Dərslik I hiSSƏ Azərbaycan Respublikası Təhsil
Yüklə 4,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
verilir, istinad olunur. Son elmi məlumatlara görə bu zülalın əsas mənşəyi neytrofillər, hepatositlər və m akrofaqlar hesab edilir. Qeyri~spesifik humoral immunitetin formalaşmasında prostaqlandinlər, kininlər, sitokinlər, şiş nekrozu amilləri və interferonun da böyük rolu vardır.
- immunokomponent sistemin hüceyrələrinin və faqositlərin reseptorlarının formalaşmasını, keyfiyyətini, fəallığını və funksiyalarını və həmin proseslərə genetik nəzarəti tənzimləyir. Onun sintez olunmasında komplement sisteminin (C3b), faqositoz prosesində iştirak edən mikroorqanizmlərin (PQE2) timus hormonlarının, antitellərin və s. rolu çox böyükdür. Onlar pirogen fəallığa malikdir, neytrofıllərin (qranulositlərin) iltihabı proses gedən toxumalara miqrasiya olunmasını və onlann deqranulyasiyasmı təmin edir.
- qanın plazması və toxumalarda mövcud olan iri molekullu zülallardan, xüsusilə kininogenlərdən kollikrein qrupu fermentlərinin təsirindən qanın laxtalanması prosesinin fəallaşması və proteoliz zamam sintez olunur. Onlar prostaqlandinlərin sekresiyasını gücləndirir, qanın laxtalanma sistemini daha da fəallaşdırır, komplement sisteminin bəzi komponentlərinin laxtalanma prosesində iştirakını, fəallaşan leykositlərin fermentlər hasil etməsini təmin edir, qan damarlarının tonusunu artırır, arterial təzyiqi aşağı salır. Kallikremlər xüsusi fermentlər olmaqla, qranulosıtlərdə, bazofıllərdə və monositlərdə müşahidə edilir. Sitokinlər - immun sistem hüceyrələri tərəfindən sintez edilən kiçik molekullu zülal təbiətli immunomediatorlar olub hüceyrələr arasında qarşılıqlı əlaqənin yaradılmasını təmin edir. Orqanizmə yabançı maddələr, xüsusilə antigenlər daxil olm adıqda onlar antigen sintezini stimullaşdır dıqdan sonra onlarda sitokin genlərinin induksiyası və sitokinin sintezi prosesi başlayır. Q uruluşuna və bioloji təsir mexanizminə görə qeyri-spesifık humoral immunitetin sitokinlərinin bir-birindən fərqlənən bir neçə növü - inter/eronlar (İFN ), şiş nekrozu amilləri (ŞN A), interleykinlər (İL ), xemokinlər, klonstimullaşdmcı amillər və s. mövcuddur. Həmin sitokinlərin aşağıdakı ümumi səciyyəvi xüsusiyyətləri vardır: - Sitokinlər hüceyrələrdə lokalizasiya etmir, yalnız müvafiq stimul aldıqdan sonra sintez olunur; - Sitokin siqnalım qəbul etmək üçün hüceyrələr ekspressiya edir və sitokinlər arasında qarşılıqlı təsir əlaqəsi yaranır; - Sitokinlər həm hüceyrələrə, həm də produsientin özünə təsir etmə xassəsinə malikdir; - Hüceyrənin hər hansı bir sitokinlə fəallaşması onun digər növünün sintezinə zəmin yaradır və kaskard xarakterli tənzimləmə mexanizmi baş verir;
- Sitokinlər qısa müddətli təsir göstərən mediatorlar olması, təsir effekti nin yalnız onlann sintez olunduğu yerdə təzahür etməsi ilə endokrin sistemin horm onlanndan kəskin tərzdə fərqlənir. Müstəsna hal kimi bəzi iltihab sitokinləri (ŞNA-d, İL-1, İL-6 və s.) sistem xarakterli təsir etmə mexanizminə malikdir. Limfositlərin sintez etdiyi sitokinlər
290
monosit və m akrofaqlannkı isə - m onokinhr adlanır. T-helperlərin (Th) əsas sahibi - produsientləri limfokinlərin sintezini təmin edir. Onlar antigen sti mulu aldıqdan sonra fəallaşaraq ilk öncə İL-2 sintez edir, sonra isə o, ix tisaslaşır və T h l və Th2 limfositlərinə difTerensiasiya olunur, T hl limfositlər interferon, IL2, Th2 limfositlərinə difTerensiasiya olunur, T hl limfositlər interferon, İL2, Th2, ŞNA-isə İL-4,5,6,9,10,13 sintezini tənzimləyir. Yerinə yetirdiyi funksiyalara görə sitokinlər aşağıdakı qruplara təsnif olunur (Z . Qar ay ev, A. Qurbanov, 200): 1.
İmmun iltihaba qədərki m ediatorlar (İL-1, 6,12,1 -ŞNA); 2.
İmmun iltihab mediatorlan (İL-5, 9, 10, D - İFN); 3.
Limfositlərin proliferasiya (bölünmə) və difTerensiasiya tənzim ləyiciləri (İL -2,4,13); 4. Hüceyrələrin inkişaf amilləri və ya klonstimullaşdmcı amillər (İL- 3,7, Q M -K SA vəs.); 5.
Xemokinlər, yaxud hüceyrə xem oattraktantları (İL-8 və s.). İnterleykinlər ərəb rəqəmləri ilə işarə edilməklə əsasən iki formada (dİL- 1 və p İL-1) təzahür edir. Onun sintezində monosit və makrofaqlarla bəra bər, həmçinin endoteli hüceyrələri, təbii killerlər, neytrofıllər, fibroblastlar, limfositlər və mərkəzi sinir sisteminin qanqlii hüceyrələri də iştirak edir. İL-1 çox geniş diapozonlu təsir spektrinə malik olub iltihab və immunoloji reaksiyalarda daha da fəallaşaraq cavab reaksiyalarının başlandığına anti gen stimulu haqqındakı məlumatm makrofaqlardan T-helperlərə ötürülmə sində qeyri-spesifik siqnal kimi xüsusi rol oynayır. Yerli və sistem xarakterli iltihabın formalaşmasında İL-çox mühüm əhəmiyyət kəsb edir, leykositlərin iltihaba uğramış toxumaya emiqrasiyasını fəallaşdırır. lL2-nin əsas produ- sienti T-helperlər, təsir hədəfi isə fəallaşmış T və В limfositlər və təbii killer olmaqla, T-limfositlərin bölünməsini, ixtisaslaşmasını stimullaşdırır və immunoqlobulinlərin sintezini sürətləndirir. interferon (İFN) - əsasən patogen virusların daxil olduğu və repreduksiya olunduğu somatik və immunokompetent hüceyrələrdə sintez olunan, spesifik humoral müdafiə amilidir. İnterferonu ilk dəfə Londondakı Milli elmi-tədqiqat tibb institutunun əməkdaşları A.Ayzeks və C.Lindeman (1957) kəşf etmişlər. Bəzi bakteriyalar, mikroorqanimzlər, onların antigenləri, göbələklər, mikroplazmalar və fitohemaqqlyutinin (FHA) tipli qeyri-spesifik stimulyatorlann interferon sintezinin indikatoru olması da istisna edilmir. Interferon spesifik zülal və n-RN T sintezinə təsir edir və vi rusların hüceyrə daxilində replikasiyasını zəiflədir, orqanizmin toxu malarının sağlam (yoluxmamış) hüceyrələrinin viruslarla yoluxmasının qarşısını alır. Onlar virus infeksiyalannın başlanğıc mərhələsində sintez olunur, hüceyrəarası boşluğa toplanır, qonşu hüceyrələrdə virusların reproduksiyasına ingibitor təsiri göstərir, virusun orqanizmdə yayılmasını məhdudlaşdırır və ilkin müdafiə baryeri yaradır. İnsanın hüceyrələrində virusun təsirindən sintez edilən interferonlar heyvanmkından öz spesifikliyi nə görə tamamilə fərqlənir və onunla qeyri-identikdir. İnterferonun sintez olunduğu hüceyrədən və onun sintezini induksiya edən amillərdən asılı
Yüklə 4,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|