qəbir memarlığı hökmdar məqbərələrindən ibarət idi. Bu qəbirlərdə xeyli incəsənət abidəsi aşkar edilmişdir. Müharibə mövzusu Entemenanın və Naram-Suenin daş abidəsində əks olunmuşdur: orada meyitlər və onları dimdikləyən qartal, döyüşçülərin dağ yolları ilə qalxması, hökmdarın əzəmətli əndamı (fiquru) göstərilmişdi. Hökmdar nizə ilə bir düşməni öldürür, o birisini isə ayağı ilə basır. Düşmən döyüşçüləri vahimə içərisində təsvir olunmuşlar. İkiçayarasının e.ə. III minilliyinə aid heykəltəraşlığı üçün alçaq boylu, ağır çəkili fiqurlar səciyyəvidir. Heykəl donmuş, gözlər böyümüş şəkildə düzəldilirdi. Həmin üslubda hökmdar Qudeanın və Hammurapinin heykəl təsvirləri verilmişdir. Bununla ______________Milli Kitabxana_____________ 158
yanaşı qəddi-qamətli insan heykəlləri də yonulurdu. Getdikcə saray divarlarına rəngarəng təsvirlər vurulurdu. II Sarqonun Dur- Şarrukində 14 m yüksəklikdə tikilmiş əzəmətli saray dəstinin divarlarında müxtəlif səhnələr əks olunmuşdu. Aşşurbanipalın saray divarlarında şir ovu səhnəsini əks etdirən təsvirlər vardı. Heyvan təsvirləri, o cümlədən oxlarla yaralanmış qan püskürən şirin təsviri xeyli real şəkildə verilmişdir. İkiçayarasında müxtəlif tətbiqi incəsənət növləri, o cümlədən zərgərlik, silahqayırma, daşdan güldan (vaza) hazırlama, silindrik möhür kəsmə və s. geniş inkişaf tapmışdı. Zərgərlər müxtəlif rəng ahəngi yaradırdılar. Onlar adətən göy, qırmızı, sarı boyalardan istifadə edirdilər. Daşdan qayırılmış silindrik şəkilli möhürlər xeyli fərqlənirdi. Bu möhürlərdə insan və heyvan şəkilləri olan əfsanəvi və məişət səhnələri təsvir edilirdi. İkiçayarası xalqlarının ədəbiyyat və elmi nailiyyətləri ilə yanaşı, incəsənəti də dünya mədəniyyətinin inkişafına müəyyən təsir göstərmişdir. Bəşəriyyətin ümumi mədəni inkişafında qədim şumer xalqı özünəməxsus yer tutur. Onların yaratdığı ilkin mədəniyyət dünyanın sonrakı inkişafına, o cümlədən onun tarixinin, mədəniyyətinin, fəlsəfəsinin, ədəbiyyatının və s. inkişafına əvəzedilməz təsir göstərmişdir. İlkin Şumer miflərinin Azərbaycan xalqının mifologiyası, mədəniyyəti, dini və fəlsəfəsində özünü göstərməsi dünyanın bu qədim xalqını bizə doğmalaşdırır və onu «özümüzünkü» hesab etməyə imkan verir.
______________Milli Kitabxana_____________ 159
______________Milli Kitabxana_____________ 160
______________Milli Kitabxana_____________ 161
______________Milli Kitabxana_____________ 162
______________Milli Kitabxana_____________ 163
______________Milli Kitabxana_____________ 164
______________Milli Kitabxana_____________ 165
______________Milli Kitabxana_____________ 166
______________Milli Kitabxana_____________ 167
QƏDİM FİNİKİYA
Aralıq dənizinin şərq sahilində Livan və Suriyanın sahil ərazisində qədim finikiyalılar yaşayırdılar. Mesopotamiya və Misirdən gələn quru və dəniz yolları Finikiyadan keçirdi. Finikiyalıların ərazisi əkinçilik və maldarlıq üçün əlverişli olmadığı üçün onların əsas məşğuliyyəti dənizçilik və dəniz ticarəti idi. E.ə. II minilliyin sonu - I minilliyin əvvəlində finikiyalılar Aralıq dənizində ağalıq edirdilər. Finikiyalılar ən yaxşı gəmiqayıranlar və dənizçilər idi. Onlar burada bitən sidr və palıd ağaclarından gəmi düzəldirdilər. Onlar Aralıq dənizi vasitəsilə üzüb ilk dəfə Atlantik okeanına çıxmışdılar. Sonra Avropa sahilləri ilə üzərək İngiltərənin cənub-qərbinə kimi gedib burada qalay mədəni tapmışlar. O vaxtı beynəlxalq ticarət finikiyalıların əlində idi. Onlar Yunanıstan, Misir, Babilistan və s. ölkələrlə ticarət edirdilər. Finikiyalılar əsasən zeytun yağı, ağac, mis, tunc, mal-qara, taxıl və s. satırdılar. Finikiyalılar Aralıq dənizinin şərq sahillərində bir çox şəhərlər saldılar. Sonralar bu şəhərlərin hər biri ayrıca dövlətə çevrildi. Sidon, Tir, Kabil belə şəhərlərdən idi. Geniş ticarət Tir şəhər-dövlətinin yüksəlməsinə şərait yalatdı. Tir qaya ada üzərində tikilmişdi. Adaya torpaq və daş tökülmüş və genişləndirilmişdi. Dəniz ticarəti nəticəsində finikiyalılar Aralıq dənizi sahillərində, Kipr, Siciliya, Sardiniya adalarında məskunlaşmışdılar. Tir şəhəri tərəfindən e.ə. 825-ci ildə Karfagen şəhərinin əsası qoyuldu Mənası “yeni şəhər” deməkdir. E.ə. VII- VI əsrlərdə Şimali Afrikada ən böyük dövlətlərdən biri olmuşdur. Uzun müddət Romaya qarşı müharibələr aparmış, e.ə. 146-cı ildə romalılar tərəfindən məğlub edilmiş və onun yaratdığı sivilizasiya məhv olmuşdu. Finikiyalılar 22 samitdən ibarət ən qədim əlifba (e.ə. X-IX əsrlər) tərtib etmişdilər. Finikiya əlifbasını yəhudilər və aramilər qəbul etdilər, sonra isə yunanlar da bu əlifbanın əsasında öz əlifbalarını yaratdılar. Beləliklə, finikiyalılar əlifba sisteminin ilk nümunəsini yaratdılar.
Yüklə 2,24 Mb. Dostları ilə paylaş:
|