Dərslik I hiSSƏ Azərbaycan Respublikası Təhsil
Yüklə 4,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İrsi əlamət
- Dəyişkənlik - isə orqanizmlər arasında bəzi əlamət və xassələrinə
- Baytarlıq təbabəti genetikası
• fidelity to the oath I swear to carry by through all life. 22
I FƏSİL GİRİŞ, BAYTARLIQ TƏBABƏTİ GENETİKASININ MƏQSƏD VƏ VƏZİFƏLƏRİ, İNKİŞAF TARİXİ
(loğman Əli İbn Sina) «Əgər sən hakimlikdən başqa, həm də filosofsansa, A llaha bərabər həkimsən ».
(təbabətin atası H ippokrat) 1.1. Ümumi anlayış, genetikanın məqsədi və vəzifələri Genetika (yunanca «genezis»-«əcdad», «mənşə») - biologiya elminin ən əsas, fundamental sahəsi olmaqla orqanizmlərin irsiyyət və dəyişkənliyini öyrənən elmdir. Hazırda elmi-texniki tərəqqidə əsaslanan və çox sürətlə inkişaf edən molekulyar biologiyanın bütün müddəaları və pnontet istiqamətləri (genetika mühəndisliyi, ımmunofennent analizi. immunogenetika. immunologiya, enzimologıya, biotexnologiya və s.) məhz genetika elminə əsaslanır. Genetika elminin müasir nailiyyətləri əsasında molekulyar biolo giyanın y eni və olduqca mütərəqqi sahələri genetika mühəndisliyi və biotex nologiya elmləri artıq müstəqil elıııı sahə kimi formalaşmağa başlamışdır. Məhz bu mütərəqqi elm sahələrinə əsaslanaraq kənd təsərrüfatının, bioloji sənayenin, istehsalatın bütün sahələrində, xüsusilə təbabətdə, baytarlıq təbabətində geniş tətbiq olunan bioloji preparatlar (vaksinlər, immun serumlar, dıaqnostıkumlar, hormonlar, fermentlər. antibiotiklər, sulfanilamid və nitrofuran qrupu
preparatları, yem və qida əlavələri, müxtəlif dərmanlar, xlorella. spirullin kimi qiymətli, zülallarla çox zəngin olan yemlər və s.) istehsal olunur. Bu gün orqanizmlərdə gedən metobolik proseslərin hamısı (metabolizm. anabolizm, katabolizm) məhz molekulyar genetika, molekulyar və submolekulyar sitologiya səviyyəsində öyrənilir. Genetika mühəndisliyi və biotexnologiyanın yüksələn düz
xətlə dinamik
inkişafı müasir
23 biologiya, xüsusilə molekulyar biologiya elminin ən böyük nailiyyəti kimi dəyərləndirilməlidir. Məhz həmin elm sahələri biologiyanın müasir İnformasiya, Kommunikasiya Texnologiyaları (JKT) və nanotexnologiya səviyyəsində öyrənilməsinə, inkişafına olduqca güclü zəmin yaradır. Genetikanın əsasım irsiyyət və dəyişkənlik
təşkil edir. Bu iki amil canlı materiyanın təkamülünü təmin edən apancı qüvvə sayılır. İrsiyyət — orqa nizmlərin nəsillərarası maddi və funksional xüsusiyyətlərini daşıyan, əks etdirən, nəsildən nəsilə ötürən xassəsi olmaqla, müəyyən xarici mühit şəraitin də onların fərdi, spesifik, xarakterik inkişafım təcəssüm etdirir. İrsiyyət orqa nizmlərinin çoxalma prosesi zamanı öz irsi əlamət və xassələrin in in nəsildən nəsilə ötürülməsindən ibarət olub, ayrı-ayrı növlərə mənsub olan xüsusiyyət lərin populyasiyalarda dayanıqlı olaraq davam etməsini təmin edir.
İrsiyyətin nəsildən nəsilə ötürülməsi mexanizminin və dinamikasının öyrənilməsi, bir qayda olaraq, həmişə genetika elminin ən aktual problemi olmuşdur. İrsi əlamət və xassələr qeyri-cinsi, cinsi və vegetativ çoxalma yolu ilə nəsildən nəsilə, valideynlərdən onların törəmələrinə ötürülür.
Cinsiyyət hüceyrələri somatik (bədən) hüceyrələrinə nisbətən çox azlıq təşkil etməklə genlər vasitəsilə irsi informasiyaları ontogenezin dəqiq planı əsasındı (hər bir fərdin xarakterik xassələrim) formalaşdırır. Cinsi çoxalma zamanı qametlərin qarşılıqlı assimilyasiyası nəticəsində yeni fərdlər həm ata, həm də ananın əlamətlərinə malik olur. Dəyişkənlik - isə orqanizmlər arasında bəzi əlamət və xassələrinə görə fərqlərin baş verməsidir. İrsiyyət, dəyişkənlik və seçmə təkamülün əsası və təkan verici qüvvəsidir.
Yer kürəsində bioloji müxtəlifliyin mövcud olması məhz onların təşəkkül tapması nəticəsində olmuşdur. İrsiyyət və dəyişkənliyin qanuna uyğunluqları yeni heyvan, bitki və mikroorqanizm ştammlarının yaradıl ması üçün çox böyük zəmin yaradır. Məşhur genetik S.M.Qerşenzon genetikanın öyrəndiyi nəzəri problemləri 4 əsas qrupa bölmüşdür: - genetik informasiyanın saxlanması (genetik informasiyanın harada və necə kodlaşdınlması); - genetik informasiyanın hüceyrədən hüceyrəyə və nəsildən nəslə verilməsi; - ontogenez prosesi zamanı genetik informasiyanın reallaşması; - mutasiya prosesi zamanı genetik informasiyanın dəyişilməsi. Dəyişkənliyin əsas mahiyyəti genlərin dəyişməsindən və onlann qarşılıqlı dialektik vəhdətindən ibarətdir. Müasir dövrdə genetika elmi biologiyanın əsas mərkəzi prioriteti sayılmaqla seleksiya, bioloji kimya, fiziologiya, təbabət, baytarlıq təbabəti, ekologiya, ətraf mühitin mühafizəsi, İKT, nanotexnologiya, biofızika, kibernetika və s. elmlərlə dialektik və qarşılıqlı vəhdət təşkil edir. Genetika və baytarlıq təbabətinin inteqrasiyasının məntiqi nəticəsi kimi son zamanlar baytarlıq təbabəti genetikası yaranmışdır. Baytarlıq təbabəti genetikası
heyvanların, quşlann, balıqların və arıların genetikasının tərkib hissəsi olmaqla, onlann irsi anomoliyalanm, xəstəliklərini, diaqnostika, profilaktika, seleksiya üsullarını, xəstəliklərə davamlılığını, həssaslığını, xarici mühit amilləri ilə vəhdətini, qan qruplan, biokimyəvi polimorfizm və immunitetin genetik
Yüklə 4,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|